اهل بیت کیانند؟ | کتابخانه مجازی الفبا

با سلام چرا علماي شيعه سعي دارند همسران پيامبر ص را جزء اهل بيت به شمار نياورند در حالي كه در آيه ي 33 سوره ي احزاب به وضوح و صراحتأ همسران پيامبر را اهل بيت خطاب كرده، دلايلي مي آورند كه اصلأ توجيه پذير نيست و خيلي غير منطقي اين موضوع را رد مي كنند،آخر چرا؟؟ خدا آنها را اهل بيت خطاب مي كند و علما رد ميكنند!! خيلي عجيب است

پاسخ: برمبناي آيه تطهير«إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »احزاب(33)، آيه 33. «اهل‏البيت» در تاريخ حيات پيامبر(صلى الله عليه وآله)، معناى خاصى داشته است و تنها به حضرت على و زهرا و حسن و حسين(عليه السلام) اطلاق مى‏شده است. در كتاب‏هاى روايى شيعه و سنى آمده است كه وقتى آيه«وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ»طه (20)، آيه 132. نازل شد، پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) شش ماه هنگام نماز صبح، به خانه فاطمه مى‏آمد و آنها را فرمان به نماز داده، سپس آيه تطهير -«إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ...» را مى‏خواند تا همگان بدانند كه «اهل پيامبر» چه كسانى‏اند.

درمورد آيه تطهير به نكات زير توجه نماييد:

توضيح مفردات آيه

1- كلمه «انما» دلالت بر حصر دارد يعني فقط (راغب اصفهاني، المفردات، نشر كتاب، 1404، ج 2، ص 23)

2- «يريد الله» مراد اراده خاص است يعني اراده تكويني خداوند است و گر نه اراده تشريعي انحصاري به خاندان پيامبر(ص) ندارد و همه مردم بدون استثنا به حكم شرع موظفند از هر گونه گناه و پليدي پاك باشند. البته اراده تكويني منافات با اختيار امامان ندارد.

3- «اذهاب» از بين برون به اين معني كه از اول بگذارد راه پيدا كند، يعني دفع است نه رفع.

4- «رجس» هر چيزي ناپاك از نظر جمع آوري يا به حكم عقل و يا در شرع. (ر.ك: مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج 11، ص 31)

اهل بيت: اهل بيت از نظر لغت كساني را در يك خانه زندگي مي كنند (اولاد و همسر) را گويند و مجازا كساني را مي گويند كه نسبتي دارند. (مفردات راغب، همان، ص 29) اما بعدا ثابت مي كنيم كه مراد از اهل بيت همان اهل بيت پيامبر(ص) يعني: علي، فاطمه، حسن، حسين عليهم السلام مي باشند.

تفسير آيه

مفاد ذيل آيه از كلمه «انما» به بعد اين است كه خداوند اراده قطعي كرده كه اهل بيت از هر گونه رجس و پليدي و گناه پاك باشند و اين همان مقام عصمت است. اين نكته قابل ذكر است كه منظور از اراده الهي احكام حلال و حرام نيست چون احكام شامل همگان مي شود. پس اراده مستمر (فعل مضارع) اشاره به يك نوع امداد الهي است كه اهل بيت را بر عصمت و ادامه آن ياري مي دهد و در عين حال منافات با آزادي و اراده و اختيار ندارد.

نظر برخي مفسران شيعه و سني

1- زمخشري مي گويد: خداوند از گناهان كنايه به رجس تعبير نموده و از تقوي به طهر چنان كه بدن با نجاسات آلوده مي شود درون با گناهان آلوده مي شود ... در پايان مي گويد آيه مثال زن هاي پيامبر هم مي شود!! (زمخشري، الكشاف، بيروت، چاپ سوم، ج 3، ص 538) كه البته اين ذيل سخنش را بعدا رد مي كنيم.

2- ابن حجر هيثمي (با همه تعصبي كه دارد) مي گويد: «اين آيه منبع فضائل اهل بيت نبوي است براي اين كه حاوي درخشان ترين مناقب ايشان و شامل توجه به شأن (رفيع) آنان است، چرا كه با لفظ «انما» آغاز مي گردد و «انما» افاده حصر مي كند درباره اراده خداي متعال در منزه نمودن آنان از رجس و رجس نيز همان گناه است اين آيه هم چنين بيانگر اراده خداوند در تطهير اهل بيت از جميع خصوصيات اخلاقي و احوال مذموم [يعني همان عصمت] است و اين كه در بعضي از طرق نقل شده كه آتش و جهنم بر آنان حرام است همان فايده اين تطهير است مي باشد. (ابن حجر هيثمي، الصواعق، بيروت، دار الكتب العلميه، 1414 ه ق، ص 223)

3- علامه طباطبائي: مراد از اذهاب رجس در آيه عصمت است. پس تطهير ائمه يعني مجهز نمودن آن ها به ادراك حق در اعتقاد و عمل است و مراد از اراده، اراده تكويني است و معناي آيه اين مي شود. خداوند اراده ابدي نموده است و شما اهل بيت را از همه نوع پليدي (اعتقادي باطل، آثار گناه و ...)با دادن موهبت الهي عصمت پاك گرداند. (علامه طباطبائي، الميزان، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چهارم، 1362، ج 16، ص 331)

مراد از اهل بيت

مهم ترين بحث در آيه اين است كه مراد از اهل بيت كيست؟ احتمالاتي وجود دارد كه مهم ترين آنها دو احتمال است:

يك مراد همسران پيامبر باشند.

برخي از مفسران اهل سنت اهل البيت را به همسران پيامبر اسلام(ص) تفسير كرده اند (قرطبي در تفسير الفرقان، ج 6، ص 5264 اين نظريه را از زجاج نقل مي كند) طبق اين تفسير علي، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام جزء اهل بيت نيستند.

دليل اين نظريه اين است كه آيه تطهير در بين آياتي است كه همگي مربوط به زنان پيامبر(ص) است. هم آيات قبل از آن و هم آيه پس از آن و هم صدر آيه مربوط به همسران پيامبر(ص) مي باشد، لذا سياق اقتضا مي كند كه آيه تطهير مربوط به همسران پيامبر(ص) باشد.

ولي اين نظريه به سه دليل باطل است:

1- در آيات قبل و صدر آيه مجموعا 25 بار ضمير و فعل به صورت مؤنث و در آيه ي 34 نيز دو مورد فعل و ضمير مؤنث به كار رفته، اما در ذيل آيه ي تطهير ضماير و افعال همه به صورت مذكر به كار رفته كه اختصاص به مردان دارد و يا شامل مردان و زنان هر دو مي شود. و يقينا كلام خداوند كه فصيح ترين است از تغيير ضماير و افعال مقصودي داشته و افراد خاصي را اراده كرده غير از زنان پيامبر(ص) هستند و گر نه ضماير را به همان صورت مؤنث مي آورد نه مذكر.

2- همسران پيامبر(ص) هيچ كدام داراي عصمت نبودند، و كسي هم چنين شأني براي آنها قائل نيست گذشته از اين كه برخي از آنان عليه خليفه واجب الاطاعه زمان خويش جنگيد هم چون عايشه كه جنگ جمل را علي عليه السلام راه انداخت.

3- رواياتي كه اهل بيت را بر همسران پيامبر(ص) تطبيق نموده رواي آن يا ضحاك است يا عكرمه خارجي كه هر دو تضعيف شده اند و علماي رجالي آن دو را توفيق نكرده اند. (ولايت مطهرين، سيد محمد علوي، ص 117) از اين گذشته قرآن نسبت به همسران پيامبر(ص) كلمه «ازواج النبي»، «نساءالنبي» يا «ازواجك» به كار برده نه اهل بيت.

دو: احتمال دوم مراد افراد خاصي از خاندان پيامبر(ص) يعني علي و فاطمه و حسن و حسين و در رأس آنها شخص پيامبر(ص) مي باشد. اين احتمال هيچ يك از اشكالات قبلي را ندارد، علاوه بر آن روايات فراواني از فريقين نقل شده كه علامه طباطبائي تعداد آن را بيش از 70 روايت مي داند. (الميزان، مترجم، ج 32، ص 178) كه قول دوم را تأييد مي كند كه مراد از اهل بيت علي و فاطمه و حسنين مي باشد.

فخر رازي مي گويد: اين روايت [كه اهل بيت را به افراد مذكور تفسير نموده] روايتي است كه دانشمندان اهل تفسير و حديث، همه اتفاق بر صحت آن دارند. (تفسير فخر رازي، ج 8، ص 80، ذيل آيه61 آل عمران؛ ر.ك: آيات ولايت در قرآن، مكارم شيرازي، ص 166)گفتني است كه 15 نفر از صحابه و 16 نفر از تابعين اين روايات را نقل كرده اند. از جمله افرادي كه اهل سنت كه روايات فوق نقل كرده اند:

1-مسلم، در صحيحش، ج 4، ح 22424 به نقل از پيام قرآن، ج 9، ص 143

2-صحيح ترمذي (ر.ك: احقاق الحق، ج 2، ص 503)

3- المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416 (به نقل از احقاق الحق، ج 2، ص 504)

4- الدر المنثور، ج 5، ص 198

5- السنن الكبري، ج 2، ص 149

6- شواهد التنزيل، ج 2، ص 10-92

7- مسند احمد حنبل، ص 330، ج 4، ص 107، ج 6، ص 292 (ر.ك: پيام قرآن، مكارم شيرازي، ج 9، ص 144، آيات ولايت در قرآن، مكارم شيرازي، ص 166)

از اين گذشته گروه زيادي از علما اهل سنت حديث كساء را نقل كرده و تصريح نموده اند كه پيامبر(ص): علي و فاطمه و حسن و حسين را زير عباي يماني قرار داد و فرمود: خداوندا اينان اهل بيت من هستند پس پليدي را از آنان دور كن و آنان را پاك و مطهر قرار ده آنگاه آيه ي تطهير در شأن آنها نازل شده است، افراد ذيل اين حديث را نقل كرده اند:

1- مسلم در صحيحش باب فضائل اهل بيت النبي، ج 5، ص 37، ح 2424

2- ترمذي در صحيحش، ج 5، ص 663 باب مناقب اهل البيت، ح 3787 (بيروت، داراحياء التراث)

3- امام احمد بن حنبل در مسند، ج 1، ص 230

4- حاكم در مستدرك، ج 3، ص 133، 147 و ج 2، ص 416

5- امام نسائي در خصائص، ج 149

6-ذهبي در تلخيص، ج 2، ص 150

7- طبراني در معجم، ج 3، ص 48، ج 12، ص 98

8- حاكم حسكاني در شواهد التنزيل، ج 2، ص 11

9- نجاري در تاريخ الكبير، ج 7، ص 187

10- ابن حجر عسقلاني، در اصابه، ج 2، ص 509

11- فخر رازي در تفسيرش، ج 2، ص 700

12- قندوزي حنفي، در ينابيع الموده، ص 107

13- خوارزمي در مناقب، ص 23

14- طبري در تفسيرش، ج 22، ص 6

15- سيوطي در الدر المنثور، ج 5، ص 198

16- ابن الجوزي در تذكره الخواص، ص 233

17- زمخشري در تفسير كشاف، ج 3، ص 538

18- قرطبي در تفسيرش، ج 14، ص 182

19- ابن كثير در تفسيرش، ج 3، ص 492

20- ابن اثير در اسد الغابه، ج 2، ص 12

21- ابن عساكر در تاريخش، ج 1، ص 185

22- ابن حجر در صواعق المعرقه، ص 143

23- ابن عبدالبر در استعياب، ج 3، ص 37

و افراد فراوان ديگر (ر.ك: ولايت مطهرين، شماره 3 و 4، سيد محمد علوي(حسين پور) ص 99-100)

به عنوان نمونه به برخي از آنها اشاره مي شود:

1- ترمذي و حاكم در روايت صحيحه، و ابن جرير و ابن منذر و ابن مردويه و بيهقي در سنن خود از ام سلمه نقل كرده اند كه گفت: پيامبر(ص) فاطمه، علي، حسن و حسين عليهم السلام را خانه من بودند كه آيه تطهير نازل شد حضرت آنان را داخل عبايي كه بر دوش بود قرار داد و فرمود: «بار خدايا اين جمع اهل بيت من مي باشند پس الودگي را از آن ها دور بداد». (روح المعاني، آلوسي، ج 22، ص 14)

در ادامه آلوسي مي گويد: «در برخي از روايات دارد كه ام سلمه گفت آيا من جزء اهل بيت شما مي باشم حضرت فرمود: تو برخيري ولي جزء اهل بيت من نيستي». (همان)

آنگاه آلوسي مي گويد: سخن پيامبر كه فرمود: اينها [چهار نفر] اهل بيت من مي باشند و در حق آن ها دعا فرمود و اين كه ام سلمه را داخل عبا (كساء) راه نداد آن قدر از طرق مختلف نقل شده است كه قابل شمارش نيست. (همان)

و اين روايت عموميت اهل بيت در آيه را به هر معنايي كه باشد تخصيص مي زند پس مراد كساني است كه زير عبا (كساء) قرار داشتند لذا شامل همسران نمي شوند. (همان، ص 15)

2- ابن جرير و ابن ابي حاتم و طبراني و ابن مردويه از ام سلمه همسر پيامبر(ص) نقل مي كنند كه پيامبر(ص) در خانه او زير كساي خبيري خوابيده بود، پس در آن هنگام فاطمه غذايي آورد رسول خدا(ص) فرمود: تا شوهر و فرزندانش حسن و حسين را فرا خواند و آنان آمدند هنگام خوردن غذا آيه تطهير نازل شد پيامبر(ص) انان را با كساء پوشانيد و بعد رو به آسمان برد و گفت: «خدايا! اينان اهل بيت و خواص من مي باشند، پليدي را از آنان دور كن و آنان را پاكيزه گردان، اين را سه بار گفت. ام سلمه مي گويد: من هم با شما مي باشم؟ حضرت دوباره فرمود: تو برخيري». (سيوطي، الدر المنثور، ج 6، ص 603، شبيه اين در ص 604 نقل شده، و ر.ك: المعجم الكبير، ج 23، ص 336)

3- واثله ابن اسقع مي گويد: آمدم خدمت علي ولي او را نديدم، فاطمه گفت: وي رفته تا رسول خدا(ص) را دعوت كند نشستم تا آنان آمدند، و با فاطمه با هم وارد شدند پس رسول خدا(ص) حسن و حسين را ندا داد، و آنان آمدند، و با فاطمه و شوهرش (علي) نزديك خود قرار داد سپس لباس خود را روي آنان قرار داد من شاهد اين قضيه بود، آنگاه فرمود: «انما يريد الله ليذهب ....؛ پروردگارا! اين ها اهل بيت من هستند».

رواي مي گويد: اين حديث صحيح است (بنابر شرط صحت حديث) نزد مسلم. (المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416، تلخيص المستدرك، ج 2، ص 416)

و همين طور حاكم سند حديث را صحيح مي داند. (المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 141)

ابن تيميه كه بناي بر تشكيك را دارد مي گويد: «حديث كساء صحيح است؛ زيرا اين حديث را احمد و ترمذي از ام سلمه نقل كرده، مسلم در صحيح خود از عايشه نقل نموده است. (ابن تيميمه، منهاج الغه، ص 5، ص 13)

ابن حجر كه تعصب خاص دارد مي گويد: اكثر مفسرين برآنند كه آيه ي تطهير در حق علي و فاطمه و حسن و حسين نازل شده است، زيرا ضمير «متلكم» و بعد آن مذكر آمده است. (ابن حجر، الصواعق المعرفه، ص 85)

از اين ها گذشته روايات فراواني در منابع اهل سنت آمده كه پيامبر اكرم(ص) هر روز صبح يا پنج شنبه وقت (در اوقات نماز) بر در خانه علي و فاطمه مي آمد و آيه تطهير را بر آنان مي خواند تا مصداق اهل بيت مشخص شود، اين احاديث برخي مي گويد: اين كار به مدت يك ماه ادامه داشت. (مسند ابي داود طباسي و دار الكتب اللبناني، ص 274) برخي چهل روز (مجمع الزوائد، ج 9، ص 267، حديث 14987، الدر المنثور، ج 6، ص 606) برخي شش ماه (ترمذي در صحيحش، ج 5، ص 352، حاكم در مستدرك، ج 3، ص 158، احمد بن حنبل در مسند، ج 3، ص 259) بعضي هفت ماه (جامع البيان طبري، ج 22، ص 6) و برخي ده ماه گفته است (مجمع الزوائد، ج 9، ص 267، حديث 14986) انس بن مالك مي گويد: هنگامي كه آيه تطهير نازل شد پيامبر خدا(ص) نزديك به شش ماه وقت نماز به در خانه فاطمه مي آمد و فرمود شما، اهل البيت (انما يريد الله ليذهب تا آخر) (نفخات الازها، ج 20، ص 81)

با اين همه منابع كه بخش كوچكي از آن مورد اشاره قرار گرفت مي توان گفت شيعه به يك مطلب ظني و گماني استناد مي كند؟ برادر! به خدا قبر و قيامتي هم در كار است حساب و كتابي هم در پيش است بياييد كاري كنيم كه در روز قيامت نزد پيامبر اكرم(ص) شرمنده نشويم، بياييد مقداري چشم حقيقت خويش را باز كنيم لااقل منابع قابل اعتماد خود اهل سنت را مطالعه كنيم و از منابع شيعه لااقل يك دوره الغدير علامه اميني را كه تمام منابع آن از اهل سنت است و يك روايت هم از منابع شيعه نقل نكرده بخوانيم، تا فرداي قيامت كه «يوم الحسره» است نداي پشيماني و حسرت، سر ندهيم.

بنابر آنچه گفته شد . اختصاص آيه به اهل بيت(ع) تنها به دليل انما و دلالت بر حصر آن نيست. مفاد آيه در مجموع چنين دلالتي دارد.

پرسمان دانشجویی