ریاضت مورد تائید اسلام | کتابخانه مجازی الفبا

ریاضت مورد تایید اسلام کدام است؟فایده و اقسام ریاضت را توضیح دهید؟

‏ریاضت در لغت کوشش همراه با رنج و تعب است و در اصطلاح به معناى خودسازى و رام کردن نفس به تعلیم و تربیت و به تعبیر دیگر جهاد و مبارزه بانفس است که مورد تأیید اسلام مى‏باشد و در روایات بر آن تأکید شده است.(1)امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «خویشتن را به اخلاق نیکو ریاضت دهید، زیرا مسلمانى که داراى اخلاق نیکو است، به منزله کسى است که روزها روزه دارد و شب‏ها به عبادت قیام کرده باشد».(2)

نیز فرمود: «هر کس به ریاضت خویش مداومت کند، سود برده است».(3)

در نامه‏اش به عثمان بن حنیف فرمود: «به خدا سوگند! چنان نفس خود را ریاضت دهم و آن را بپرورم که در غذا به گرده نانى اگز بدان دست یابم، شاد گردد و در خورش به نمک قانع شود و کاسه چشمم را آن چنان به گریه از اشک تهى سازم، بسان چشمه‏اى که آبش فرو رفته باشد».(4)

فایده ریاضت:

فایده ریاضت، جلوگیرى نفس از طغیان و سرکشى و فرو خواباندن هواهاى نفسانى و رام و مطیع کردن نفس است.

در حدیثى از رسول خدا(ص) آمده است که حضرت موسى از خضر درخواست کرد او را نصیحت کند، که از جمله آن‏ها این بود: «خویشتن را به صبر و استقامت ریاضت ده تا از گناه نجات یابى». (5)

امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه مى‏فرماید: «نفس خودم را به وسیله تقوا ریاضت و سختى مى‏دهم تا روز ترس بزرگتر (روز قیامت)در امان باشم».(6)

ریاضت به دو دسته تقسیم می گردد:

1ـ شرعی: این قسم در اصطلاح اسلامی زهد نامیده شده است. اهل لغت در تعریف زهد گفته اند: «ترک نمودن کاری و اِعراض از چیزی(7) و بر خلاف میل و غربت عمل کردن».(8)

عرفا در تعریف زهد گفته اند: «زهد یعنی خودداری از اَعمال حلالی که موجب لذت و خوشایند نفس می گردد. بی اعتنایی به دنیا و توجه به آخرت. روی گردانیدن از هر چه غیر خدا است و توجّه به خواست و رضایت ذات مقدس پروردگار عالم».(9)

زاهد کسی است که توجهش از مادیات دنیا به عنوان کمال مطلوب عبور کرده و به حقایق فراتری اشتغال یافته است.

در زمینه زهد روایات فراوانی در کلمات معصومین و ارد شده است. علی(ع) می‌فرماید: «ای مردم؛ زهد یعنی کوتاهی آرزوها».(10)

امام صادق(ع) می فرماید: «زاهد در دنیا کسی است که حلال دنیا را ترک می کند، برای ترس از حسابش و حرام را ترک می کند، برای خوف از عقابش».(11)

کسی که در محدوده اسلام و به عنوان مسلمان به ریاضت می پردازد،‌ برنامة ریاضتش کاملاً با شرع اسلام منطبق است و بهترین ریاضت شرعیه ترک محرّمات الهی و انجام واجبات است. این زاهد با رهبانیت در تعارض و تضاد است. رسول خدا(ص) فرمود که در دین اسلام رهبانیت نیست.(12)

نیز در حدیثی فرمود: «رهبانیت امت من هجرت، جهاد، روزه، حج و عمره است».(13)

حضرت امام در پاسخ استفتائی که آیا عزلت ( گوشه گیری) در اسلام جائز است فرمود: «بر خلاف متعارف بین مسلمین جایز نیست».(14)

2ـ ریاضت غیر شرعی: کلیه ریاضت هایی که بر خلاف قسم اوّل از محدوده شرع خارج بوده و مستلزم انجام کارهایی بر خلاف دین اسلام است، جایز نمی باشد که اکثر ریاضت های مرتاضان از این قسم می باشد و محرماتی مثل اضرار به نفس را در پی دارد و یا ترک واجبات الهی را. همان طور که احادیث آن ذکر گردید، در دین اسلام رهبانیت و ریاضت های خارج از متعارف بین مسلمانان نهی شده است.

تفاوت اساسی بین ریاضت جایز و غیر جایز،‌یکی در هدف و دیگری در روش است. از نظر هدف،‌ ریاضت شرعی،‌ مخالفت با هوای نفس و قرب به خداوند است و در ریاضت غیر شرعی این هدف منظور نیست. دوم در روش است. روش در زهد شرعی کاملاً مطابق با اسلام و احکام و دستورهای اسلام است و در ریاضت غیر جایز از هر راهی حتی کارهای غیر شرعی نیز استفاده می کنند.

ریاضتی مورد قبول اسلام است که اولاً با بدعت توأم نباشد و ثانیاً با عزت نفس و کرامت انسانی منافات نداشته باشد. قرآن مجید یکی از ریاضت های مسیحیان را که رهبانیت و ترک دنیا به منظور گریز از مسئولیت های زندگی است، به شدت نکوهش کرده و آن را بدعتی می داند که ریشة وحیانی نداشته است. اسلام رهبانیت مسیحیان را با فرمان جهاد از پیش پای مسلمانان برداشت. یکی از ریاضت هایی که در مکتب تصوف معمول بوده، روش ملامتی است. این افراد برای این که مردم به آنان عقیده پیدا نکنند، تظاهر به بدی می کنند. استاد مطهری می‌گوید: "این ها مبارزه با نفس است، اما (یک نوع) جهاد با نفسی است که اسلام آن را اجازه نمی دهد" زیرا با عزت نفس منافات دارد. ترک دنیا و رهبانیت هندوها و پیروان کلیسا و یا چله نشینی و عزلت صوفیان و اصحاب خانقاه از ریاضت های نامشروع محسوب می‌شود. امام خمینی(ره) از قول استادش مرز میان ریاضت باطل و ریاضت صحیح را بیان داشته و فرموده اند: "میزان در ریاضت باطل و ریاضت شرعی صحیح، قَدَم نفس و قَدَم حق است. اگر سالک به قدم نفس حرکت کرد و ریاضت او برای پیدایش قوای نفس و قدرت و سلطنت آن باشد، ریاضت باطل (است) و سلوک آن منجر به سوء‌ عاقبت می‌باشد و دعوی های باطله نوعاً از همین اشخاص بروز می‌کند و اگر سالک به قدم حق سلوک کرد و خداجو شد، ریاضت او حق و شرعی است".(15)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پى نوشت‏ها:

1 . فرهنگ لاروس، ج 1، واژة "ریاضت"؛ لغت نامة دهخدا، واژة "ریاضت"؛ معارف و معاریف، ج 5، ص 745.

2 . بحا ر الانوار ج 10 ص92

3. غر ر الحکم ج5 ص270

4 . نهج البلاغه نامه 45

5. به نقل از بحار، ج 1، ص 226.

6 . نهج البلاغه، نامه 45.

7. مصباح المفید، ص 351.

8. مجمع البحرین، ص 198.

9. ملا محسن فیض کاشانی، محجه البیضاء، ج 7، ص 346 – 347.

10. نهج البلاغه، خطبه 79.

11. همان، حکمت 439.

12. همان.

13. تفسیر مجمع البیان، ج 9، ص 432.

14. امام خمینی، مجموعه استفتائات، ج 2.ص 624 .

15. امام خمینی – چهل حدیث ص45.منبع: پاسخگو

پرسمان دانشجویی