محل دفن پیامبر(ص) | کتابخانه مجازی الفبا

آیا پیامبر(ص) در خانه عایشه مدفون شده است؟

برای رسیدن به پاسخی کامل در این زمینه ابتدا پاسخی اجمالی و سپس پاسخ تفصیلی خدمتتان عرض می شود:

پاسخ اجمالي :

1 .در خصوص محل دفن پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله وسلم اختلاف نظر وجود دارد .

2 . اهل سنت بر اين عقيده است كه آن حضرت در حجره عائشه دفن گرديده است .

3 . امّا برخي از محققان شيعه بر اين اعتقاد هستند كه به شهادت اسناد معتبر از كتب اهل سنت آنچه كه قدر متيقن است اين كه آن حضرت در حجره عائشه دفن نگرديده است

و در اين راستا ادلّه اي را ارائه مي كند كه در پاسخ تفصيلي به آن اشاره مي شود .

4 . مناظره زيبائي كه بين فضّال شاگرد مكتب امام صادق با ابو حنيفه صورت گرفته است و در آن به غصبي بودن مكان دفن عمر و ابوبكر اشاره گرديده .پاسخ تفصيلي :

در خصوص محل دفن نبي اکرم صلّي الله عليه و آله وسلّم اختلاف نظر وجود دارد :

1 . نظر اهل سنت :

آنچه که در نزد اهل سنت مشهور است اين مطلب است که آن حضرت در حجره عائشه دفن گرديده و براي اثبات ادعاي خويش به نقل بخاري از عائشه استناد مي کنند که :

وچون پيامبر احساس سنگيني نمود و درد آن حضرت شدت يافت از ديگر همسرانش اجازه خواست تا ايام بيماريش را در منزل من سپري نمايد و آنان نيز اجازه دادند ، آنگاه در حالي که دست بر شانه عباس و شخص ديگري داشت و پاهايش بر زمين کشيده مي شد خارج شد .

عبد الله ابن عباس مي گويد وقتي مطلب عائشه را براي ابن عباس نقل کردم به من گفت مي داني آن شخصي که عائشه نام او را ذکر نکرد چه کسي است ؟ گفتم : نه . گفت : او علي بن ابي طالب است .( صحيح بخاري ، ج1 ، ص162 ، ح 665 .)

البته بخاري اين مطلب را در چند جاي صحيح خود تکرار نموده است که تماما َ از عائشه نقل شده و براي اثبات ادعايش تفصيلاتي را ذکر نموده که از لا به لاي آنها مي توان به تناقضاتي پي برد که خود قرينه اي براي تضعيف مطلب محسوب مي شود که اکنون مجال بحث آن نيست .

همين جا لازم است از متن روايت فوق اکراه معنا دار عائشه از بردن نام امير المومنين علي ابن ابي طالب عليه افضل صلوات المصلين را متذکر شويم ؛ همانگونه که

احمد بن حنبل نقل كرده:

هُوَ عَلِيٌّ وَلَكِنَّ عَائِشَةَ لَا تَطِيبُ لَهُ نَفْسًا .

آن شخص( كه در روايت عائشه به نام آن اشاره نمي شود ) علي بن ابي طالب است كه عائشه خوش نداشته نام او را ذکر نمايد .

مسند أحمد حنبل ، ج6 ، ص 228 .

وهم چنين ابن سعد در طبقات آورده:

هو علي ، إن عائشة لا تطيب له نفسا بخير .

آن شخص( كه در روايت عائشه به نام آن اشاره نمي شود ) علي بن ابي طالب است لکن عائشه خوش نداشته نام او را به نيکي ياد کند.

الطبقات الکبري ، ج 2 ، ص 232 .

2 . نظر شيعه :

نظر برخي از محققان شيعه اين است که حضرت رسول در حجره عائشه دفن نگرديده است ؛چون :

اولا ّ: هر گاه گفته مي شود : بيت النبي ، حجرة النبي ، دار النبي ، مقصود خانه و حجره اختصاصي حضرت مي‌باشد و الا آن را به اسم يکي از همسران مثلا َ خانه عائشه يا خانه ام سلمه وغيره مي ناميده اند.

أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُصَلِّي ذَاتَ لَيْلَةٍ فِي حُجْرَتِهِ فَجَاءَ أُنَاسٌ فَصَلَّوْا بِصَلَاتِهِ فَخَفَّفَ فَدَخَلَ الْبَيْتَ

شبي رسول اکرم در حجره خود نماز ميخواند كه گروهي آمدند وپشت سر حضرت اقتدا نمودند از اينرو حضرت نماز خود را سريعتر خواند و داخل خانه خود گرديد .

مسند أحمد ،ج 3، ص 103 ، ح 11567

عن ربيعة بن كعب الأسلمي : كنت أبيت عند حجرة النبي فكنت أسمعه إذا قام من الليل يقول : سبحان الله رب العالمين .

ربيعه مي‌گويد : شبي را در حجره رسول اکرم سپري کردم ...

سنن النسائي ، ج 3 ص 209

ثانيا ّ: نزديک ترين خانه ها به خانه رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم خانه حضرت علي عليه السلام بوده که درب آن در کنار خانه رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم قرار داشته است.

جاء رجل إلى ابن عمر فسأله عن عثمان ... ثُمَّ سَأَلَهُ عَنْ عَلِىٍّ ، فَذَكَرَ مَحَاسِنَ عَمَلِهِ قَالَ هُوَ ذَاكَ ، بَيْتُهُ أَوْسَطُ بُيُوتِ النَّبِىِّ - صلى الله عليه وسلم - . ثُمَّ قَالَ لَعَلَّ ذَاكَ يَسُوؤُكَ . قَالَ أَجَلْ . قَالَ فَأَرْغَمَ اللَّهُ بِأَنْفِكَ ، انْطَلِقْ فَاجْهَدْ عَلَىَّ جَهْدَكَ .

شخصي نزد ابن عمر آمد و راجع به عثمان سئوال كرد ، سپس در باره علي از او سئوال نمود و او از محاسن و نيکي اعمال علي سخن گفت و افزود : خانه علي نزديک ترين خانه ها به خانه پيامبر است . واز او سئوال کرد : شايد اين مطلب چندان خوشايند تو نباشد ؟ گفت : آري . گفت : ولي علي رغم ميل باطني تو اين چنين است .

صحيح بخاري ، ج4 ، ص 208 ، ح3704

رواية العلاء بن عيزار قال : سالت ابن عمر عن علي . فقال : انظر الي منزله من نبي الله ليس في المسجد غير بيته .

علاء بن عيزار مي گويد :از فرزند عمر در باره علي سئوال کردم گفت :به منزل علي نسبت به منزل رسول خدا بنگر که هيچ منزلي به نزديکي منزل او به رسول خدا نيست .

فتح الباري ج 7 ، ص 59

ثمّ قال الا احدّثک عن علي ؟ هذا بيت رسول الله في المسجد و هذا بيت علي ّ.

اين خانه رسول خدا و اين هم خانه علي .

مستدرک حاکم نيشابوري ، ج3 ، ص 51

پس استفاده مي شود که خانه حضرت علي عليه السلام و حضرت فاطمه سلام الله عليها نزديک ترين خانه به خانه پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله وسلم بوده

و البته براي حضرت فاطمه سلام الله عليها در خانه رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم نيز حجره اي جدا گانه وجود داشته که همچنان تا امروز به اسم آن حضرت در مسجد النبي باقي مانده است .

ثالثا ّ: با استناد به مصادر اهل سنّت وفات رسول خدا در حجره اختصاصي و در منزل خود آن حضرت بوده است :

در حديث عمر راجع به مکاني که پيامبر در آن قبض روح گرديد آمده است :

فبينما نحن في منزل رسول الله إذا رجل ينادي من وراء الجدار أن أخرج إليّ يا ابن الخطاب . . . فإن الأنصار اجتمعوا في سقيفة بني ساعدة ، فأدركوهم قبل أن يحدثوا أمرا ... .

در حالي که ما در خانه رسول خدا بوديم شخصي از پشت ديوار خانه حضرت صدا زد : اي عمر بن خطاب ! خارج شو ... که انصار در سقيفه بني ساعده گرد هم آمده اند ، به آنها بپيوند قبل از آن که اتفاقي بيافتد ...

فتح الباري ، ج 7 ، ص 23 ، تاريخ دمشق ، ج 30 ، ص 282 ، وفي رواية ابن حبان ، ج2 ، ص 155

رابعا َ : اعتراف عائشه بر مطلبي که دلالت مي نمايد وفات رسول خدا در حجره او نبوده است :

« لقد نزلت آية الرجم ورضاعة الكبير عشرا ولقد كانت في صحيفة تحت سريري ، فلما مات رسول الله وتشاغلنا بموته دخل داجن فأكلها ! »

آيه رجم وايجاد رضاع به ده بار شير دادن نازل شد و من آن را در صحفه کاغذي زير تخت خود نگه داري مي کردم اما در روزي که مشغول امورات مربوط به وفات رسول خدا بوديم گوسفندي داخل حجره شد و آن را خورد .

سنن ابن ماجة ، ج1 ، ص 625 ،أوسط الطبراني ، ج 8 ،ص 12 ، مسند أبي يعلى، ج 8 ،ص 64 ، المحلى ، ج11 ،ص 236 ، وقال : هذا حديث صحيح . وفي لسان العرب ، ج 7 ، ص 33 ، ونهاية ابن الأثير ، ج 2 ، ص 87 .

که از متن فوق استفاده مي شود که اگر بيماري حضرت و وفات رسول خدا در حجره عائشه اتفاق افتاده بود ديگر امکان نداشت در همان روزي که حجره او مملوّ از جمعيت است گوسفندي داخل حجره شده و آن صفحه کاغذ را بخورد .

خامساً: متون مختلفي بر اين مطلب شهادت مي‌دهد که حجره رسول خدا دو در داشته که وقتي مسلمانان مي خواستند بر پيکر مطهر رسول خدا نماز گذارند گروه گروه از يک در داخل و از در ديگر خارج مي شدند در حالي كه همان گونه كه در دليل بعد معلوم مي گردد خانه عائشه فقط يك در داشته آن هم در جهتي غير از جهتي كه خانه مستقل حضرت قرار داشته است

قَالُوا كَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْهِ قَالَ ادْخُلُوا أَرْسَالًا أَرْسَالًا قَالَ فَكَانُوا يَدْخُلُونَ مِنْ هَذَا الْبَابِ فَيُصَلُّونَ عَلَيْهِ ثُمَّ يَخْرُجُونَ مِنْ الْبَابِ الْآخَر .

و چون رسول خدا قبض روح گرديد گروهي گفتند : چگونه بر آن حضرت نماز گذاريم ؟ در جواب گفتند : گروه گروه از اين در وارد شده و نماز گذارده و از درب ديگر خارج شوند.

مسند أحمد ، ج 5 ، ص 81 ، ح 19838 و تاريخ دمشق ، ج 4 ، ص 296 ، أسد الغابة ، ج 5 ، ص 254 .

هيثمي بعد از نقل روايت مي‌گويد :

ورجاله رجال الصحيح .

مجمع الزوائد ، ج 9 ، ص 37 .

سادسا َ: حجره عائشه به خلاف خانه رسول خدا يك در داشته آن هم در جهت مواجه با شام يعني درب آن در مقابل جهت شام بوده است ( يعني در ضلع جنوبي مسجد و طرف قبله كه درب آن به سوي مسجد باز مي شده است)

فسألته عن بيت عائشة فقال : كان بابه من وجهة الشام فقلت : مصراعا كان أو مصراعين ؟ قال : كان بابا واحدا . قلت : من أي شئ كان ؟ قال : من عرعر أو ساج .

از او در باره خانه عائشه سئوال کردم گفت : يک در بيشتر ندارد و آن هم مواجه با شام است ...

الأدب المفرد للبخاري ، ص 168 و إمتاع الأسماع ، ج 10 ص 92 و سبل الهدى ، ج 3 ،ص 349 و سمط النجوم العوالي ، ص 218 .

از کلام فوق به چند مطلب ديگر نيز مي توان پي برد :

الف : آن بخش از حديث که مي گويد : « در باره مکان حجره عائشه سئوال نمودم » دلالت بر اين مطلب دارد که سائل يقين داشته که حجره عائشه همين مکاني که امروزه به عنوان مدفن پيامبر مي شناسند نمي‌باشد فلذا از مکان حجره عائشه سئوال مي کند .

ب : از روايت مشخص مي شود که جهت شامي مسجد همان جهت شمالي مسجد مي‌باشد.

سابعاً : مطلبي را که بخاري و احمد و طبقات از انس بن مالک خادم رسول خدا نقل کرده اند و در آن وليمه و ميهماني منزل رسول خدا به مناسبت ازدواج حضرت با زينب بنت جحش را توصيف مي کند که از آن استفاده مي شود فاصله مکان پذيرائي در حجره اختصاصي رسول خدا از ميهمانان و خانه عائشه فاصله نسبتاّ قابل توجهي بوده و خانه عائشه خارج از مسجد قرار داشته است که بعد از صرف غذا حضرت به طرف خانه عائشه مي روند اما بعد متوجه مي شوند که هنوز بعضي از ميهمانان سنگين شده و در حجره رسول خدا آرميده اند لذا رسول خدا مجدداّ از در حجره عائشه به در حجره اختصاصي خود باز مي گردند و آن گاه است که آيه حجاب نازل مي شود که اي اهل ايمان ... هنگامي که براي ميهماني به منزل رسول خدا دعوت شديد اجابت کرده و پس از تناول طعام خارج شده و به منزل خود برويد .( احزاب/ 52)

بخاری و دیگران می نویسند:پس رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم رفت و من هم با او رفتم تا اين كه به آستانه حجره عائشه رسيديم...

صحيح بخاري ، ج 6 ، ص 26 ، ح 6238 و مسند أحمد ، ج 3 ، ص 168 و الطبقات الکبري ، ج 8 ، ص 104

ثامنا َ: عائشه بعد از وفات رسول خدا حجره خود را به معاويه فروخت لذا حجره محل دفن رسول خدا نمي تواند همان حجره عائشه که به فروش رسيده است باشد .

واشترى ( معاوية ) من عائشة منزلها ، يقولون بمائة وثمانين ألف درهم ويقال بمائتي ألف درهم وشرط لها سكناها حياتها

معاويه منزل عائشه را به صد و هشتاد هزار درهم و بعضي گفته اند به دويست هزار درهم خريداري نمود مشروط به اين كه عائشه تا آخر عمر در آنجا سكونت داشته باشد

الطبقات الکبري ، ج 8 ، ص 165

نتيجه گيري نظر :

نتيجه اين که منزل رسول خدا که در متون فوق آمده همان حجره اي است که در خانه اختصاصي حضرت بوده و حضرت در آن وفات نموده است و معناي آن اين است که بعدها حکومت همان گونه که روي مسجد النبي تسلط پيدا نمود و روي آن دست گذاشت تا بني هاشم نتوانند در پناه آن به ترويج اهداف خود دست يازند . بلکه در اين بين دختر رئيس حکومت ( عائشه ) ادعاي تسلط و مالکيت حجره پيامبر را نمود و حکومت نيز آن را پذيرفته و دختر رسول خدا و حضرت علي را از آن خلع يد نمود و اين در حالي است که حجره عائشه در منزل اختصاصي خود ودر جهت ديگر مسجد يعني جهت قبله مسجد بوده است .

و دليل سکوت اميرالمومنين علي ابن ابي طالب عليهما السلام و اهل بيت عليهم السلام از تحريک مردم عليه حکومت در خصوص اين موضوع دقيقا همان موضعي است که در باره اصل خلافت و حکومت داشتند يعني امر به صبر از جانب رسول خدا تا زماني که فرزند قائمشان حجه بن الحسن عليه السلام ظهور فرمايد و از آنچه که بر اجداد طاهرينشان رفته کشف اسرار نمايد .

مناظره فضّال با ابو حنيفه :

شايد بتوان يكي از ظريف ترين و در عين حال جامع ترين كلمات را در خصوص موضوع مورد بحث گفتگو و مناظره زير كه بين فضّال از شاگردان مكتب امام صادق عليه السلام و ابو حنيفه صورت گرفته دانست كه در آن به بهترين شكل بر غصبي بودن مكان دفن عمر و ابوبكر اشاره شده است :

روزي فضّال بن حسن فضال كوفي به همراه يكي از دوستانش با ابوحنيفه(رئیس مذهب حنفی اهل سنت) برخورد نمود درحالي كه جمع كثيري از شاگردانش در فقه و حديث گرداگرد او را گرفته بودند .

فضّال به دوست همراهش گفت : والله دست از سر او بر نمي دارم مگر اين كه جلو رفته و او را سر افكنده نمايم . دوستش به او گفت : تو كه ابو حنيفه را مي‌شناسي و از جايگاه و منزلت علمي و توان احتجاج او با خبري .

فضّال گفت : ساكت شو ! هيچ ديده اي حجت گمراهي برحجت مومن برتري و علوّ پيدا كند؟

فضّال جلو رفت و سلام كرد ، جمعيّت حاضر نيز همه جواب سلام او را دادند .

فضّال رو به ابو حنيفه كرد و گفت : خدا رحمتت كند ! من برادري دارم كه مي گويد : بهترين خلق بعد از رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم علي بن ابي طالب عليه السلام است امّا من به او مي گويم : اين گونه نيست بلكه بهترين مردم بعد از رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم ابو بكر و بعد از او عمر است . شما نظرتان چيست ؟

ابو حنيفه اندكي تامل كرد و سپس سر بلند كرد و گفت : ( به او بگو) در مكانت و منزلت و افتخار براي ابو بكر و عمر همين بس كه آن دونفر در كنار قبر رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم مدفونند ( در حالي كه علي بن ابي طالب فرسنگ ها دور تر در نجف خاك شده است) آيا حجت و دليل بر افضليت و برتري آن دو بر علي از اين بهتر ؟

فضّال گفت : من همين نكته را به او گفته ام امّا او در پاسخ من گفته : والله ! اگر براي حقانيّت و منزلت آن دو به مكان دفنشان در كنار قبر پيامبر حجت مي آوري بايد بگويم : كه آنها با دفن شدنشان در مكاني كه هيچ حقي نسبت به آن نداشته اند در حقيقت به رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم ظلم نموده اند ، چرا كه اگر آن مكان از خود ابوبكر وعمر بوده و آن را به رسول خدا هبه و هديه نموده اند پس با دفن شدنشان در آن مكان كار خيلي زشتي كردند چون با اين كار هديه اي را كه به آن حضرت بخشيدند را پس گرفتند و در آن تصرف نموده اند و اين در حقيقت نوعي خلف وعده و شكستن پيمان محسوب مي گردد .

ابو حنيفه دوباره مدتي را ساكت ماند و سر به زير افكند و گفت : به برادرت بگو : اين مكان نه براي آن دو نفر و نه براي رسول خدا بلكه با توجّه به حقي كه حفصه و عائشه در اين زمين داشتند در اين زمين دفن گرديده اند .

فضال به ابو حنيفه گفت : ( اتفاقا َ) من همين مطلب را نيز به برادرم گفته ام اما او در پاسخ من گفت : تو مي داني كه وقتي رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم از دنيا رفت صاحب نه همسر بود و در حالي كه هر يك از آن نه نفر نسبت به آن مكان يك هشتم بيشتر سهم الارث نداشته در نتيجه براي هر كدام يك وجب در يك وجب مسافت جا بيشتر نمي ماند . آن وقت چگونه آن دو نفر اين مقدار مكان اضافه را اشغال و غصب نموده اند ؟

و آن گاه از سوي ديگر چه شده است كه فاطمه زهرا سلام الله عليها دختر رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم از پدرش ارث نمي برد ؟ ( و ابوبكر به اين بهانه كه پيامبران از خود ارث به جا نمي گذارند حضرت فاطمه سلام الله عليها را از فدك محروم مي كند ) امّا عائشه و حفصه كه همسران آن حضرت بودند ارث مي برند .

ابو حنيفه چون اين مطالب را شنيد به اطرافيانش گفت : او را از من دور سازيد كه او خود رافضي خبيث مي‌باشد

الفصول المختاره ، سيّد مرتضي ، ص74 ، كنز الفوائد ، ابو الفتوح كراجكي ، ص 135 - احتجاج طبرسي ج2 ص149 و ...

پرسمان دانشجویی