اهل سنت و اجتهاد | کتابخانه مجازی الفبا

تعريف اهل سنت از اجتهاد چيست؟ همه صحابه را مجتهد ميدانند؟ دليل آنها بر اجتهاد صحابه چيست؟

مسئله ي اجتهاد وتقليد در بين اهل سنت(البته با فراز ونشيبهايي)كه داشته بطوركلي وجود دارد و مهم ترين كتب آنها براي فتواء دادن صحاحه سته است(شش گانه)كه روايات آنها توسط اهل به عنوان روايات صحيح تلقي شده است.

توضيح مطلب:

تقليد در مذهب اهل تسنن

موضوع تقليد در ميان اهل سنّت فراز و نشيبهاي بسياري داشته است . برخي مؤلفان، از اين منظر، فقه اهل سنّت را به چهار دوره تقسيم كرده اند:

۱( مرحلة آغاز: اين مرحله به زمان خلفا و صحابه باز مي گردد كه مردم براي شناخت احكام شرعي به آنان رجوع مي كردند. در اين دوره مذهب معيّني در ميان اهل سنّت رواج نداشت، بلكه در مواردي كه اتفاق نظر داشتند به رواياتي كه از پيامبر اسلام رسيده بود، عمل مي نمودند و در موارد اختلاف نظر به هر يك از صحابه كه مي خواستند مراجعه مي كردند، بدون آنكه همواره به روش يا فرد خاصي ملتزم باشند.

۲) مرحلة بروز مذاهب فقهي: با افزايش تعداد راويان احاديث و ظهور اشخاص برجستة علمي در مناطق گوناگون، مردم براي فراگيري احكام به افراد متعددي رجوع مي كردند. اين اشخاص نوعي مرجعيت ديني يافتند و هر يك مذهبي فقهي را پايه گذاري كردند.

۳) مرحلة حصر مذاهب در چهار مذهب: تعدد مذاهب اختلافاتي در پي داشت و تعصب و دشمني پيروان مذاهب اين اختلافات را تشديد كرد و با افزايش حسد و خودبيني و ديگر ضعفهاي اخلاقي، روح تفكر از بين رفت. از سوي ديگر، با وجود اختلاف شديد مذاهب، عملاً امكان قضاوت در دعاوي بر اساس قانون و روية واحد وجود نداشت . چه بسا بر پاية يك مذهب، عقدي باطل و بنا بر مذهب ديگر همان عقد صحيح بود يا بر اساس يك مذهب، عملي مشمول مجازات بود و بر پاية مذهبي ديگر نبود. مجموع اين عوامل و بروز هرج و مرج مذهبي باعث شد كه فكر بستن باب اجتهاد و محدود شدن مذاهب فقهي مطرح شود. سرانجام، در قرن هفتم، چهار مذهب از مذاهب اهل سنّت رسميت يافت و پيروي از ديگر مذاهب تحريم شد. فقيهاني، از جمله ابن صلاح، نيز به منع تقليد از غير مذاهب اربعه فتوا دادند.

۴) مرحلة رواج مجدد اجتهاد و تقليد: بعضي علماي پيشين اهل سنّت، مانند ابوالفتح شهرستاني (متوفي ۵۴۸) و ابواسحاق شاطبي (متوفي ۷۹۰)، به بسته بودن باب اجتهاد و افتا معترض و خواهان گشودن آن بودند. در قرن اخير نيز شماري از عالمان اهل سنّت و شيوخ الازهر، به استناد اجماع مسلمانان در صدر اسلام مبني بر جواز تقليد از هر يك از صحابه، انحصار اجتهاد در چهار مذهب را مردود دانسته اند و اجتهاد علمي مجدداً رواج يافته است . بر اين اساس، مكلفان سنّي مذهب مي توانند از هر يك از ائمة مذاهب فقهي كه بخواهند تقليد كنند و حتي جايز است كه در مورد مسائل مختلف، از ميان آراي مذاهب چهارگانة اهل سنّت، آسانترين رأي فقهي را براي تقليد بر گزينند. اين ديدگاه در ميان فقهاي پيشين اهل سنّت نيز مدافعاني داشته، هر چند برخي از آنها مانند كياهراسي و ابن تيميّه (متوفي ۷۲۸) با آن به مخالفت بر خاسته اند.

جواز يا حرمت تقليد از نظر اهل تسنن

در ميان اهل سنّت دو ديدگاه اساسي در بارة جواز يا حرمت تقليد وجود دارد. برخي فقهاي متقدم تقليد را حرام شمرده اند. از امامان مذاهب چهارگانه (ابوحنيفه و ابويوسف و مالك بن انس و شافعي و احمدبن حنبل) عدم جواز تقليد نقل شده است. در مقابل، از برخي فقيهان متقدم اهل سنّت، از جمله از فقيه بزرگ حنفي، محمدبن حسن شيباني، جواز تقليد نقل شده است . شافعي نيز در مواردي دليل نظر خود را پيروي از يك صحابي يا تابعي دانسته است. علاوه بر آن از كتاب شافعي و نيز از فقهايي مانند ابن سرّاج، احمد بن حنبل و سفيان ثوري، جواز تقليد عالم از عالم نقل شده است. ابن قيّم جوزيّه اين اختلاف نظر را اينگونه توجيه كرده كه براي عالم، تقليد از ديگري فقط به هنگام ضرورت مجاز است و در ساير موارد جايز نيست. ابن حزم هم تقليد را باطل مي دانسته و پيروان خود و ديگر مذاهب را به اجتهاد فرا مي خوانده است.

فقهاي متأخر اهل سنّت قائل به جواز تقليد و وجوب آن براي عامي (غير عالم) هستند، زيرا هر فرد، مكلف به انجام دادن احكام شرعي است و نبودن حجت براي اثبات تكليف، موجب زوال آن و طرد شريعت مي شود.

به هر حال با توجه به مطالبي كه عرض شد به اين نتيجه مي رسيم كه اهل سنت در مورد مساله اجتهاد و تقليد هنوز به يك راي و عقيده واحد نرسيده اند و اختلافات شديدي ميان آنان در اين موضوع وجود دارد.

همچنين شما مي توانيد به ابواب اجتهاد و تقليد در كتب صحاح سته اهل سنت مراجعه فرماييد تا با نظرايات آنها بهتر آشنا شويد.

پرسمان دانشجویی