غلات زمان امام هادي ـ عليه السّلام ـ چه كساني بودند و چه مي‌خواستند و موضع امام در برابر ايشان چه بود؟ | کتابخانه مجازی الفبا

غلات زمان امام هادي ـ عليه السّلام ـ چه كساني بودند و چه مي‎خواستند و موضع امام در برابر ايشان چه بود؟

غلات از ريشه غلو به معني تجاوز و گذشتن از اندازه است. در اصطلاح فرقه شناسي اسلامي به كساني غلات گفته مي‎شود كه اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ يا بقيه ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ را تا مقام خدايي بالا برده و گويند كه خداوند به عنوان جسم انساني در اين حضرات ظاهر گشته است.[1]
خداوند متعال نيز در قرآن كريم زياده روي در باورهاي ديني و خدا دانستن اولياي الهي را پيروي از هوي و هوس و گمراه شدن از راه راست دانسته و مي‎فرمايد:
بگو اي اهل كتاب در دين خود غلو نكنيد و غير از حق، نگوئيد و از هوس‎هاي جمعيتي كه پيشتر گمراه شده‎اند و ديگران را گمراه كردند و از راه راست منحرف گشته‎اند پيروي نكنيد.[2]
بر اثر برخوردها و راهنمايي‎هاي امام باقر و امام صادق ـ عليهما السّلام ـ مدتي كوتاه فعاليت‎هاي غلات فروكش كرد به طوري كه وقتي محمد بن بشير، راه انحرافي غلو را ادامه داد، مردم توجهي به او نكردند، ولي بر اثر جو خفقان زمان امام هادي ـ عليه السّلام ـ و حمايت‎هاي پنهاني حكومت عباسي از تفرقه بين شيعيان، غلات دوباره پاگرفته و از طرف دشمن به گرمي مورد استقبال قرار گرفتند.[3] و در اين نوشتار به آنچه از كتب روايي و تاريخي در مورد غلات زمان امام هادي ـ عليه السّلام ـ بدست مي‎آيد، اشاره مي‎كنيم.
1. محمد بن نصير فهري نميري: وي پس از امام هادي ـ عليه السّلام ـ و امام حسن عسگري ـ عليه السّلام ـ نيز زنده بود و فعاليت مي‎كرد؛
2. علي بن حسكه.
3. قاسم يقطيني.
4. حسن بن محمد معروف به ابن‎بابا؛
5. فارس بن حاتم قزويني.[4]
انديشه‎هاي انحرافي غلات حول محورهايي بود كه با مباني صحيح اسلامي ناسازگار بود و حتي فرقه‎هاي غير اسلامي نيز آن را نمي‎پذيرفتند و آنچنان كه شيخ حر عاملي گفته، اين افكار براي ضربه زدن به جامعه شيعي بود كه در زير فشار دشمنان اهل بيت دست‎وپنجه نرم مي‎كردند و خلاصه‎اي از اين افكار عبارتند از:
1. خدايي وقائل شدن مقام ربوبي براي اهل بيت و به خصوص امام هادي ـ عليه السّلام ـ؛
2. ادعاي نبوت براي خودشان و اينكه امام هادي ـ عليه السّلام ـ آنها را براي نبوت بر‎گزيده است؛
3. جايز بودن ازدواج با محارم؛
4. اباحي‎گري: يعني خداوند هيچ چيزي را حرام نكرده است؛[5]
5. انكار واجبات: واجباتي كه در قرآن كريم و روايات اسلامي آمده بود همه را به نوعي تاويل و توجيه مي‎كردند به عنوان مثال در توجيه آيه «ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر» و «اقيموا الصلوة وءاتو الزكاة»[6] و... مي‎گفتند: مراد از نماز، ركوع و سجود و ديگر واجبات نماز نيست، بلكه منظور پيروي كردن از مردي است كه به كنايه از او به صلاة ياد شده و مراداز زكات نيز باز پرداختن حق مال نيست بلكه پيروي از شخصي است كه نامش ذكر نشده و يا مي‎گفتند: نماز، روزه، زكات، حج و... همه بر اين است كه به ائمه معرفت داشته باشند و گرنه اعمال عبادي منظور قرآن نمي‎باشد.[7]
6. تناسخ[8]: به اين معني كه روح انسان پس از جدائي از جسمش وارد جسم ديگري شده و چند سالي نيز در آن زندگي مي‎كند الي بي‎نهايت كه در اين صورت ديگر معاد و روز قيامتي وجود نخواهد داشت و روح انسان تا ابد در اين دنيا از جسمي به جسمي ديگر منتقل مي‎گردد. امام هادي ـ عليه السّلام ـ همچون ديگر معصومين كه پرچم‎دار هدايت اسلامي بودند، از يك سو مردم را به مباني قرآني با تفسير اهل بيت راهنمايي مي‎كردند و از ديگر سو انحراف غلات را به جامعه اعلام كرده و از آنها بيزاري جسته و مورد لعن قرار مي‎دادند و از شيعيان نيز مي‎خواستند كه از آنها دوري گزينند. چنانچه در مورد فارس بن حاتم، بعد از روشنگري دستور قتلش را صادر كرده و فرمود بركشنده‎ي فارس، بهشت را ضمانت مي‎كنم.[9] و از حسن بن محمد القمي معروف به ابن‎بابا نيز بيزاري جست و از شيعيان نيز خواست از او بيزار باشند و فرمود خدا او را لعنت كند، مرا اذيت كرده و شيطان بر او چيره گشته و اگر توانستيد سرش را به سنگ بكوبيد[10] درباره قاسم يقطيني به ابراهيم شيبه نوشت افكار او از دين من نيست از او كناره‎گيري كنيد و فرمود: خدا او را لعنت كند كه افكار انحرافي را شيطان به او القا مي‎كند.[11] و در مورد علي بن حسكه، فرمود خدا لعنت كند او را كه دروغ مي‎گويد او از دوستان من نيست من از گفته‎هاي او بيزارم و شما نيز بيزاري جوئيد، لعنت خدا بر او باد كه اگر در خلوت او را ديديد سرش را به سنگ بكوبيد.[12] محمد بن نصير، نيز كه امام هادي ـ عليه السّلام ـ را خدا دانسته و خود را پيامبر از سوي آن حضرت معرفي مي‎كرد مورد لعن و نفرين حضرت قرار گرفت.[13]
البته يادآوري اين نكته نيز ضروري است كه با توجه به زنده بودن برخي از اين غلات مانند محمد بن نصير، علي بن حسكه، در زمان امام حسن عسگري، اين افراد از سوي آن امام نيز مورد لعن و طرد قرار مي‎گرفتند و گاهي اينها را غلات زمان امام حسن عسگري ـ عليه السّلام ـ مي‎شمارند.[14]

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم