هندوئيسم | کتابخانه مجازی الفبا

آيين هندو در قديم دين برهمايى خوانده مى شد كه به برهما، خداى هندوان اشاره مى كرد. هندوئيسم شكل تكامل يافته آنيميسم است و به همين دليل بنيانگذار آن شناخته شده نيست. اين آيين گونه اى فرهنگ، آداب و سنن اجتماعى است كه با تهذيب نفس و رياضت همراه شده و در تمدن و حيات فردى و جمعى مردم هندوستان نقش بزرگى داشته است.

اصول دين هندو عبارت است از اعتقاد و احترام به كتابهاى باستانى و سنتهاى دينى برهمنان و پرستش خدايانى كه به ظهور آنها در دوره هاى قديم عقيده دارند. اعتقاد به تناسخ و رعايت مقررات طبقات اجتماعى در معاشرت و ازدواج ، همچنين احترام به موجودات زنده، مخصوصا گاو از اصول آن دين است.

لفظ (ام ) (Om) به معناى آمين براى هندوان بسيار تقدس دارد و از سويى اسم اعظم الهى به شمار مى رود و از اين نظر به اسم اعظم يهوه در دين يهود شباهت دارد.

هندوان به عده بى شمارى از خدايان آسمانى و زمينى با اسما و صفات عجيب و غريب معتقدند و به آنها كرنش مى كنند و براى هر يك بتخانه هاى با شكوهى مى سازند. اين خدايان با هم خويشاوندى سببى و نسبى دارند و ويژگيهاى جسمى و روحى هر يك به تفصيل و با ذكر جزئيات در كتب مقدس و فرهنگ دينى هندوان آمده است . اعتقاد به جلوه گرى خدايان به شكل انسان و حيوان در ادوار مختلف، نيز بسيار جلب نظر مى كند دسته بندى خدايان در ارتباط با طبقات اجتماعى نيز معهود است.

برخى از معروف ترين خدايان هندو عبارتند از:

اگنى (Agni) يعنى آتش؛

وارونا (Varuna) يعنى آسمان؛

ايشوار (Isvara) يعنى قادر متعال؛

رودرا (Rurdra) يعنى وحشتناك؛

راما (Rama) يعنى دلپذير؛

كريشنا (Krishna) يعنى آبى پر رنگ؛

ياما (Yama) يعنى ارابه ران معادل جم در آيين زردشت ) كه خداى حاكم بر ارواح مردگان است.

اشوين (Asvin) يعنى اسب سوار عنوان دو تن از فرشتگان آيين هندو است . هندوان معتقدند كه اين پزشكان آسمانى براى انسان تندرستى، نيكبختى و دارايى به ارمغان مى آورند.

پرستندگان بت مؤ مث زشت و بد تركيب كالى (Kali) به معناى سياه معتقدند هداياى ويژه اين بت را بايد از طريق راهزنى به دست آورد و تقديم بتخانه كرد. البته بايد توجه داشت كه معمولا بتان را بسيار زيبا مى سازند تا آنجا كه بت در شعر فارسى كنايه از محبوب زيبا است.

ادعيه و آيينهاى هندوان در مجموعه اى به نام وداها(Vedas)به معناى دانش ، به زبان سانسكريت گرد آمده است و به آن شروتى (Sruti)يعنى وحى و الهام و علوم مقدس موروثى لقب مى دهند. پژوهشگران تاريخ تصنيف وداها را بين 1400 تا 1000 ق .م .

مى دانند، و بر اين اساس سالهاى 1500- 800 ق .م . را دوره ودايى مى خوانند.

چهار ودا وجود دارد، به اين شرح:

1. ريگ ودا(veda-Rig)يعنى وداى ستايش ؛

2. يجور ودا(veda-Yajur)يعنى وداى قربانى؛

3. سام ودا(veda-Sama)يعنى وداى سرودها؛

4. اتهرو ودا(veda-Atharva) يعنى وداى اتهروان (نام نويسنده اين ودا).

در زمانهاى بعد برهمنان شرح و تفسيرهايى بر بوداها نوشتند؛ از اين رو هر يك از وداها داراى دو بخش است:

نخست : منتزها(Mantaras)كه عبارت است از متن اورادى در ستايش آتش ، خورشيد و ساير مظاهر طبيعت و دعاهايى براى فراخى روزى ، بارورى ، بخشايش گناهان و غيره.

دوم : براهمناها(Brahmanas)كه مناسبتهاى آن اوراد را تعيين مى كند. پژوهشگران سالهاى 800 ق .م . تا 500 ق .م . را دوره برهمنى مى نامند.

كتابهاى دينى ، فلسفى ، عرفانى و ادبى بى شمارى در ميراث فرهنگى هندوستان وجود دارد كه به زبانهاى مختلف ترجمه شده و از جمله آنها معروف كليله و دمنه است كه در سانسكريت پنچاتنتر(tantra -Panca) يعنى پنج بخش خوانده مى شود.

كتابهاى مهابهاراتا(bharata -Maha) و رامايانا(Ramayana) با محتواى اساطيرى رزمى و بزمى از احترام ويژه اى برخوردارند. كتب دينى و ادبى ياد شده به همه زبانهاى زنده جهان (و از جمله فارسى) ترجمه شده اند.

كتاب بسيار معروف و جذاب بهگودگيتا (gita -Bhagavad) يعنى سرود (خداى ) مجيد در بخشى از مهابهاراتاست كه مستقلا مورد توجه قرار گرفته است . اين كتاب گاهى به تخفيف گيتا ناميده مى شود، در باب اخلاص (Bhakti) سخن مى گويد و در اهميت كتاب ياد شده همين بس كه به طور مكرر به هر يك از زبانهاى زنده جهان ترجمه شده و دست كم شش ‍ ترجمه فارسى از آن موجود است.

در يكى از قطعات گيتا سخنان زير آمده كه تعاليم اوپانيشادها را در مساءله وحدت الوهيت بيان مى كند و از اين نظر قابل توجه است.

كريشنا مى گويد:

من برهما هستم ، همان خداى واحد ازلى ...

قربانى منم ، دعا و نماز منم.

طعام خيرات مردگان منم.

اين جهان بى پايان منم.

پدر و مادر و نياكان و نگاهبانان و منتهاى معرفت همه منم.

آنچه در زلالى آب و روشنايى آفتاب تصفيه مى شود،

آن كلمه (ام ) منم.

و منم كتابهاى ريگ ودا، سام ودا، يجور ودا،

طريقت ، شريعت ، مربى ، خداوندگار و قاضى ، شاهد، صومعه و پناهگاه،

دوست و دشمن ، سرچشمه حيات و درياى زندگانى.

هر آنچه بر مى آيد و هر آنچه فرو مى رود،

بذر و برزگر و فصول و درو همه منم.

مرگ منم و زندگانى منم.

اى ارجونا، حيات اين جهان كه مى بينى،

و حيات آن جهان كه نمى بينى ، همه منم و بس ...

حدود قرن 6 ق .م . در اوج اقتدار روحانيان هندو، كه برهمن (Brahmana) ناميده مى شوند، نظام طبقاتى شديدى پذيرفته شد كه مدت 2500 سال سايه سهمگين خود را بر كشور پهناور هندوستان افكنده بود و هنوز هم بقاياى آن وجود دارد.

پژوهشگران طبقات اجتماعى را كاشت (Caste) مى خوانند كه واژه اى پرتغالى و به معناى نژاد است.

در اين نظام چهار كاشت اصلى وجود داشت:

1. برهمان(Brahmanas)، طبقه روحانيون؛

2. كشاترياها(Kshatrias)، طبقه شاهان ، شاهزادگان و جنگاوران؛

3. ويشياها(Vaisyas)، طبقه بازرگان و دهقانان؛

4. شودراها(Sudras)، طبقه كارگران.

معاشرت افراد يك طبقه ديگر شرعا و عرفا ممنوع بود، به خصوص طبقه اخير كه هر گونه تماس، حتى نگاه كردن افراد طبقات بالا به اين گروه، گناه كبيره شمرده مى شد.

فروتر از اين چهار طبقه ، گروهى از بوميان غيرآريايى هندوستان بودند كه نجسها (Untouchables) ناميده مى شدند.

افراد اين طبقه به هيچ وجه حق نداشتند در محله هاى آن طبقات چهارگانه تردد كنند و هر گاه از باب ضرورت براى حمل زباله و كناسى به اماكن آنان مى رفتند، موظف بودند با صداى بلند حضور خود را اعلام كنند كه مبادا نگاه افراد طبقات بالا به اين گروه بيفتد. در اين صورت ، بيننده بايد با غسل خود را طاهر كند داد و ستد نيز از راه دور، با گذاشتن پول در مكانى و تقاضاى متاع با فرياد و اختفاى كامل انجام مى گرفت ...

گوش دادن به تلاوت كتابهاى مقدس نيز بر آنان حرام بود و اگر فردى از ايشان در اين مورد استراق سمع مى كرد، براى مجازات ، سرب مذاب در گوش او مى ريختند.

اوپانيشادها

در دوره برهمنى (سالهاى 800 ق .م . تا 500 ق .م .) آيين قربانى به افراط گراييد و با توسعه آن مسائل عميق دينى به فراموشى سپرده شد.

قربانى اسب و چيزهاى ديگر آسيب شديدى به اقتصاد كشور وارد آورد و خزانه پادشاه را تهى كرد.

از اين رو، برهمنان چاره كار را در اصلاح دين ديدند و بدين منظور براهمناها را پديد آوردند كه مشتمل بر دو بخش ‍ است :

الف) آرنياكاها(Aranyakas) يعنى جنگل نامه ، مشتمل بر مسائل مورد نياز اهل رياضت ؛

ب) اوپانيشادها(Upanishads) به معناى نزديك نشستن ، كنايه از آموختن اسرار دين.

اوپانيشادها شهرت زيادى پيدا كرد. اين كتاب را براى نخستين بار شاهزاده دانشمند، هنرمند و عارف ، داراشكوه عرفان اسلامى و هندويى ، در 1067 ه .ق . به زبان فارسى ترجمه كرد و آن را سراكبر ناميد. (نخستين آشنايى غريبان با اوپانيشاد از طريق همين ترجمه بود.)

اوپانيشاد به نام ودانتا(Vedanta) به معناى پايان وداها نيز خوانده مى شود. اين كتاب بطون وداها را مى شكافد و توجه مردم را از آداب و رسوم ظاهرى به اسرار درونى و مفاهيم باطنى جلب مى كند.

كتاب ياد شده شهرت جهانى دارد، تا آنجا كه برخى مطالب توحيدى آن در الميزان نوشته علامه طباطبايى آمده است.

خدايان سه گانه

آریاییان هندوستان مانند بسیاری از مشرکان به خدای آفریننده ی جهان نیز معتقد بودند و او را برهما (Brahma) به معنای قائم بالذات و ازلی و ابدی می نامیدند.

آنان در آغاز بت و بتخانه نداشتند و مراسم عبادی خویش را در فضای باز انجام می دادند و به خدایانی مذکر که معمولا نماد اجرام سماوی بودند، عقیده داشتند.

در دوران های بعد بت هایی بی شمار و بتخانه هایی باشکوه و گوناگون ساختند و خدایانی مانند الهه ی مادر، الهه ی زمین، مار کبرا و غیره را به مجموعه ی خدایان خود افزودند.

خدایان تثلیث هندو(Hindu Trimurti) عبارتنداز:

1 . برهما(Brahma)، آفیردگار جهان (که قبلا اشاره شد)

2 . شیوا(Siva) خدای فانی کننده که مجسمه ی چهاردست و در حال رقص او فراوان است. رقص شیوا نقش او را در انهدام و احیای مجدد نشان می دهد؛

3 . ویشنو (Vishnu) خدای حفظ کننده. ویشنو 1000 نام دارد و جلوه های دهگانه آن برای خدمت رسانی به مردم در اساطیر دینی هندوستان عبارت است از: ماهی، لاک پشت، گراز، موجود نیمه آدم و نیمه شیر، کوتوله، راما(Rama) تبر به دست، راما، کریشنه( Krishna)، بودا(Buddha) و کلکی(Kalaki). « بودا » حکیم بنیانگذار بودیسم و « کلکی » موعود آخر الزمان است که به اعتقاد هندوان برای اصلاح جهان ، شمشیر به دست و سوار بر اسب سفید، ظاهر خواهد شد.

آیین هندو فرقه های بی شماری دارد که با یکدیگر در صلح و صفا به سر می برند. پیروان هریک از این فرقه ها بر جنبه خاصی از دین تاکید می کنند و معمولا به یکی از خدایان روی می آورند.

طرفداران هریک از شیوا و ویشنو جمعیت بزرگی را تشکیل می دهند.

شیوا پرستان عورت شیوا را نیز می پرستند و آن نرینه را لینگا(Linga) می نامند. گاهی نیز مادینه ی آن را که یونی(Yoni) نامیده می شود، مانند بشقابی می سازند و نرینه را روی آن برپا می کنند. مجسمه های لینگا و معابد آن فراوان است و بلای نازایی و نقش عورت در تولید مثل این گرایش را در سراسر جهان باستان پدید آورده است.

عورت پرستان به مجسمه های یاد شده تبرک می جویند و شرم و حیایی را که انسان ها در این مورد از از زمان های دور داشته اند ، نزد آنان نیست.

به نقل ویل دورانت، گاندی از اینکه میسیونر های غربی از زشتی عورت پرستی با هندوان سخن گفته اند ، گله مند بوده است.

از جمله ی 12 بت خانه ی بزرگ و باشکوه که به افتخار لینگا و برای پرستش آن بنا کرده بودند ، معبد سومنات (Somanatha) است.

ثروت هنگفت و خیال انگیز آن بتخانه که چهارده گنبد طلا داشت ، سلطان محمود غزنوی را تحریک کرد تا به سال 416 هجری قمری به سوی آن لشکر کشد و خزائن انباشته از زر و سیم و جواهرات گرانبهای آن را که طی قرن ها گرد آمده بود، تاراج کند.

هندوان حمله های سابق وی به بتخانه های دیگر را به علت خشم گرفتن بت معبد سومنات به آن بتان توجیه می کردند.

سطان محمود با سپاهی انبوه به عنوان بت شکنی به سومنات حمله کرد و پس از کشتن گروهی بی شمار از هندوان، گرز گران خود را بر فرق مجسمه ی لینگا کوبید. وی برای نشان دادن فتح نمایان خود قطعه ای از آن را به عزنی آورد و کنار مسجد جامع به نمایش گذاشت و قطعاتی از آن را به مکه ی معظمه و بغداد (مرکز خلافت) و بلاد اسلامی دیگر فرستاد.

گروهی از شیوا پرستان، به نام لینگاوات ( Linga – vat ) یعنی حاملان لینگا، که مسلکشان در قرن دوازدهم میلادی پایه گذاری شده است ، پیوسته مجسمه ای از لینگا را که داخل کیف کوچکی است به گردن آویخته دارند. چیزهای شگفت آوری مانند قربانی انسان و نوشیدن شراب در کاسه ی سر مردگان به برخی از فرقه های شیوایی نسبت داده می شود.

فرقه های شکتی(Sakti) به معنای نیرو، معتقدند قوه ی الهی در جنس لطیف قرار دارد. از اینجاست که در معابد شکتی زنانی جوان می رقصند. برخی از این فرقه ها رقص های وحشیانه، آوازهای گوش خراش و حرکات جنون آمیز را برای تکامل روحی لازم می دانند.

پرسمان دانشجویی