درب خانه حضرت زهرا (س) | کتابخانه مجازی الفبا

اينكه در مقاتل ميگويند درب خانه حضرت زهرا س را بر روي حضرت شكستند ايا مگر ان زمان درب ها از ليف خرما نبوده ايا درب كه پهلوي حضرت را بشكند وجود داشته؟

پاسخ: كساني كه دقت كاملي در تاريخ نداشته‌اند ، مدعي شده‌اند كه منازل مدينه و مكه در زمان صدر اسلام ، اصولا درب چوبي نظير درهاي امروزي نداشت و مردم براي پوشاندن منزل از ديد اغيار ، تنها از پرده يا ليف خرما استفاده مي كردند. آنان پس از طرح اين ادعا، نتيجه گرفته‌اند كه: بنابراين، ماجراي سوزاندن در خانه حضرت زهرا (س) و قرار دادن ايشان بين در و ديوار صحيح نيست!!

اين شبهه به «دكتر سهيل زكار» نسبت داده مي‌شود ؛ اگر چه مدرك مستندي درباره استناد اين شبهه به وي در دست نيست. بهرحال از آنجا كه اين كلام از سوي برخي ديگر نيز تكرار شده ، لازم است پاسخ داده شود.

آنچه در پي مي‌آيد، گوشه‌اي از مستنداتي است كه از سوي «علامه سيد جعفر مرتضي عاملي» در كتاب مأساة الزهرا (ع) ــ چاپ 1997به وسيله‌ي دارالسيرة بيروت ــ تحقيق شده است :

الف ) مستنداتي درباره درب داشتن خانه هاي مدينه

1. «ابو فديك» مي گويد : از «محمدبن هلال» درباره مختصات اتاق و حجره عايشه پرسيدم . در ضمن پاسخ گفت: «درب آن به سوي شام بود». گفتم : «آن درب يك مصراع داشت يا دو مصراع ؟» گفت: «يك مصراع» پرسيدم : «از چه جنسي بود؟» پاسخ داد: «يا از چوب عرعر بود يا از درخت ساج» . (وفاء الوفاء ــ ج2، ص459 و 456 و 542)

توضيح: مصراع همان است كه در فارسي از آن با عنوان لنگه يا لت ياد مي‌شود.

2. از «ابوموسي اشعري» نقل است كه به همراه پيامبر بود تا اينكه به بئر أديس وارد شدند . پيامبر (ص) داخل شد و ابوموسي بيرون باقي ماند. ابوموسي مي‌گويد : «كنار دربي نشستم كه جنس آن از جريب نخل بود». (صحيح مسلم ــ ج7، ص 118و صحيح بخاري ــ ج2 ــ ص 187)

3. «ابوذر» از پيامبر نقل مي كند كه فرمود : «اگر كسي از كنار خانه‌اي گذشت كه درب آن بسته نبود و پرده نيز داشت و نگاهش به داخل خانه افتاد، گناهي بر او نيست ؛ بلكه مقصر، اهل آن خانه‌اند». (مسند احمد ــ ج5 ـ ص153)

4. در حديث ازدواج حضرت علي و حضرت فاطمه ـ عليهما السلام ـ آمده است كه پيامبر (ص) به آن‌دو دستور داد كه به منزلشان وارد شوند ، سپس بر ايشان دعا كرد، آنگاه برخاست، بيرون رفت و در را با دست مباركش به روي آنان بست (ثم قام فأغلق عليهما الباب بيده). (بحار الانوار ـ ج4 ـ ص122 و 142 و مناقب خوارزمي ص243)

5. از پيامبر (ص) نقل شده است كه فرمود: «هر كس متصدي امري از امور مردم گردد سپس درش را به روي فقير و مظلوم و صاحب حاجتي ببندد خداوند تبارك و تعالي نيز درهاي رحمتش را در زمان فقر و حاجت وي به رويش خواهد بست» . ( مسند احمد ـ ج3 ـ ص 441)

6. «ابو حميد» از پيامبر (ص) نقل مي‌كند كه: «او به ما امر كرد كه شب‌ها ظروف آب را در گوشه‌اي قرار دهيم و نيز دستور داد كه شب‌هنگام درها را ببنديم». (صحيح مسلم ـ ج3 ـ ص1593)

7. از «جابر» و «ابوهريره» نقل است كه پيامبر (ص) فرمود: «درب منزلت را ببند و نام خدا را جاري كن، بدرستي كه شيطان درب بسته را باز نمي‌كند». (سنن ابي داود ـ ج2 ـ ص339 و مسند احمد ـ ج3 ـ ص386 و سنن ابي ماجه ـ ج2 ـ ص1129 )

8. در حديث اسلام آوردن «مادر ابوهريره» و دعا كردن رسول‌لله (ص) براي او ، ابوهريره مي‌گويد: «... پس دوان دوان به سوي او رفتم تا به او مژده دهم كه رسول الله برايت دعا كرد . وقتي به خانه رسيدم درب منزل را بسته يافتم و صداي تكان خوردن آب در مشك و نيز صداي پاي مادرم را شنيدم ... » . (مسند احمد ـ ج2 ـ ص230)

9. در حديثي از عائشه است كه: رسول الله (ص) در شبي از شب‌ها وي را خفته پنداشت پس بآرامي كفش‌هايش را پوشيد و عبايش را برداشت، سپس در را باز كرد، بيرون رفت و در را پشت سرش بست (ظن أنها رقدت فانتعل رويدأ و أخذ رداءه رويدا ثم فتح الباب رويدأ ثم خرج و أجافه رويدا). (تاريخ المدينة لابن شبة ـ ج 1 ـ ص 88 و 89 و في هامشه عن عمدة الاخبار ـ ص 123 و 124 و راجع وفاء الوفاء ـ ج 3 ـ ص 883 عن مسلم والنسائي)

در تمامي احاديث بالا ، بستن درب با تعابيري مانند اغلاق الباب ، ردّ الباب و إجافة الباب آمده است كه همگي به معني بسته نمودن درب است و براي پرده و نظاير آن به كار نمي‌رود .

10. در احاديث متعددي ــ از جمله 21 حديث كه علامه جعفر مرتضي در كتاب مذكور آورده است ــ از تعابير دق الباب ، طرق الباب ، ضرب الباب و قرع الباب استفاده شده است كه همگي به معناي در زدن هستند و درباره دري كه پرده داشته باشد به كار نمي‌روند. زيرا واضح است كه پرده ، قابليت دق الباب ندارد ؛ از جمله :

در حديث رفتن پيامبر به منزل «ابو الهيثم بن التيهان» آمده است : «پس درب خانه را زديم. زني گفت : چه كسي در مي‌زند ؟ عمر پاسخ داد : اين رسول الله است ...» (كنزالعمال ـ ج7 ـ ص194 )

11. در احاديث متعدد ديگري ـ از جمله 43 حديثي كه نويسنده‌ي كتاب مأساة الزهرا (ع) آنها را مذكور داشته است ــ به تعابيري همچون الاجابة من وراء الباب يعني پاسخ از آن سوي در ، خلف الباب يعني پشت در ، حرك الباب يعني حركت دادن در ، وضع اليد علي الباب فدفعه يعني « هل دادن در با دست و باز كردن آن ، فتح الباب يعني باز كردن درب ، الباب المقفل يعني درب قفل‌شده و كسر الباب يعني شكستن در بر مي‌خوريم كه هيچيك از اين تعابير با پرده و مانند آن سازگاري ندارد .

12. همانگونه كه در تواريخ شيعه و سني آمده است ، اهل يثرب ( مدينة النبي) تا پيش از هجرت پيامبر اسلام (ص) گرفتار جنگ داخلي دائمي بودند و اختلافات خونين در ميان آنها بيداد مي‌كرد ؛ تا جايي كه معروف بود كه حتي شب‌ها نيز شمشير و اسلحه را از خود دور نمي‌كردند (اعلام الوري ـ ص55 و بحارالانوار ـ ج19ـ ص 8 تا 10) . تا اينكه خداوند با بعثت پيامبر (ص) بر آنان منت نهاد و برادري و صلح را برايشان به ارمغان آورد . با در نظر داشتن اين امر ، آيا عقلايي است مردماني كه دائما خطر همسايه را احساس مي‌كردند و در حال جنگ و جدال بودند و حتي در هنگام خواب ، نزد خود شمشير نگه مي‌داشتند ، براي خانه‌هايشان كه مال و ناموس خود را در آن حفظ مي‌كردند و شب‌ها در آن مي‌آرميدند ، درب نگذارند و فقط به آويزان كردن پرده اكتفا كنند؟ خير؛ اين امر هرگز عقلاني نيست.

13. احاديث ديگري نيز وجود دارند كه ثابت مي‌كنند نه تنها منازل مدينه درب داشتند بلكه آن‌ درب‌ها ، قفل و كليد نيز داشتند و كلمه مفتاح به معناي كليد بارها تكرار شده است ؛ از جمله:

از «دكين بن سعيد المزني» نقل است كه گفت: نزد پيامبر (ص) رفتيم و از او درخواست طعام كرديم. پس فرمود : «يا عمر! برو و به آنها غذا بده». فارتقي بنا الي علية ، فأخذ المفتاح من حجزته ، ففتح ...» (سنن ابي داود ـ ج4 ـ ص361 و مسند احمد ـ ج4 ـ ص174 )

يا :

حين كلّم علي (ع) طلحة في امر عثمان ، انصرف علي (ع) الي بيت المال ، فأمر بفتحه ، فلم يجدوا المفتاح ، فكسر الباب ، و فرق ما فيه علي الناس ، فانصرفوا من عند طلحه حتي بقي وحده ، فسر عثمان بذالك . ( تاريخ طبري ـ ج4 ـ ص431 )

14. دسته‌ي ديگري از روايات نيز وجود دارد كه بوضوح حاكي از وجود درب‌هايي با جنس چوب هستند ؛ احاديثي كه از شق الباب به معناي شكاف بين درب‌هايي كه از چوب ساخته مي‌شود سخن مي‌گويند. مسلم است كه پرده ، داراي شق و شكاف نيست بلكه درهايي كه از تخته يا سعف نخل ساخته مي‌شدند ، ممكن بود خلل و شكافي بين آنها به وجود بيايد ؛ از جمله :

از عائشه نقل است كه: «هنگامي كه خبر شهادت جعفر بن ابي‌طالب و عبدالله بن رواحة را آوردند ؛ پيامبر بر زمين نشست و آثار حزن و اندوه در صورتش نمايان شد ، و من از شكاف در (شق الباب) او را مي‌نگريستم ...» . ( كنزالعمال ـ ج15 ـ ص 732)

نيز امام صادق (ع) از امير المؤمنين علي (ع) نقل فرموده است كه : ... روزي رسول الله در حجره يكي از زنانش نشسته بود و مدراتي (نوعي شانه از جنس چوب يا فلز) در دست داشت ، در اين هنگام مردي از شكاف در (شق الباب) به داخل نگريست. پيامبر فرمود: « اگر نزديك تو بودم با اين مدراة ، چشمت را در مي‌آوردم». (قرب الاسناد ـ ص18 و من لايحضره الفقيه ـ ج 4 ـ ص 74)

مستنداتي از درب خانه حضرت زهرا و علي عليهما السلام

1.قال ابن عباس: و سد ابواب المسجد غيرباب علي ... و هو طريقه ليس له طريق غيره.

ابن عباس گفت: و پيامبر دربهاي خانه هاي رو به مسجد را به جز درب خانه اميرالمومنين صلوات الله عليه بست ... و وي (اميرالمومنين صلوات الله عليه) راهش به بيرون از خانه تنها از آن درب رو به مسجد بود و راه ديگري (براي خروج از خانه) نداشت. (احقاق الحق :-قاضي نورالله شوشتري-ج5،ص541؛ به نقل از: خصائص نسائي، ص14.(

2.قال ابن عباس: سد رسول الله ابواب المسجد غير باب علي ... و هو طريقه ليس له طريق غيره. (احقاق الحق ،ج5،ص543؛ به نقل از: البدايه و النهايه: ابن كثير، ج7،ص338.)

ابن عباس گفت: پيامبر دربهاي (خانه هاي رو به ) مسجد را به جزد درب خانه اميرالمومنين صلوات الله عليه بست ... و وي (اميرالمومنين صلوات الله عليه) راهش به بيرون خانه تنها از آن درب رو به مسجد بود و راه ديگري (براي خروج از خانه) نداشت.

3.مرحوم فيض كاشاني در كتاب نوادر الاخبار مي نويسد:... فاختبئت فاطمه عليه السلام و راء الباب فدفعها عمر حتي ضغطها بين الباب و الحائط.

پس حضرت زهرا سلام الله عليها پشت درب پنهان شد، سپس عمر او را به شدت كنار زد تا به حدي كه او را بين درب و ديوار فشرد. (فيض كاشاني: نوادر الاخبار، ص 183)

4.قسطلاني و ابن نجار از علماي بزرگ اهل سنت مي نويسند: ...و ما عمل علي بن ابي طالب مصراعي داره الا بالمسمار. (المواهب اللدنيه، قسطلاني، ج 3 ص 409 ؛الدره الثمنيه، ابن نجار، ص 205(.

... و علي بن ابي طالب دو لنگه درب خانه خويش را جز با استفاده از مسمار (ميخ) نساخت ... .

يعني درب خانه حضرت علي يك درب بوده كه از دو قسمت تشكيل شده و با ميخ درست شده بوده است.

علاوه بر همه اينها، روايات و گزاره هاي تاريخي كه هجوم به خانه وحي را نقل كرده اند همگي به ماجراي سوزاندن درب تصريح دارند و اين نشان مي دهد كه قطعا دربي چوبي وجود داشته كه آن را سوزانده اند وگرنه معني ندارد ليف خرما يا پرده را بسوزانند تا وارد خانه شوند.

به طور مثال مقاتل بن عطيه مي‏گويد: ابابكر بعد از آن كه با تهديد و ترس و شمشير از مردم بيعت گرفت، عمر و قنفذ و جماعتي را به درب خانه علي و زهراعليهماالسلام فرستاد. عمر هيزم را درِ خانه فاطمه جمع نمود و درب خانه را به آتش كشيد، هنگامي كه فاطمه زهرا عليهاالسلام پشت در آمد، عمر و اصحاب او جمع شدند و عمرآن چنان حضرت فاطمه عليهاالسلام را پشت در فشار داد كه فرزندش را سقط نمود و ميخ دربه سينه حضرت فرو رفت (و بر اثر آن صدمات) حضرت به (بستر) بيماري افتاد تا آن كه ازدنيا رفت.»( الامامة والخلافة، مقاتل بن عطية، ص۱۶۰ ـ ۱۶۱٫)

مسعودي (كه برخي وي را سني مذهب مي دانند) نيز در قسمتي از كتاب خود آورده است:«فَوَجهُوا اِلي مَنْزلِهِ فَهَجَمُوا عَلَيْهِ وَ اَحْرَقُوابابَهُ… وَ ضَغَطُوا سَيدَةَ النساءِ بِالْبابِ حَتي اَسْقَطَتْ مُحْسِنا؛پس (عمر و همراهان) به خانه علي عليه السلام رو كرده وهجوم بردند، خانه آن حضرت را به آتش كشيدند؛ با در به پهلوي سيده زنان عالم زدند؛چنان كه محسن را سقط نمود.»( اثبات الوصية، مسعودي، (چاپ بيروت) ص۱۵۳ و در برخي چاپها ص ۲۳ ـ ۲۴٫)

پرسمان دانشجویی