چرا در آیه 48 سوره نحل «شمائل» به صورت جمع آمده در حالی که «یمین» مفرد است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

در آیه 48 سوره نحل آمده: «أَوَ لَمْ یَرَوْا إِلى مَا خَلَقَ اللَّهُ مِن شىْءٍ یَتَفَیَّؤُا ظِلَلُهُ عَنِ الْیَمِینِ وَ الشمَائلِ سجَّداً لِّلَّهِ وَ هُمْ دَخِرُونَ». در مورد اینکه چرا «شمائل» به صورت جمع آمده در حالی که «یمین» مفرد است در تفسیرهای المیزان، نمونه و فیض الاسلام جست و جو کردم، و توضیحاتشان برایم مبهم بود و هیچ کدام را متوجّه نشدم. اگر می‏شود با بیانی ساده توضیح دهید که اصلاً منظور از «یمین» و «شمال» در این آیه چیست، و چرا «شمال» جمع آمده؟

در این آیه خداوند حرکت سایه‏هاى اجسام را بعنوان نشانه‏اى از عظمت خود معرفى مى‏کند و آنها را در حال سجده براى پروردگار مى‏داند. سایه‏هاى اجسام در زندگی ما نقش مؤثرى مانند تعدیل نور ، اشعه و حرارت آفتاب، کمک به رؤیت اجسام و... دارند. مفسرین علل متعددی برای جمع آوردن کلمه "شمائل و مفرد آوردن کلمه "یمین"بیان کرده اند که در پاسخ تفصیلی به آن اشاره می کنیم.

در این آیه خداوند حرکت سایه‏هاى اجسام در راست و چپ آنها را بعنوان نشانه‏اى از عظمت خود معرفى مى‏کند و آنها را در حال سجده براى پروردگار و تواضع خضوع مى‏داند.

بدون شک سایه‏هاى اجسام نقش مؤثرى در زندگى ما دارند که شاید بسیارى از آن غافل باشند و انگشت گذاردن قرآن روى مساله سایه‏ها براى توجه دادن به همین نکته است.[1]

سایه‏ها با اینکه چیزى جز عدم نور نیستند اما فوائد فراوانى دارند نظیر:

1.همانگونه که نور آفتاب و اشعه حیاتبخش آن مایه زندگى و رشد و نمو موجودات است، سایه‏ها نیز براى تعدیل تابش اشعه نور، نقش حیاتى دارند، تابش یک نواخت آفتاب آنهم در یک مدت طولانى، همه چیز را پژمرده مى‏کند و مى‏سوزاند، ولى نوازش متناوب سایه‏ها آن را در حد متعادل و مؤثرى نگاه مى‏دارد.

2. بر خلاف تصور عمومى تنها نور سبب رؤیت اشیاء نیست، بلکه همواره باید نور با سایه‏ها و نیم سایه‏ها توام گردد، تا مشاهده اشیاء تحقق پذیرد، به تعبیر دیگر اگر در اطراف موجودى نور یکسان بتابد به طورى که هیچگونه سایه و نیم سایه‏اى نداشته باشد هرگز چنین اشیایى که غرق در نورند مشاهده نخواهند شد.

یعنى همانطور که در تاریکى مطلق چیزى قابل مشاهده نیست، در نور مطلق نیز چیزى قابل رؤیت نمى‏باشد، بلکه دیدن اشیاء از آمیختن نور و ظلمت (نور و سایه‏ها) امکان پذیر مى‏شود، به این ترتیب، سایه‏ها نقش بسیار مؤثرى در مشاهده و تشخیص و شناخت اشیاء از یکدیگر دارند (دقت کنید).

اما اینکه چرا در این آیه یمین (راست) به صورت مفرد و شمائل (جمع" شمال" به معنى چپ) به صورت جمع آمده است. مفسرین در بیان علت آن نظریه هایی دارند که به بعضی از آنها اشاره می شود:

1. این تفاوت تعبیر ممکن است به خاطر آن باشد که سایه در آغاز صبح (براى کسانى که متوجه نقطه جنوب هستند) در طرف راست مى‏افتد سپس دائما به طرف چپ حرکت مى‏کند تا به هنگام غروب که در افق مشرق محو مى‏گردد،[2] پس برای طرف چپ کثرت سایه ها معنا دارد.

2. یمین گرچه مفرد است ولى گاهى از آن اراده جمع مى‏شود و در اینجا منظور جمع است[3].

بعضی گفته اند: اینکه خداوند لفظ یمین را به صورت مفرد آورده (گرچه مراد از آن جمع است) به خاطر خلاصه و مختصر کردن لفظ بوده و "یمین" به لفظ "شئ" برمی گردد که مفرد است، اما "شمائل" به معنای "شئ" بر می گردد که جمع است؛ زیرا از لفظ "شئ" جمع اراده شده است".[4]

3. مفرد آوردن «یمین» و جمع آوردن «شمائل» براى اشاره بر این معنا است که یمین (راست) در معناى یکى است در حالى که جهت شمال زیاد است؛ زیرا یمین معنوى هر چیزى همان جهت الهى آن است، و شمال هر چیزى جهات خلقى آن است و کثرت وجهه الهى در وحدت منطوى است و وحدت وجهه خلقى آن فانى در کثرت است.[5]

اسلام کوئست نت