در آیه «هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ» چرا برای اسم تثنیه «خَصْمَانِ»، از فعل جمع «اخْتَصَمُوا» استفاده شده است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

سلام؛ چرا در آیه 19 سوره حج: «هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیَابٌ مِّن نَّارٍ یُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِیمُ»، برخی می‌گویند اخْتَصَمُوا صحیح نیست؛ چون فاعل دو نفر هستند و در عربی فعل برای دو نفر با جمع متفاوت است.

صاحب کتاب «إعراب القرآن و بیانه» در این مورد می‌گوید: در این عبارت، نخست از تثنیه «خصمان» استفاده شد، سپس جمع «اختصموا»؛ چون «خصم» در اصل مصدر است و گرچه بیشتر به صورت مفرد مذکر می‌آید، اما جایز است به صورت تثنیه و جمع نیز آورده شود؛ و چون متخاصمین فرقه‌های گوناگون و طایفه‌های بسیاری بوده‌اند، از صیغه جمع بهره گرفته شده است.[1] یعنی به اعتبار لفظ «هذان» که مثنّا است، تثنیه آورده شده است، امّا «اختصموا» که جمع است به اعتبار معناى آن مى‏باشد؛ مانند: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّى إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ»؛[2] از مردم کسانى‌‏اند که گوش به حرف تو می‌دهند تا وقتى که از نزد تو خارج شوند.[3] توضیح: کلمه «هذان» در این آیه، اشاره به دو طایفه‌‏اى است که عبارت «وَ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ وَ کَثِیرٌ حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذابُ» در آیه قبلی[4] در مورد آنها نازل شده است. از این‌که پروردگار، تمام بشر را با تمام تفکرات و ادیان و مذاهبی که دارند، به دو گروه اصلی تقسیم کرده می‌توان به این نتیجه رسید که برگشت تمامى ادیان مختلف به دو طایفه است. یکى حق و دیگری باطل؛ چون اگر این (حق و باطل) را معیاری برای رده‌بندی ادیان در نظر نگیریم، به هیچ معناى دیگرى نمى‏توانیم مذاهب مختلف عالم را تحت دو گروه کلی قرار دهیم. به عبارتی محق و مبطل در عالم دو طایفه هستند در مقابل هم، یکى به حق ایمان دارد و دیگرى به آن کفر می‌ورزد. پس طوائف مذکور در آیه هم، با همه اختلافى که در اقوال آنان است منحصر در دو خصم هستند، و با این‌که آنان در نگاهی کلی تنها به دو گروه بزرگ تقسیم می‌شوند، در دیدگاهی جزئی‌نگرانه، افراد موجود در این گروه‌ها هرکدام شامل میلیون‌ها و میلیاردها انسان بوده و نظرات مختلفى بسیار بیشتر از دو نظر دارند. بنابر این می‌توان فهمید که تعبیر «خَصْمانِ اخْتَصَمُوا» چقدر جالب و پر معنا است. خداوند از یک طرف، افراد درگیر با هم را به دو گروه بزرگ حق و باطل تقسیم کرده و سپس با توجه به هواداران بی‌شمار هر یک از این دو گروه و نیز اختلافات جزئی که با یکدیگر داشته و به همین دلیل، گروه‌های کوچکتری را شکل می‌دهند، خصومتشان را به صورت جمع تعبیر می‌کند.[5]

اسلام کوئست نت