اهل حق چه مذهبي دارند؟ آيا آنها شيعه هستند؟ خصوصاً آتش بيگي ها چه كساني هستند كه در اطراف مياندوآب زندگي مي كنند؟ | کتابخانه مجازی الفبا

اهل حق چه مذهبي دارند؟ آيا آنها شيعه هستند؟ خصوصاً آتش بيگي ها چه كساني هستند كه در اطراف مياندوآب زندگي مي كنند؟

اهل حق به كساني اطلاق مي شود كه دنبال حق و حقيقت باشند ولي در اصطلاح امروزي به گروهي از مردم اطلاق مي شود كه عقائد خاص و تركيبي از اعتقادات مانويه، زردتشتي، مذهب اسماعيلي و تناسخ هندي را باور دارند و تسامحاً علي اللهي نيز ناميده مي شوند و از غُلات شيعه به حساب مي آيند. آنان در مورد ائمه بالاخص حضرت علي ـ عليه السّلام ـ اعتقادات غلو آميزي دارند و اكثراً در مناطق غربي ايران سكونت دارند[1] از نشانه هاي ظاهري آنها شارب (سبيل) است كه به آن اهميت زيادي مي دهند در طول تاريخ اين گروه به دسته ها و خاندانهاي زيادي تقسيم شده است.
خاندانهاي اهل حق سِمَت پيشوائي و رهبري فرقه اهل حق را در مناطق مختلف بر عهده دارند و اگر كسي بخواهد وارد اين فرقه غالي بشود بايد يكي از خاندانهاي آنها را براي خود بعنوان دليل و پير قرار دهد و از اين رو به اولاد خاندانها نيز سيّد گفته مي‌شود.[2]
از آن جائي كه اهل حق در عقايد و احكام تفاوت هاي زیادی با شيعه دارند نمي توان آنها را جزو شيعيان ناميد هر چند كه برخي اين فرقه را منسوب به شيعه مي كنند. ولی در عین حال برخی افرادی از میان اهل حق به دلیل آشنا نبودن به مبانی آن، شیعه واقعی هستند و به مبانی اهل حق پای بندی ندارند هر چند در میان جامعه خود به اهل حق معروف هستند
همان طور كه گفته شد، در ميان اهل حق سر سلسله ها و پيشواياني در بين مردم بوده كه فرقه را بصورت شاخه ها و يا شعبه هاي مختلفي ترسيم مي نمايند و معمولاً اهل حق در ايران و حتي در خارج از ايران متعلق و وابسته به يكي از سر سلسله ها هستند كه گاهي از آنها بعنوان خاندان هاي «اهل حق» ياد مي‌شود و امروزه اهل حق را به يازده الي پانزده خاندان تقسيم مي كنند.[3]
يكي از اين خاندان ها، خاندان آتش بيگي است، اين خاندان منسوب به آتش بيگ (خان آتش) فرزند محمد بيگ، هفتمين مظهر الوهيت هست كه در قرن 11 ه‍ در لرستان متولد شده است و همراه با برادران و خواهرش كه مظهر فرشتگان چهارگانه بودند (در نظر پيروان اهل حق) اين خاندان را تشكيل دادند.[4]
مسند نشين اين خاندان آتش بيگ بوده و پيروان اهل حق بر اين باورند كه خداوند در مسند نشينان اهل حق حلول كرده و آنانرا مظهر الهي مي دانند، بعد از مرگ آتش بيگ جسد او را در حوالي هرسين لرستان دفن مي كنند و قبرش در آن محل كه بنام «گره جان»، نام روستائي است، محل زيارت پيروان اين فرقه مي باشد و به زبان محلي «آبش» مي‌گويند، اين گروه يا خاندان در حال حاضر تحت رهبري فردي از خاندان مشعشي بنام سام فرزند نظام، رهبري مي‌شوند كه محل سكونت او در تهران هست. عمدتاً وابستگان اين خاندان در لرستان و حوالي هرسين و صحنه و برخي مناطق ديگر از جمله مياندوآب، زنجان و همدان سكونت دارند. سروده هايي نيز كه حاوي افكار تناسخي است از اين سر سلسله باقي است بنام دوره آتش بيگي.[5]
اين خاندان نيز مثل ساير خاندان هاي اهل حق به اصول و عقايد اهل حق معتقدند و درباره حضرت علي ـ عليه السّلام ـ و ساير ائمه و رهبران خود افكار غلو آميزي دارند و به احكام مخصوص خودشان عمل مي كنند از جمله به جاي نماز، نياز و قرباني مي دهند و به جاي سي روز روزه ماه رمضان، سه روز روزه مي گيرند و به شارب (سبيل) اهميت خاصي مي دهند و هر از چند روز در محلي بنام جمخانه جمع مي شوند و مراسم عبادي خود را به سبك خودشان انجام مي دهند.[6]
البته برخي اظهار نظرها در رابطه با اين خاندان شايد تسامحي باشد و يا بخاطر اينكه اين گروه نزد ساير مسلمين و شيعيان عقايد خود را پنهان مي كنند و خود را به شيعه نزديك مي كنند چنانچه گفته مي شود كه اخيراً پيروان آتش بيگي (احتمالاً در ظاهر) احكام عبادي، مثل نماز، روزه، طهارت، و نجاسات را مراعات مي كنند.[7] ولي برخي منابع اين گفته را نقض مي كنند مثل اين گفته كه: گروه آتش بيگي كه از طوايف و خاندانهاي اهل حق مي باشد الكل راحرام نمي دانند و سه روز روزه اختصاصي اهل حق را هم بجاي نمي آورند.[8]
اين كه آيا اهل حق جزو شيعيان هستند يا نه، نقلهاي مختلف بيان شده است برخي بر اين عقيده اند كه مسلك اهل حق يكي از دسته هاي وابسته به مذهب تشيع است كه مجموعه اي از عقايد و آراي مذهبي گوناگون ايران باستان، افكار غلو آميز پس از اسلام و برخي عقايد اديان ديگر را به هم آميخته و در مناطق مختلف جهان بالاخص در غرب ايران زندگي مي كنند.[9]
و به نامهاي مختلف از جمله اهل حق، اهل سرّ، يارسان، نصيريه، علي اللهي ناميده مي شوند و از غلات شيعه محسوب مي شوند.[10]
برخي ديگر خود اهل حق را از نظر اعتقادي به سه دسته تقسيم مي كنند كه بخشي از آنها موسوم به گروه شيطان پرست هستند كه اين گروه شيطان را مقدس مي شمارند و همچنين خوك را مقدس مي پندارند گروه ديگر موسوم به علي اللهي هستند و به حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مقام الوهيت مي دهند و همچنين به بزرگان خود نيز اين مقام را مي دهند. گروه سوم از اهل حق ها كه موسوم به گروه مسلمان هستند داراي مذهب امامي اثنا عشري هستند.[11]
امّا از آنجائي كه بيشتر اهل حق جزو غلات شيعه محسوب مي شوند در اينجا چند حديث از ائمه ـ عليهم السّلام ـ در مورد آنها و موضع ائمه ـ عليهم السّلام ـ دربارة غاليان اشاره مي شود.
امام علي ـ عليه السّلام ـ فرموده اند: «خداوندا! من از غلات بيزاري مي جويم همانگونه كه عيسي بن مريم از نصاري بيزاري جست. خدايا آنان را خوار گردان و هيچ يك از آنها را ياري مكن»[12]
امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز مي فرمايند:
«بر جوانان خود از خطر غلات بر حذر باشيد، مبادا عقيدة آنان را تباه سازند، زيرا غلات بدترين خلق خدايند، عظمت خدا را كوچك نشان داده و براي بندگان خدا دعوي ربوبيت مي كنند.»[13]
شيخ صدوق در اين باره مي گويد: اعتقاد ما دربارة غلات اين است كه آنها كافرند، و بدتر از يهود و نصاري و مجوس و قدريه و ديگر فرقه هاي گمراهند.[14]
بنابراين با توجه به عقايدي كه اهل حق دارند مخصوصاً عقيده شان نسبت به حضرت علي ـ عليه السّلام ـ و همچنين سر سلسله هاي خود و نيز انكار برخي ضروريات دين از جمله نماز و روزه نمي توان آنها را شيعه ناميد مگر اين كه خلاف اين گفته ثابت شود. هر چند در میان آنان شیعانی وجود دارد که به نام اهل حق معروف شده اند و ممکن است به اسلام و احکام اسلامی پای بند باشند.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم