تفاوت بین کتاب‌‌های «معراج السعادة» و «جامع السعادات» در چیست و مطالعه کدام‌‌یک برای دانشجویان مفیدتر است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

لطفاً تفاوت بین کتاب‌‌های «معراج السعادة» و «جامع السعادات» را بیان فرمایید و کدام‌‌یک برای یک دانشجو که قصد خرید آن‌را دارد مفیدتر است؟

«جامع السعادات»؛ کتابى است در اخلاق که مُلّا محمد مهدى نراقى از حُکما و فقهاى قرن دوازدهم و سیزدهم(متوفّی 1209) آن‌را به زبان عربی نوشته است و به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. کتاب «معراج السعادة» تألیف ملا احمد نراقى (متوفّی 1244) فرزند ملا محمد مهدى نراقى را از جهتى می‌توان تلخیص فارسى کتاب جامع السعادات دانست که در آن مباحث اخلاقى با عباراتى واضح بیان شده تا همه مردم از آن بهره‌مند شوند. در عین حال معراج السعاده فقط ترجمه و تلخیص جامع السعادات نیست، بلکه در بیان مطالب تفاوت‌هایى با آن دارد. تفاوت عمده جامع السعادات و معراج السعاده آن است که جامع السعادات داراى رویکردى علمى است و در آن استدلال و ارائه برهان بیشتر به چشم می‌خورد، اما معراج السعادة داراى رویکردى علمى خطابى است. به همین جهت، می‌توان «معراج السعادة» را از کتاب‌های مناسب و آسانی برای مطالعه دانشجویان در زمینه علم اخلاق و شناخت رذائل و فضائل اخلاقی دانست. همان طور که از دیرباز هم در حوزه‌هاى علمیه و هم در محافل ادبى بین دانش‌‌ دوستان، مورد استقبال و توجه بوده و همواره خاص و عام آن‌را مورد مطالعه قرار داده و از مطالب ارزنده آن بهره برده‌اند.

«جامع السعادات»؛ کتابى است در اخلاق که مُلّا محمد مهدى نراقى از حُکما و فقهاى قرن دوازدهم و سیزدهم(متوفّی 1209)[1] آن‌را به زبان عربی نوشته است. محقق نراقى در مقدمات علوم شرعى، فقه، اصول فقه و رجال استاد مسلّم و در علم اخلاق و فلسفه‏ الهى مسلّط و در فنون ریاضى صاحب نظر بود و در جمیع این علوم تألیفات و آثارى پدید آورد.[2]
جامع ‏السعادات، به تصریح مؤلف، یک بخش از حکمت عملى قدیم؛ یعنی اخلاق را در بر می‌گیرد و درباره سایر بخش‌ها؛ یعنی تدبیر منزل و سیاست مُدن، سخن نمی‌گوید؛ زیرا غرض وى از تألیف آن تنها بحث در چگونگى اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است.[3]
مؤلف «جامع السعادات» بر این باور بود که مقصود از وضع قوانین و ارسال رُسُل آن است که آدمیان از مرتبه حیوانات و شیاطین بیرون آیند و به روضات علیین نایل شوند و این مقصود تحقق پیدا نمی‌کند، مگر با رهایى (تخلیه) از رذایل و آراسته شدن (تحلیه) به فضایل اخلاقى. این تزکیه مشروط بر شناسایى خصلت‌هاى ویرانگر خلق و خوى نجات‌بخش و آشنایى با اسباب آنها و چگونگى درمان صفات مُهلک اخلاقى است و چنین امرى همان حکمت حقیقى است که خداوند اهلش را ستوده و دانستن آن ضرورى است. این حکمت راستین موجب حیات حقیقى و سعادت سرمدى است.[4]
ملا محمد مهدى نراقى در تألیف «جامع السعادات» به برخى از متون متقدم در علم اخلاق توجه داشته است، چنان‌که در مباحث باب اول (مباحث مقدماتی علم اخلاق) و باب دوم (در بیان اقسام اخلاق)، گاه از حکماى پیشین؛ مانند فیثاغورس، افلاطون، ارسطو، ابوعلى مسکویه و دیگر حکما نقل قول شده است.
اهمیت کتاب جامع السعادات بیشتر از این حیث است که مؤلف خُلقیاتى برجسته و روحیه‌اى سرشار از ایمان داشته و اهل عمل صالح بوده است که هر کسی به مطالعه جامع السعادات بپردازد، این روح ایمانى را درک می‌کند.
به طور کلى؛ در کتاب‌هاى اخلاق قبل از «جامع السعادات» یا صرفاً جنبه‌هاى عقلى نظرى و فلسفى منظور بوده؛ مانند کتاب «اخلاق ناصرى» خواجه نصیرالدین طوسی، یا جنبه‌هاى دینى و عملى غلبه داشته است؛ مانند «احیاء علوم الدین»، ابوحامد غزّالی، اما کتاب «جامع السعادات» مشتمل بر هر دو جنبه با سبک و اسلوبى ویژه است.
جامع السعادات به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.[5]
کتاب «معراج السعادة» تألیف ملا احمد نراقى (متوفّی 1244) فرزند ملا محمد مهدى نراقى را از جهتى می‌توان تلخیص فارسى کتاب جامع السعادات دانست که در آن مباحث اخلاقى با عباراتى واضح بیان شده تا همه مردم از آن بهره‌مند شوند.[6] در عین حال معراج السعاده فقط ترجمه و تلخیص جامع السعادات نیست، بلکه در بیان مطالب تفاوت‌هایى با آن دارد و در بسیارى از موارد مباحث اجمالى جامع السعادات به تفصیل در معراج السعادة آمده است. تفاوت عمده جامع السعادات و معراج السعاده آن است که جامع السعادات داراى رویکردى علمى است و در آن استدلال و ارائه برهان بیشتر به چشم می‌خورد، اما معراج السعادة داراى رویکردى خطابى است. از سوى دیگر چون مخاطب معراج السعادة عموم مردم است در آن سعى شده تا مطالب با ارائه شواهد نقلى و روایى یا آمیزه‌اى از نقل و دلیل با ذکر اشعار و با زبانى روان و جذاب و به دور از پیچیدگی‌هاى مباحث علمى بیان گردد.
گفتنى است؛ باب‌ها، ترتیب، فصول و عناوین این دو کتاب تا حدودى تفاوت دارند؛ مثلاً باب اول جامع السعادات داراى سیزده فصل است، اما باب اول معراج السعادة، ده فصل دارد. بنابراین در معراج السعاده برخى از فصول جامع السعادات یافت نمی‌شود. همچنین برخى از فصولى که در آن یافت می‌شود در جامع السعادات موجود نیست.
صاحب معراج السعادة نیز در شروع مبحث ‏خود، در خصوص حقیقت آدمى و لزوم شناخت این حقیقت که در نفس انسان متبلور است، توجه خاص دارد، و به نوعى آن‌را با فلسفه شناختى و عملکرد اخلاق اسلامى مرتبط می‌سازد.
مؤلف، در این اثر ماهیت و ذات انسان را غیر جسمانى و در قالب نفس مجرد می‌داند و در عین حال آن‌را تلفیقى از جنبه‌هاى مثبت و منفى، در زمینه افعال خوب و بد یا خیر و شرّ نیز ترسیم می‌نماید.[7]
روش علمى و طبقه‌‌بندى عناصر و مفاهیم در این کتاب از نظریه قدیمى و فلسفى ناشى می‌شود، جدا کردن و در مقابل هم قراردادن جسم و روح یا تن و ذهن و تن و جسم را همواره بستر کشمکش روح و یا نفس، در ارتباط با چهار نیرو و یا قواى اربعه در نظر می‌گیرد.
یکى از نکات برجسته «معراج السعادة»، توجه و اعتقاد به دوران کودکى و طفولیت است که این دوره را واجد و مستعد جذب بیشترین صفات، در دوران زندگى فرد می‌داند.[8] که این دیدگاه و اعتقاد، به وجهى با روان‌شناسى جدید، به ویژه روان‌شناسى رشد (که امروزه مبانى شخصیت اخلاقى و تربیتى کودک را می‌توان از آن استنباط کرد) مشابهت دارد.
پس از مقدمه‌اى کوتاه بر کتاب‌های «جامع السعادات» و «معراج السعادة»، می‌توان «معراج السعادة» را از کتاب‌های مناسب و آسانی برای مطالعه دانشجویان در زمینه علم اخلاق و شناخت رذائل و فضائل اخلاقی دانست. همان طور که از دیرباز هم در حوزه‌هاى علمیه و هم در محافل ادبى بین دانش‌‌دوستان، مورد استقبال و توجه بوده و همواره خاص و عام آن‌را مورد مطالعه قرار داده و از مطالب ارزنده آن بهره برده‌اند. تا جایى که پاره‌ای از مطالب آن به عنوان متن درسى در کتاب‌هاى درسى گنجانده شده است.

اسلام کوئست نت