جمع بین دو نماز | کتابخانه مجازی الفبا

سيره پيامبر و اهل بيت در مورد جمع يا جدا خواندن نماز ظهر و عصر يا مغرب و عشا چه بود? 1-آيا آنان گاهي مثلا ظهر و عصر را جمع و گاهي در وقت فضيلتشان ميخواندند يا طور ديگري بوده? 2-بيانات آن بزرگواران در اين مورد چه ميباشد و در اين باره به چه چيزي توصيه فرموده اند?

پاسخ: پاسخ اجمالي:

با توجه به رواياتي كه از شيعه و اهل تسنن به ما رسيده است، پيامبر اكرم (ص) هم نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را جمع مي كردند و هم جداگانه مي خواندند.

پيامبر اسلام (ص) به جهت راحتي مردم بعضي از مواقع نمازها را جمع مي خواندند.

حضرت امام صادق (ع) فرمود: پيامبر خدا، بدون اين كه عذري در كار باشد، ظهر و عصر و نيز مغرب و عشا را با يك اذان و دو اقامه خواند.

خواندن نماز در پنج نوبت واجب نيست؛ زيرا سيره عملي، به معناي واجب بودن نيست، بلكه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نياز به دليل جداگانه دارد.

پاسخ تفصيلي:

پيش از ارائه پاسخ، مناسب است كه اشاره اي به اوقات نماز (وقت خاص و مشترك) داشته باشيم:

وقت خاص نماز ظهر: از آغاز وقت زوال تا مقدار زماني كه چهار ركعت نماز خوانده مي شود؛ در اين مدت محدود تنها نماز ظهر را مي توان بجا آورد.

وقت خاص نماز عصر:زماني كه از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر فرصت باشد.

وقت مشترك بين دونماز ظهر و عصر: از انتهاي وقت خاص نماز ظهر تا ابتداي وقت خاص نماز عصر.در تمام اين وقت مشترك مي توانيم نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله بخوانيم.

وقت خاص نماز مغرب: از آغاز مغرب شرعي تا مقدار زماني كه سه ركعت نماز خوانده شود و در اين مدت محدود، تنها نماز مغرب را مي توان ادا نمود.

وقت خاص نماز عشا: زماني كه از آن لحظه تا نيمه شب شرعي، تنها به اندازه خواندن نماز عشا فرصت باشد. در اين مدت كوتاه، تنها نماز عشا را مي توانيم بجا آوريم.

وقت مشترك بين دو نماز مغرب و عشا:از انتهاي وقت خاص نماز مغرب تا ابتداي وقت خاص نماز عشا ادامه دارد. در طول اين مدت، مي توانيم نماز مغرب و عشا را با هم و بدون فاصله بخوانيم.

اهل تسنن معتقدند: از اول ظهر شرعي تا آن گاه كه سايه هر چيز به اندازه خود آن چيز گردد به نماز ظهر اختصاص دارد و نبايد نماز عصر، در اين مدت خوانده شود و از آن پس تا موقع مغرب به نماز عصر اختصاص دارد و نمي توان نماز ظهر را در آن وقت بجا آورد. از اول غروب تا هنگام زوال شفق از مغرب، به نماز مغرب اختصاص دارد و نبايد نماز عشا در اين مدت خوانده شود و از هنگام زوال شفق از مغرب تا نيمه شب شرعي، به نماز عشا اختصاص دارد و نمي توان نماز مغرب را در آن وقت بجا آورد.

آنان جواز جمع ميان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را منكرند؛ اما در هنگام سفر يا خوف و يا زماني كه هوا باراني است، جمع كردن ميان آنها را در يك وقت، جايز مي دانند و نماز ها را مانند شيعيان اقامه مي كنند. [شرف الدين الموسوي ، عبدالحسين، مسائل فقهيه، ص 9 ، مؤسسه انصاريان للطباعة و النشر ، قم ، چاپ سوم ، 1382]

در حالي كه شيعيان معتقدند كه مي توان نمازهاي ظهر و عصر را بعد از زوال خورشيد و در يك وقت با مراعات ترتيب اقامه كرد؛ يعني پشت سر هم خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء نيز اشكال ندارد. [گروه مؤلفان ، با تنظيم محمد باقر پوراميني، پيامبر اعظم (ص) ، سيره و تاريخ ، ص 171 ، نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.]

دليل اهل تسنن آن است كه در روايت آمده است: پيامبر (ص) بين نماز ظهر و عصر فاصله مي انداخت، اما به نظر شيعه، اين يك سنت است و سنت عملي نمي تواند وجوب اين عمل را ثابت كند، بلكه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نياز به دليل جداگانه دارد. [همان ، ص 172.]

شيعه، گذشته از اين كه مدعاي اهل سنت را قابل دفاع نمي داند، بر مدعاي خود هم دليل دارد. و دليل شيعه رواياتي است كه بر جمع نماز ظهر و عصر از جانب پيامبر (ص) دلالت مي كنند .

برخي از روايات اهل سنت در اين باره:

ابن عباس گفته است: پيامبر اسلام هفت ركعت را با هم خواند و هشت ركعت را هم با هم خواند. [البخاري، ابو عبدالله محمد بن اسماعيل، صحيح بخاري ، ص 206 ، حديث 537 ، بيروت ، دار المعرفة.]

سعيدبن جبير از ابن عباس نقل مي كند كه گفت: پيامبر اسلام بدون اين كه خطر و يا سفري در كار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با هم مي خواند. او از ابن عباس، از حكمت جمع كردن پرسيد، وي گفت: پيامبر خواست كه امت خود را به مشقّت و زحمت نيندازد. [القشيري نيشابوري، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، ج 1، ص 490.]

در روايتي از علت جمع بين دو نماز توسط پيامبر (ص) سؤال شد كه ابن عباس در جواب گفت: پيامبر (ص) به خاطر گشايش و تخفيف بر امت، اين كار را كرد. [القشيري نيشابوري، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، ج 2، ص 152 ، بيروت ، دار الكتاب العربي]

اين روايات را مالك و احمدبن حنبل هم در كتاب هايشان روايت كرده اند.

افزون بر اينها، روايات زيادي از ائمه (ع) در اين باره وارد شده است.

امام صادق (ع) فرمود: وقتي آفتاب زوال پيدا كرد، وقت نماز ظهر و عصر داخل شده، جز اين كه نماز ظهر، قبل از نماز عصر است. [گروه مؤلفان ، با تنظيم محمد باقر پوراميني، پيامبر اعظم (ص) ، سيره و تاريخ ، ص 171 ، نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.]

ترديدي نيست كه پيامبر اسلام (ص) نمازها را گاهي در سه وقت مي خواند و مي فرمود: چنين مي كنم تا امتّم راحت باشند.

حضرت امام صادق (ع) در اين باره فرموده اند: پيامبر خدا (ص) بدون اين كه عذري در كار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با يك اذان و دو اقامه خواند. [حرّ عاملي ، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 3، ص 160، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، 1414پ.]

امام صادق (ع) در جايي ديگر مي فرمايند: پيامبر خدا، بدون اين كه عذري در كار باشد، نماز ظهر و عصر را يك جا خواند. عمر به آن حضرت گفت: آيا در نماز چيز تازه اي پيدا شده است؟ پيامبر اكرم (ص) فرمود: نه، چيز تازه اي درباره نماز نيامده، ولي خواستم بر امت خودم گشايشي بدهم. [همان ، ص 161.]

در پايان گفتني است كه مسلما خواندن نماز در پنج نوبت افضل است، ولي برخلاف ديدگاه اهل سنت اين مسأله واجب نيست. سبب اختلاف در اوقات نمازها، اختلاف در طريق اخذ احكام است؛ زيرا مطابق رواياتي كه از ائمه اهل‏بيت(ع) رسيده، و همچنين بر طبق اطلاق آيه شريفه «اَقم الصلاة لدلوك الشمس الي غسق الليل» وقت نماز ظهر و عصر از اول ظهر شرعي تا غروب آفتاب است و در تمام اين وقت خواندن نماز ظهر و عصر پشت سر هم يا با فاصله جايز است. ولي براي هر يك از ظهر و عصر يك وقت فضيلت است كه خواندن نماز در اوقات فضيلت خودشان مستحب است. وقت فضيلت نماز ظهر از اوّل ظهر است تا وقتي كه سايه شاخص بعد از ظهر به اندازه «دو هفتم» خودش اضافه شود و فضيلت عصر هنگامي است كه سايه شاخص به اندازه خودش اضافه شود و اگر كسي در اول ظهر نافله ظهر و نماز ظهر را بخواند بهتر است بلافاصله نماز عصر و نافله آن را بخواند.طبق روايات رسول خدا و اهل بيت(ع) مستحب است نمازهاي يوميه در پنج وعده خوانده شود ولي با هم خواندن هم جايز است. اختلاف شيعيان با اهل تسنن بر سر جواز اين مسأله است؛ يعني، آنها مي گويند ظهر و عصر و مغرب و عشا جايز نيست با هم خوانده شود ولي شيعيان مي گويند جايز است، گرچه مستحب در جدا خواندن است.

معرفي منبع مطالعاتي:

(پيامبر اعظم (ص) سيره و تاريخ ،گروه مؤلفان با تنظيم محمد باقر پوراميني،دفتر نشر معارف)

پرسمان دانشجویی