اصحاب عقبه | کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی
کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی
کانال ارتباطی از طریق پست الکترونیک :
support@alefbalib.com
نام :
*
*
نام خانوادگی :
*
*
پست الکترونیک :
*
*
*
تلفن :
دورنگار :
آدرس :
بخش :
مدیریت کتابخانه
روابط عمومی
پشتیبانی و فنی
نظرات و پیشنهادات /شکایات
پیغام :
*
*
حروف تصویر :
*
*
ارسال
انصراف
از :
{0}
پست الکترونیک :
{1}
تلفن :
{2}
دورنگار :
{3}
Aaddress :
{4}
متن :
{5}
فارسی |
العربیه |
English
ورود
ثبت نام
در تلگرام به ما بپیوندید
پایگاه جامع و تخصصی کلام و عقاید و اندیشه دینی
جستجو بر اساس ...
همه موارد
عنوان
موضوع
پدید آور
جستجو در متن
: جستجو در الفبا
در گوگل
...جستجوی هوشمند
صفحه اصلی کتابخانه
پورتال جامع الفبا
مرور منابع
مرور الفبایی منابع
مرور کل منابع
مرور نوع منبع
آثار پر استناد
متون مرجع
مرور موضوعی
مرور نمودار درختی موضوعات
فهرست گزیده موضوعات
کلام اسلامی
امامت
توحید
نبوت
اسماء الهی
انسان شناسی
علم کلام
جبر و اختیار
خداشناسی
عدل الهی
فرق کلامی
معاد
علم نفس
وحی
براهین خدا شناسی
حیات اخروی
صفات الهی
معجزات
مسائل جدید کلامی
عقل و دین
زبان دین
عقل و ایمان
برهان تجربه دینی
علم و دین
تعلیم آموزه های دینی
معرفت شناسی
کثرت گرایی دینی
شرور(مسأله شر)
سایر موضوعات
اخلاق اسلامی
اخلاق دینی
تاریخ اسلام
تعلیم و تربیت
تفسیر قرآن
حدیث
دفاعیه، ردیه و پاسخ به شبهات
سیره ائمه اطهار علیهم السلام
شیعه-شناسی
عرفان
فلسفه اسلامی
مرور اشخاص
مرور پدیدآورندگان
مرور اعلام
مرور آثار مرتبط با شخصیت ها
فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی
مرور مجلات
مرور الفبایی مجلات
مرور کل مجلات
مرور وضعیت انتشار
مرور درجه علمی
مرور زبان اصلی
مرور محل نشر
مرور دوره انتشار
گالری
عکس
فیلم
صوت
متن
چندرسانه ای
جستجو
جستجوی هوشمند در الفبا
جستجو در سایر پایگاهها
جستجو در کتابخانه دیجیتالی تبیان
جستجو در کتابخانه دیجیتالی قائمیه
جستجو در کنسرسیوم محتوای ملی
کتابخانه مجازی ادبیات
کتابخانه مجازی حکمت عرفانی
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
کتابخانه تخصصی ادبیات
کتابخانه الکترونیکی شیعه
علم نت
کتابخانه شخصی
مدیریت علاقه مندیها
ارسال اثر
دانشنامه
راهنما
راهنما
اصحاب عقبه
کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا
فارسی
کتاب الکترونیکی
میانگین امتیازات:
امتیاز شما :
تعداد امتیازات :
0
اصحاب عقبه
ویرایش اثر
کلید واژه اصلی :
پیامبر (صلوات الله علیه)
سوال:
منظور از اصحاب عقبه چیست؟ و چه کسانی هستند؟
پاسخ تفصیلی:
پاسخ:عَقَبه در لغت به معناي راه دشوار و سختگذر در كوه است[1]كه در فارسي گردنه و گريوَه ناميده ميشود.[2]اصطلاح «اصحاب عقبه» يادآور دو رخداد مهم در دوران رسالت است. اين مقال فارغ از آن چه با عنوان اصحاب عقبه اول و دوم مربوط به بيعت عقبه اول[3]و عقبه دوم[4]ياد ميشود[5]، به بررسي اصحاب عقبه در مسير تبوك ميپردازد. به گفته تاريخنگاران، گروهي از منافقان پس از غزوه تبوك٭ با سوء قصد به جان پيامبر(صلي الله عليه و آله) قصد كشتن ايشان را داشتند كه توطئه آنان نافرجام ماند.[6]
تاريخنگاران[7]و مفسران[8]اصحاب عقبه را كساني دانستهاند كه چون از اقدامهاي خود بر ضد رسول خدا(صلي الله عليه و آله) هنگام عزيمت پيامبر به تبوك در سال نهم ق. نتيجه نگرفتند در بازگشت، توطئهاي را تدارك ديدند تا ايشان را شبانگاهان به قتل برسانند. هنگامي كه شتر ايشان از گردنهاي در آن حوالي ميگذشت، توطئهگران كه صورتهايشان را پوشانده بودند[9]، تصميم گرفتند تا مركب پيامبر را رم دهند و ايشان را از گردنه پرتاب كنند. پيش از عملي شدن نقشه آنها، در حالي كه آنان خود را به شتر رسول خدا(صلي الله عليه و آله) نزديك كرده بودند، ايشان از توطئه آنها آگاه شد و به حذيفة بن يمان كه شتر ايشان را ميراند، فرمود تا ايشان را دور كرده، به آنها بگويد كه اگر كنار نروند، پيامبر(صلي الله عليه و آله) آنان را با نامهاي پدران و قبيلههاشان بانگ خواهد داد.[10]منافقان كه از نقشه خود طرفي نبسته بودند، با اقدام حذيفه، گريختند و خود را ميان سپاه پنهان ساختند. به گزارش حُذيفه، وي نامهاي ايشان و پدران و قبيلههاي آنان را ميشناخته[11]و از همين رو، به «صاحب سرّ پيامبر» شهرت يافته است.[12]از آنجا كه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) حذيفه را از افشاي نام منافقان پرهيز داده بود، وي از افشاي نام آنها خودداري ميكرد.[13]به گزارش واقدي، افزون بر حذيفه، پيامبر(صلي الله عليه و آله) عمّار را نيز كه در آن شب زمام شتر ايشان را در دست داشت، از نام منافقان آگاهي بخشيد.[14]بر پايه خبري، رسول خدا در پاسخ اُسيد بن حُضَير اَوسي كه در بامداد آن شب از ايشان سبب نكشتن آنها را پرسيد يا رخصت قتل آنان را خواست، فرمود: كشتن آنها به مصلحت نيست و نميپسندم كه مردم بگويند محمد هنگامي كه قدرت يافت، ياران خود را كشت.[15]بر پايه گزارشي ديگر، پيامبر در نشستي خصوصي توطئهگران را احضار نمود و آگاهي خود را از تصميم شوم ايشان بازگفت. اما منافقان سوگند ياد كردند كه قصد چنين توطئهاي را نداشتند. آنگاه، اين آيه نيت آنان را آشكار كرد: {يَحلِفُونَ بِاللهِ مَا قَالُوا وَلَقَد قَالُوا كَلِمَةَ الكُفرِ وَكَفَرُوا بَعدَ إِسلامِهِم وَهَمُّوا بِمَا لَم يَنَالُوا...}؛ «به خدا سوگند ياد ميكنند كه [در غياب پيامبر، سخنان نادرست] نگفتهاند؛ اما بيترديد سخنان كفرآميز گفته و پس از اسلام آوردنشان كافر شدهاند و به كاري [خطرناك] تصميم گرفتهاند كه به آن نرسيدند.» (توبه/9، 74)[16]در منابع شيعي اشاره شده كه منافقان همزمان قصد ترور امام علي(عليه السلام) را نيز داشتند كه در آن هنگام به فرمان پيامبر در مدينه جانشين ايشان بود.[17]
طبرسي ماجراي اصحاب عقبه را افزون بر آيه 74 توبه/9 ذيل آيات 64 ـ 65 توبه/9 آورده است: {يَحذَرُ المُنافِقونَ ان تُنَزَّلَ عَلَيهِم سورَةٌ تُنَبّئُهُم بِما في قُلوبِهِم...}: منافقان ميترسند كه سورهاي بر [ضدّ] آنان فرود آيد كه آنها را به آن چه در دلهايشان دارند، آگاهي سازد... .» وي نزول اين آيات را بر اساس گزارشي در باره اين گروه دانسته است.[18]
به روايت از امام رضا(عليه السلام) مقصود از {... انَّمَا استَزَلَّهُمُ الشَّيطانُ بِبَعضِ ما كَسَبوا...}؛«همانا شيطان آنان را به سبب برخي از كارهاشان لغزانيد.» (آل عمران/3، 155) اصحاب عقبه هستند.[19]
برخي سوء قصد به جان پيامبر(صلي الله عليه و آله) را نه در اين عقبه، بلكه در عقبهاي ديگر دانستهاند.[20]گويا چند بار نقشهاي از سوي منافقان براي كشتن رسول خدا(صلي الله عليه و آله) ريخته شده بود. به گزارش علي بن ابراهيم قمي، 14 تن از منافقان پس از حجة الوداع به سال دهم ق. همدست شدند تا پيامبر را در مسير مكه به مدينه در عقبه هرشي، ميان جحفه و ابواء، بكشند. هفت تن از سوي راست عقبه و هفت تن نيز از سوي چپ به قصد رماندن شتر ايشان پيش آمدند. رسول خدا با گزارش جبرئيل از توطئه آنها آگاه شد و چون نامهاي ايشان را بر زبان جاري ساخت، فرار كردند و پنهان شدند. در پي كتمان آنان، آيه 74 توبه/9 نازل شد.[21]
منابع اهل سنت در شمار و نامهاي منافقان سوء قصدكننده به جان پيامبر اختلاف دارند. شماره آنها هفت[22]، 12[23]، 14 و 15 نفر[24]دانسته شده است. حذيفة بن يمان كه خود شاهد رويداد بوده، شمار ايشان را 14 تن ياد كرده است.[25]اين منابع فهرستي از اسامي منافقان ارائه داده و در نام آنان اختلاف كردهاند. طبراني نام 12 تن را چنين ياد كرده است: وديعة بن ثابت، اوس بن قيظي، جُلاس بن سُويد، سعد بن زراره، قيس بن قَهْد، قيس بن عمرو، سلامة بن حمام، حارث بن يزيد طائي، سويد، داعِسْ، جَدِّ بن عبدالله، و مُعْتَب بن قُشير.[26]بيهقي و سيوطي نيز نامهاي ايشان را چنين آوردهاند: عبدالله بن سعد بن ابيسرح برادر رضاعي عثمان، ابوحاضر/ حاصر أعرابي، عامر، ابوعامر، جُلاس بن سويد، مجمع بن حارثه، مَليح تيمي، حُصين بن نمير، طُعْمَة بن ابيرَق، عبداللّه بن عُيَيْنَه، و مُرَّة بن ربيع. گويا رئيس ايشان ابوعامر بوده است.[27]ابن قتيبه نيز بدون ذكر سند، نام 10 تن را آورده كه در ميان آنها نام عبدالله بن ابيبه چشم ميخورد.[28]اما در منابع ديگر و گزارش مشهور، به غيبت او در غزوه تبوك تصريح شده است.[29]نيز از ابوعامر راهب (فاسق)، پدر حنظله غسيل الملائكه، به عنوان يكي از اصحاب عقبه ياد شده؛ اما مشهور است كه وي پس از نبرد احد به سال سوم ق. از مدينه گريخت و نزد پادشاه روم رفت.[30]نيز گفته شده: وي رئيس مسجد ضرار بوده و در تبوك حضور نداشته است.[31]نتيجه آن كه در اين فهرستها كساني هستند كه نفاق خود را در عرصهها و مراحل ديگر غزوه تبوك نشان دادند و مردم از نفاق آنان بيخبر نبودند. از پارهاي گزارشهاي اهل سنت برميآيد كه ابوموسي اشعري از اصحاب عقبه بوده است.[32]
بيشتر منابع شيعي، شمار اصحاب عقبه را بيش از 12 تن گزارش كردهاند. از امام باقر(عليه السلام) گزارش شده كه شمار آنها 12 نفر، هشت تن از قريش و چهار تن از ديگر صحابه، بوده است.[33]شيخ صدوق بر پايه روايتي 12 تن از اصحاب عقبه را از بنياميه و پنج تن را از ديگران دانسته است.[34]علامه مجلسي شمار ايشان را 24 تن دانسته است.[35]گفتهاند: فردي از مهاجران در آن شب همدستانش را تشويق ميكرد.[36]برخي منابع نامهاي ديگري را ياد كرده و بيشتر اين افراد را از صحابه سرشناس و نيز برخي از كساني دانستهاند كه پس از رحلت پيامبر(صلي الله عليه و آله) عهدهدار حكومت بودهاند.[37]شايد اين اختلاف نيز مانند بسياري از اختلافهاي ديگر، برخاسته از پيشامدهاي سياسي پس از رحلت رسول خدا باشد كه سبب شده نام برخي را از فهرست اصحاب عقبه حذف و نام اشخاص ناشناخته يا بيگناهي را به جاي آنان ثبت كنند.[38]
پي نوشت:
[1]. مفردات، ص576، «عقب»؛ مراصد الاطلاع، ج2، ص948.
[2]. لغتنامه، ج10، ص14098، «عقبه»؛ فرهنگ فارسي، ج3، ص3297، «گريوه».
[3]. الطبقات، ج1، ص170-171.
[4]. المنتظم، ج3، ص34.
[5]. تاريخ يعقوبي، ج2، ص38.
[6]. المغازي، ج3، ص1042؛ دلائل النبوه، ج5، ص256.
[7]. تاريخ يعقوبي، ج2، ص68.
[8]. مجمع البيان، ج5، ص81.
[9]. الكشاف، ج2، ص291؛ مجمع البيان، ج5، ص79.
[10]. تاريخ يعقوبي، ج2، ص68؛ دلائل النبوه، ج5، ص256.
[11]. تاريخ يعقوبي، ج2، ص68.
[12]. السيرة النبويه، ج3، ص231؛ الاستيعاب، ج1، ص394؛ اسد الغابه، ج1، ص468.
[13]. المغازي، ج3، ص1045؛ تاريخ يعقوبي، ج2، ص68.
[14]. المغازي، ج3، ص1044؛ التبيان، ج5، ص261.
[15]. المغازي، ج3، ص1040.
[16]. روض الجنان، ج9، ص298؛ الدر المنثور، ج4، ص242-243.
[17]. المناقب، ج2، ص30؛ الاحتجاج، ج1، ص59؛ بحار الانوار، ج21، ص223.
[18]. مجمع البيان، ج5، ص70-71.
[19]. تفسير عياشي، ج1، ص201؛ الصافي، ج1، ص394.
[20]. تفسير قمي، ج1، ص300.
[21]. تفسير قمي، ج1، ص174-176؛ بحار الانوار، ج37، ص115-116.
[22]. المعجم الاوسط، ج3، ص49.
[23]. صحيح مسلم، ج8، ص123؛دلائل النبوه، ج5، ص261.
[24]. مسند احمد، ج5، ص390-391؛دلائل النبوه، ج5، ص262.
[25]. المحلي، ج11، ص221.
[26]. المعجم الكبير، ج3، ص166-167.
[27]. دلائل النبوه، ج5، ص259؛ الدر المنثور، ج4، ص243.
[28]. المعارف، ص343.
[29]. المغازي، ج3، ص995؛ الطبقات، ج1، ص462؛ سبل الهدي، ج5، ص442.
[30]. الاستيعاب، ج1، ص380.
[31]. المغازي، ج3، ص1046؛ المعارف، ص343.
[32]. شرح نهج البلاغه، ج13، ص315.
[33]. التبيان، ج5، ص261؛مجمع البيان، ج5، ص79.
[34]. الخصال، ج2، ص398.
[35]. حياة القلوب، ج4، ص1250.
[36]. اعيان الشيعه، ج4، ص601.
[37]. الخصال، ج2، ص499.
[38]. تاريخ پيامبر اسلام، ص633-634.
صاحب محتوی:
پرسمان دانشجویی
زبان :
فارسی
منبع اصلی :
http://www.ahlebayt.porsemani.ir//content/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87
جنس منبع:
متن
پایگاه :
پایگاه پرسش و پاسخ های پیامبر و اهل بیت سایت پرسمان
نوع منبع :
پرسش و پاسخ , کتابخانه عمومی
مخاطب :
بزرگسال
خروجی ها :
Mods
Doblin core
Marc xml
MarcIran xml
مشخصات کامل فراداده
مشخصات کامل اثر
منابع مرتبط :
ثبت نظر
ارسال
×
درخواست مدرک
کاربر گرامی : برای در خواست مدرک ابتدا باید وارد سایت شوید
چنانچه قبلا عضو سایت شدهاید
ورود به سایت
در غیر اینصورت
عضویت در سایت
را انتخاب نمایید
ورود به سایت
عضویت در سایت