اگر خانقاه که متصوفه به آن احترام می‌گذارند بدعت است، حسینیه هم می‌تواند بدعت باشد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

اگر خانقاه كه متصوفه به آن احترام مي‌گذارند بدعت است، حسينيه هم مي‌تواند بدعت باشد؟

براي روشن شدن مسأله لازم است كه در ابتدا واژة «خانقاه» «حسينيه» و «بدعت» و انگيزة پيدايش حسينيه در ميان شيعيان و خانقاه در جامعه تصوّف توضيح داده شود:
خانقاه محلي است كه درويشان در آن تجمع كرده و آداب و رسوم تصوّف را اجرا مي‌نمايند. اوّلين خانقاه توسط يك فرمانرواي مسيحي در رمله شام براي صوفيان ساخته شد.[1] و گفته شده: قبل از اينكه صوفيه اسم خانقاه را براي محل مراسم مخصوص خويش انتخاب نمايند، منزلگاه طبقات مانوي نيز به همين عنوان خوانده مي‌شده است.[2] صوفيان اين مكان را جايگاه عبادت خويش قرار داده‌اند.
حسينيه جايي است كه براي اقامه سوگواري اباعبدالله الحسين ـ عليه السّلام ـ ساخته مي‌شود. حسينيه‌هايي كه در شهرهاي مختلف مذهبي ساخته مي‌شود، اغلب علاوه بر تجمع عزاداران و اقامه سوگواري، حالت زائر سرا و مسافرخانه‌اي را دارد كه زائران از آن استفاده مي كنند و جنبة رايگان دارد.[3]
علّت روي آوردن شيعه به «حسينيه» در دوران‌هاي كهن به خاطر آن بوده كه مساجد، أغلب در اختيار و زير سلطة حكومت‌هايي بوده كه براي تشيع و اقامه عزاداري و مراسم ديني شيعه، محدوديت ايجاد مي‌كردند.[4] علّت ديگر ايجاد حسينيه در ميان شيعيان اين است كه رفتن در مساجد براي زنها در ايام عادت ماهانه جايز نيست و همچنين افراد ديگر نيز محدوديت دارند و لكن اين مشكل در حسينيه نيست و همه مي‌توانند در آن داخل شوند و مراسم عزاداري خويش را بجا آورند. لذا مكان خاصي به نام حسينيه در كنار مساجد براي مراسم عزاداري در نظر گرفته شده است. بديهي است كه ايجاد حسينيه به جهت احترام به مساجد مي‌باشد نه در جهت تضعيف آنها.
واژة «بدعت» از ريشة «بدع» به معناي پديد آمدن چيزي است كه سابقه نداشته باشد. طريحي در مجمع البحرين در اين مورد مي‌گويد:«بدعت عبارت است از پديد آوردن چيزي در دين كه در قرآن و سنّت ريشه‌اي ندارد، بدعت را از آن جهت بدعت مي‌گويند كه چون بدون آن كه صاحب شريعت آن مطلب را گفته باشد، در دين وارد گرديده است. از آنجا كه سابقه در دين نداشته آن را بدعت مي‌گويند.»[5]
در نتيجه بدعت عبارت است از صدور حكم يا عملي به عنوان حكمي شرعي و ديني بدون آن‌كه آن حكم جزء شريعت بوده و يا از كتاب و سنّت براي وقوع آن حجّت و دليل وجود داشته باشد.[6]
با توجّه به مطالب ياد شده از آنجا كه «خانقاه» به قصد جايگاه عبادت و براي كمرنگ نمودن حضور مسلمين در مسجد به وجود آمده و موجب تفرقه بين مسلمين شده است و در هيچ يك از منابع اسلامي (قرآن و سنّت) به آن اشاره نگرديده و در زمان رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمه ـ عليهم السّلام ـ نيز چيزي به نام «خانقاه» وجود نداشته است، قطعاً از جمله بدعت‌هايي است كه تصوّف در دين به وجود آورده‌اند. زيرا مكان عبادت در اسلام «مسجد» است كه از اهميّت و ارزش بسيار زيادي برخوردار است، تا جايي كه يك نماز در مسجد الحرام برابر با صد هزار نماز است و يك نماز در مسجد رسول خدا مساوي با ده‌هزار نماز و يك نماز در مسجد جامع مساوي است با صد نماز در جاي ديگر و يك نماز در مسجد محله برابر با بيست و پنج نماز است.[7]
فقهاي عظيم الشأن شيعه به پيروي از مكتب اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ حضور در خانقاه را ولو به قصد دعا و عبادت و اجراي مراسم مذهبي جايز نمي‌دانند. فقيه عاليقدر شيعه آيت الله العظمي گلپايگاني در جواب كسي كه در خانقاه براي عبادت شركت مي‌نموده، فرموده است:«واضح است كه معبد مسلمانان مسجد است و رفتن به خانقاه اگر براي اين باشد كه گمان كنيد آنجا خصوصيّت و شرافتي بر ساير امكنه دارد، بدعت و حرام است و علاوه اين تشكيلات، موجب تفرقه بين مسلمين و اختلاف و ضعف آنها مي‌شود و ذكرهايي كه در آنجا خوانده مي‌شود، اگر سند و مدرك معتبر نداشته باشد خواندنش مطلقاً حرام است.[8]
بنابراين در اسلام مسجد محل عبادت و بهترين مكان براي تقرب بندگان به سوي خداوند متعال است. در حالي كه مسجد از ديدگاه اهل خانقاه قدر و اعتباري ندارد. چه اينكه بسياري از احكام شرعي در نزد آنان از اهميّت برخوردار نيست. آنها به صراحت مي‌گويند:
ابلهان تعظيم مسجد مي‌كند
در جفاي اهل دل جد مي‌كند.
آن مجاز است اين حقيقت اي خوان
نيست مسجد جز درون سروران.[9]
مطلب قابل توجه ديگر اينكه شباهت‌هايي بين خانقاه و مسجد ضرار وجود دارد. كه قابل بحث و بررسي است در زمان رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ منافقين خواستند مسجد ضرار بنا كند، آيه 107 سورة توبه. بر مذمت و كفر آنها اينگونه نازل شد:«كساني هستند كه مسجدي ساختند براي زيان رساندن ( به مسلمانان) و (تقويت) كفر و تفرقه افكني ميان مؤمنان و كمين‌گاه براي كسي كه از پيش با خدا و پيامبرش مبارزه كرده بود.»[10]
در اين آيه علّت ضرار بودن مسجدي كه منافقان خواستند بنا كند دو چيز ذكر شده يكي تفرقه بين مسلمين و ديگري كمينگاه براي دشمنان.
هاتف اصفهاني وضعيت خانقاه‌ها را شناخته و اخطار مي‌دهد و مي‌گويد: «به خانقاه منه پا كه صوفيان مستند».[11]
عطار مي‌گويد:
اندر ميان صفه نشينان خانقاه
يك صوفي محقق پرهيزگار كو[12]
در نتيجه: خانقاه صوفيان جايگاه بدعت‌گزاري در دين و محل تجمع انسان‌هاي بي‌بند و بار است كه ايجاد چنين مكاني در برابر مسجد در هيچ منبع اسلامي اشاره نشده است و هدف از تأسيس آن كمرنگ نمودن مسجد بوده است، لذا از ديدگاه اسلامي بدعت به حساب مي‌آيد.
امّا حسينيه با هدف خاصي براي احترام به مسجد بعضاً در كنار آن ساخته مي‌شود. آن هم براي عزاداري سرور و سالار شهيدان و ايراد سخنراني كه در منابع اسلامي شديداً به آن توصيه شده است. به عبارت ديگر صوفيه خانقاه را در برابر مسجد و با هدف كمرنگ نمودن آن ترويج مي‌كنند، در حاليكه شيعيان حسينيه را براي بجا آوردن مراسم خاصي غير از آن مراسم كه بايد در مساجد انجام شود، تأسيس نموده‌اند. پس فرق اساسي و جوهري بين خانقاه و حسينيه وجود دارد. لذا ايجاد خانقاه بدعت محسوب مي‌گردد در حالي كه ايجاد حسينيه داراي اجر و پاداش اخروي مي‌باشد

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم