آيا اهل سنت در مسئله وضو از امام شافعي پيروي مي كنند. در صورتي كه شافعي صد سال بعد از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ زندگي مي كرد، آيا رواياتي هم در اين مورد هست اگر هست آنها را بيان بفرمائيد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيا اهل سنت در مسئله وضو از امام شافعي پيروي مي كنند. در صورتي كه شافعي صد سال بعد از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ زندگي مي كرد، آيا رواياتي هم در اين مورد هست اگر هست آنها را بيان بفرمائيد؟

اهل سنت از نظر مذهب فقهي به چهار دسته تقسيم مي شوند:
1. بعضي از اهل سنت حنفي يا احناف هستند كه در مسائل فقهي پيرو ابوحنيفه نعمان بن ثابت، معروف به امام اعظم مي باشند، كه در سال 80 ق متولد و در سال 150 ق در بغداد فوت نموده است.
2. دسته ديگري از اهل سنت مالكي ها پيرو مالك بن انس متولد سال 93 ق در مدينه و متوفاي سال 179 ق، هستند.
3.گروه ديگري از اهل سنت شافعي ها پيرو محمد بن ادريس شافعي اند كه در سال 150 ق متولد گرديده و در سال 198 ق يا 204 و يا 208 ق وفات يافته است.
4. دسته چهارم حنبلي ها پيرو امام احمد بن حنبل مي باشند كه در سال 164 ق در بغداد متولد و در سال 241 ق يا 224 ق از دنيا رفته است.[1]
بنابراين شافعي مؤسس يكي از مذاهب فقهي اهل سنت مي باشد و همه اهل سنت از او پيروي نمي كنند.
و نيز روشن شد كه هيچكدام از مذاهب چهارگانه اهل سنت نه زمان پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ را درك كرده اند و نه زمان خلفاء بعد از آن حضرت را، و ابو حنيفه كه قديمي ترين آنان است هم عصر امام صادق ـ عليه السّلام ـ (متولد 83 ق و متوفاي 148 ق) بوده است.
همه اين مذاهب چهارگانه هر چند در بعضي از مسائل اختلاف دارند ولي در مسئله وضو با هم متفق اند.[2]
اختلاف عمدة اهل سنت در وضوء بر طبق فتاوي مذاهب شان با شيعيان در دو مورد مي باشد و لو در بعضي موارد ديگر مثل مسح كامل سر، مسح گوشها، خلال ريش كه در مذهب شيعه مورد قبول نمي باشند نيز اختلاف دارند.
اما دو مورد عمده يكي كيفيت شستن دست ها است كه اهل سنت شستن دست ها را در وضوء از سر انگشتان به سوي آرنج واجب مي دانند اما شيعيان معتقدند كه دستها بايد از آرنج به سوي سر انگشتان شسته شوند. و مورد دوم اينست كه سني ها قائل به وجوب شستن پاها و شيعيان قائل به وجوب مسح آنها مي باشند.
در قرآن كريم فقط يك آيه در مورد وضوء وجود دارد كه ظاهر و حتي نص آيه شريفه بر طبق قواعد ادبيات زبان عربي بر كيفيتي از وضوء دلالت دارد كه شيعيان انجام مي دهند و در اين مقال فقط معناي آن را ذكر مي كنيم كه مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده ايد چون به قصد نماز برخيزيد صورت و دستهايتان را تا آرنج بشوييد و سر و پاهاي تان را تا برآمدگي روي آن مسح كنيد.»[3]
آنطوريكه تاريخ گواهي مي دهد تا زمان خليفه سوم عثمان بن عفان در مسئله وضوء اختلافي بين مسلمين وجود نداشته است، طبق شواهد تاريخي و روايي عثمان اولين كسي است كه در زمان خلافتش در مسئله وضوء اختلاف ايجاد نمود و به كساني كه در دربار او حضور داشته اند مجدداً وضوء را به روش خودش تعليم داده و بعد به آنان مي گويد كه پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ مثل من وضو مي گرفت.[4]
درباره وضوء روايات زيادي در كتاب هاي روايي اهل سنت نقل شده اند كه بعضي از آنها دليل بر وضويي گرفته شده است كه عثمان به مردم آموخته است و بعضي از آنها بر وضوي پيامبر و علي ـ عليه السّلام ـ كه همان وضوي شيعيان باشد، دلالت مي كند كه به چند نمونه از اين روايات اشاره مي شود:
1. متقي هندي در كنزالعمال از عباد بن تميم نقل مي كند كه پدرش گفت: پيامبر را ديدم كه وضو مي گرفت و روي پاهايش را مسح مي كرد.[5]
2. احمد بن حنبل از امام علي ـ عليه السّلام ـ نقل مي كند كه فرمود: پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ پاهايش را در وضو مسح مي كرده است.[6]
3. ابن جرير طبري از اوس بن ابي اوس نقل مي كند كه او گفت: ديدم پيامبر خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ را كه وضو گرفت و پاهايش را مسح كرد.[7]
4. احمد بن حنبل از ابو مالك اشعري نقل كرده است كه به قومش گفت جمع شويد تا براي شما نماز رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را بخوانم، مردم جمع شدند و او پرسيد آيا در جمع ما بيگانه است؟ گفتند فقط از خواهر زاده هاي ما هست، گفت او از خود ما است. سپس او در وضويش بعد از مضمضه و استنشاق و شستن صورت و دست ها، سر و پاهايش را مسح كرد.[8]
اين رواياتي كه بر روش وضوي شيعيان ذكر گرديد و در كتاب هاي اهل سنت ذكر شده اند و كتاب هاي حديثي و روايي شيعيان كه ديگر جاي خودشان را دارند و نيازي نيست كه از اين كتاب ها حديثي نقل شود.
اما رواياتي كه اهل سنت بر وجوب شستن پاها در وضو اقامه كرده اند بر سه دسته تقسيم مي شوند كه به طور خلاصه به آنها اشاره مي گردد:
دسته اول رواياتي است كه نحوه وضوي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ را نقل مي كند و اكثر اين روايات از طريق عثمان بن عفان نقل شده است. و در يكي از نقل ها عثمان مي گويد هر كسي اين گونه وضو بگيرد، تمام گناهان گذشته اش آمرزيده مي شود.[9]
دسته ديگر از اين روايات رواياتي است كه دستور پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ را در مورد شستن پاها بيان مي كنند.[10]
و دسته سوم رواياتي است كه مي گويد هر كسي به جاي شستن، پا را مسح كند جايگاهش جهنم است. مثلاً در بخاري از ابن عمر نقل شده است كه گفت: در يك مسافرت با پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوديم موقع نماز عصر وضوء گرفتيم و روي پاها را مسح كرديم، پيامبر با صداي بلند سه بار فرمود: (ويل للاعقاب من النار) يعني واي بر پشت ها از آتش.[11]
در اينجا درصدد مناقشه اين روايات نيستيم و فقط به همين اكتفاء می کنيم كه اين روايات قطعاً دليل بر اين است كه مسلمانان در وضو معمولاًَ پاهايشان را مسح مي كرده اند و قطعاً آن را از پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ آموخته اند. و ممكن نيست آن را از پيش خودشان جعل كرده باشند، چون وضو، نماز و ساير عبادات از اموري است كه آنها را از پيامبر اسلام مي آموخته اند و قبل از اسلام وضوئي در كار نبوده است تا اين عمل اصحاب بر آن حمل شود. ولي اين معلوم نيست كه چرا پيامبر اسلام آنان را در اين واقعه از مسح كردن منع نموده است؟! و نيز روايتي كه از عثمان نقل شده است ظاهرش بر اين دلالت دارد كه مسلمانان در زمان او يا وضويش را فراموش كرده بوده اند آيا اصلاً تا زمان او مسلمانان وضو نمي گرفته اند و اين عثمان است كه وضوء پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ را از نو براي آنان تعليم مي دهد.!!

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم