این‌که قرآن می‌گوید انسان‌ها نمی‌توانند به یکدیگر ضرر یا سود برسانند، معنایش چیست و آیا با واقعیت منطبق است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

منظور از «ضرر» در قرآن که می‌گوید «کسی قدرت رساندن نفع یا ضرر به انسان را ندارد» چیست؟

قرآن کریم درباره ضرر به مؤمنان می‌فرماید که گمراهان و منحرفان، از ضرر زدن به مؤمنان هدایت‌یافته عاجزند: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‌اید، گمراهى کسانى که گمراه شده‌اند، به شما زیانى نمی‌رساند».[1] همچنین می‌فرماید که ضرر و زیان انسان‌ها، در قلمرو مشیت و خواست خداوند می‌باشد: «بگو: من مالک سود و زیان خویش نیستم، مگر آنچه را خدا بخواهد [و از غیب و اسرار نهان نیز خبر ندارم، مگر آنچه خداوند اراده کند] و اگر از غیب با خبر بودم، سود فراوانى براى خود فراهم می‌کردم، و هیچ بدى [و زیانى] به من نمی‌رسید من فقط بیم‌دهنده و بشارت‌دهنده‌ام براى گروهى که ایمان می‌آورند! [و آماده پذیرش حقند]».[2] «بگو: من [حتّى] براى خودم زیان و سودى را مالک نیستم، [تا چه رسد براى شما!] مگر آنچه خدا بخواهد».[3] ضرر، اسم مصدر، در لغت به معناى نقصانى است که بر چیزی وارد مى‏شود؛[4] مانند آنچه در ضرر مالى گفته مى‏شود.[5] مقصود از ضرر در قرآن، هر گونه ضرری را شامل می‌شود؛ اعمّ از ضرر اعتقادی، یا آن‌که ضرر در راه خیر، در بدن، مال، عنوان و فرزند باشد.[6] چند نکته درباره آیات فوق: الف. آیات ذکر شده در حقیقت اشاره به توحید افعالى دارند؛ یعنی در این عالم همه چیز به خدا باز می‌گردد، و هر کار از ناحیه او است، او است که با حکمتش مؤمنان را پیروزى می‌دهد و او است که با عدالتش منحرفان را مجازات می‌کند. بدیهى است که این منافات با آن ندارد که خداوند به ما نیروها و قدرت‌هایى داده است که به‌وسیله آن مالک قسمتى از سود و زیان خویش هستیم و می‌توانیم درباره سرنوشت خویش تصمیم بگیریم، به تعبیر دیگر؛ این آیه نفى مالکیت «بالذات» را می‌کند نه «بالغیر» را و جمله «إِلَّا ما شاءَ الله» قرینه روشنى بر این موضوع است.[7] ب. قرآن نمی‌گوید که هیچ انسانی نمی‌تواند به دیگری ضرر برساند، بلکه می‌گوید بدون اجازه خدا نمی‌تواند چنین ضرری را برساند و البته گاه خدا به دشمنان خویش نیز چنین اجازه‌ای می‌دهد.

اسلام کوئست نت