آیا در مبانی اعتقادات شیعه غلو وجود ندارد. و آیا غلات علمای شیعه موجب انحراف عقیدتی بین مسلمین نشده اند؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيا در مباني اعتقادات شيعه غلو وجود ندارد. و آيا غلات علماي شيعه موجب انحراف عقيدتي بين مسلمين نشده اند؟

در كتب لغت، كلمه‌ «غلو» به معني مطلق تجاوز از حد آمده است.[1] و در برخي ديگر از كتب لغت مانند لسان العرب و تاج العروس، اين كلمه به تجاوز از حد همراه با افراط معني گرديده است.[2] در اصطلاح علما و محققين اسلامي «غلو» عبارت است از اعطائي مقام الوهيّت به پيشوايان ديني[3]».
بعضي به خاطر غرض‌ورزي و با هدف ايجاد تفرقه بين صفوف مسلمين شيعيان را متهم به غلو نموده‌اند، در حالي كه شيعيان دوازده امامي به پيروي از ائمه ـ عليهم السّلام ـ معتدل‌ترين فرقه اسلامي است كه از افراط و تفريط هميشه دور بوده‌اند و هميشه راه اعتدال را پيموده‌اند. پيامبر اسلام دربارة امام علي ـ عليه السّلام ـ فرموده: «دو گروه درباره تو، به هلاكت مي‌افتند گروهي كه از فرط دوستي به وادي غلو مي‌‌‌غلتند و گروهي هم كه در دشمني خود با تو سخت مي‌باشند.»[4]
از بررسي تاريخ اسلام بدست مي‌آيد كه اين سخن پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ در مورد امام علي ـ عليه السّلام ـ محقق گرديد. زيرا گروه‌هايي در دنياي اسلام پديد آمدند كه نسبت به امام علي ـ عليه السّلام ـ راه غلو را پيموده‌اند و او را از آن چه بود بالاتر دانستند، تا جايي كه در حد خدايي رسانده‌اند، بغدادي در كتاب «الفرق بين الفرق» باب جداگانه‌اي به غاليان اختصاص داده‌ و گفته است: باب چهارم از ابواب اين كتاب در بيان فرقه‌هايي است كه به اسلام نسبت داده شده‌اند و لكن در واقع از امت اسلامي نيستند.»[5] روشن است كه اين فرقه‌ها راه افراط را برگزيده‌اند و در نتيجه همان‌گونه كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ خبر داده است هلاك شده‌اند و از جرگه امت اسلامي خارج گرديده‌اند.
در مقابل اين گروه‌ها فرقه‌هايي در جامعه اسلامي پديد آمدند كه نسبت به ائمه ـ عليهم السّلام ـ و خصوصاً امام علي ـ عليه السّلام ـ راه تفريط را انتخاب نموده‌اند، به اين معني كه ائمه ـ عليهم السّلام ـ را از آنچه بوده كمتر دانسته‌اند. اينها در دو گروه ذيل تقسيم مي‌گردند:
1 . گروهي كه با ائمه ـ عليهم السّلام ـ و خصوصاً امام علي ـ عليه السّلام ـ دشمن بوده تا جايي كه حكم كفر امام را صادر نموده‌اند مانند خوارج و ناصبي‌ها.
2 . گروهي كه درباره ائمه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ كوتاهي نموده‌اند و سفارشات پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مانند روايت غدير، ثقلين، سفينه و منزلت و روايات ديگر در مورد آنان را ناديده گرفته‌اند. در نتيجه ديگران را در مسأله مهم امامت و رهبري بر آنها ترجيح داده‌اند، اين فرقه‌ها نيز طبق حديث پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ هلاك گرديده‌اند.
شيعيان دوازده امامي درباره پيشوايان دين اصل اعتدال را كه هم شرعي و هم عقلائي است رعايت نموده و در مورد امام علي ـ عليه السّلام ـ و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ بيش از آنچه خدا و پيامبر در مورد آنها فرموده قائل نمي‌باشند زيرا همان‌گونه كه غلو در حق آنها موجب كفر و الحاد است، دشمني و مخالفت و ناديده گرفتن حقوق آنها هم كه از طرف خدا به آنها داده شده و از سوي پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ بارها ابلاغ گرديده، نادرست و خروج از دائره اسلام حقيقي است.
براي روشن شدن ديدگاه شيعه اماميه درباره غلو و غاليان و اين كه شيعه هيچ‌گونه ارتباطي با آنان ندارد. لازم است كه ابتدا به برخي از روايات ائمه ـ عليهم السّلام ـ در اين مورد اشاره نمائيم و سپس به ذكر گفتار علماء و بزرگان شيعه در اين موضوع بپردازيم.
امامان شيعه به شديدترين وجه غلو را مردود دانسته و غاليان را نكوهش و تكفير كرده‌اند. علامه مجلسي حدود صد روايت در اين‌باره دركتاب بحار‌الانوار نقل كرده است، در اينجا چند نمونه از آنها را ياد‌آور مي‌شويم:
1 . امام علي ـ عليه السّلام ـ فرموده است: خداوندا من از غلات بيزاري مي‌جويم همان‌گونه كه عيسي ابن مريم از نصاري بيزاري جست، خدايا آنان را خوار گردان و احدي از آنان را ياري مكن[6].»
2 . امام علي ـ عليه السّلام ـ در روايت ديگر از غلو درباره خاندان خود نهي كرده و فرموده است: «بپرهيزيد از غلو درباره ما، در حق ما اعتقاد به دين داشته باشيد كه پرورده پروردگاريم و آن‌گاه هر چه در فضايل ما خواستيد بگوييد.»[7]
3 . امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرموده است: بر جوانان خود از خطر غلات برحذر باشيد مبادا عقيده آنان را تباه سازند، زيرا غلات بدترين خلق خدايند، عظمت خدا را كوچك نشان داده و براي بندگان خدا دعوي ربوبيت مي‌كنند. در جاي ديگر از معاشرت با غلات نهي كرده و فرموده است: «با غلات نشست و برخاست نكرده، هم غذا نشده همراهشان چيزي ننوشيد و با آنان مصافحه نكنيد.»[8]
علماء و دانشمندان شيعه از قديم در مقابل غلات به شدت ايستادگي نموده و خطر آنها را بدتر از هر گروهي دانسته‌اند لذا در تكفير و نكوهش آنها از هيچ كوششي فرو گذار نكرده‌اند:
1 . شيخ صدوق از علماي بزرگ شيعه در مورد غلات مي‌گويد: «اعتقاد ما درباره غلات و مفوّضه اين است كه آنها كافرند و بدتر از يهود و نصاري و مجوس و قدريه و حروريه و ديگر فرقه‌هاي گمراهند. [9]
2 . شيخ مفيد درباره غلات گفته است: غلات گروهي از متظاهرين به اسلامند كه اميرالمؤمنين و امامان و فرزندان او را به الوهيّت و نبوت توصيف كردند و در حق آنان از حد اعتدال تجاوز كردند، آنان گمراه و كافرند. [10]
3 . علامه مجلسي پس از ذكر اقسام و مظاهر غلو گفته است: اعتقاد ما به هر يك از آنها سبب الحاد و كفر و خروج از دين است، چنان چه ادّله عقليه و آيات و اخبار بر آن دلالت مي‌كند و اگر احياناً در روايات حديثي يافت شود كه موهم يكي از اقسام غلو باشد، بايد تأويل شود و اگر قابل تأويل نباشد از افترائات غاليان است».
با توجه به روايات ائمه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ و گفتار و روش علماء و دانشمندان شيعه مانند شيخ صدوق، مفيد و علامه مجلسي در مورد غلو و غاليان، هيچ‌گونه ابهامي باقي نمي‌ماند. شيعه اماميه از همان ابتدا مخالف اين جريان بوده و هيچ‌گاه آنها را تأييد ننموده‌اند. ارتباط اين گروه به شيعه هيچ دليل و مدركي ندارد و از افترائات مخالفان مكتب اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشند، زيرا آنان از قديم سعي داشته تا چهرة پيروان مكتب اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ را مخدوش جلوه دهند.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم