با توجّه به زشتی گناه و این که فکر آن آزار دهنده است چه چیز باعث تکرار گناه می‌شود؟ و راه حلّ اسلام برای جلوگیری از تکرار گناه چیست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

با توجّه به زشتي گناه و اين كه فكر آن آزار دهنده است چه چيز باعث تكرار گناه مي‌شود؟ و راه حلّ اسلام براي جلوگيري از تكرار گناه چيست؟

قرآن كريم از راه بينش دادن به انسان مي‌خواهد او را نسبت به خطرها و مضرّات گناه كه مانع سعادتند، آگاه سازد و فطرت پاك و الهي او را بيدار نمايد تا در شخص روحية اجتناب از گناه پديد آيد در اين راستا مي‌فرمايد: «كلو مما رزقكم الله و لاتتبعوا خطوات الشيطان انه لكم عدوٌ مبين»[1]؛ از آنچه كه خداوند به شما روزي داده تناول كنيد و از قدمها و گام‌هاي شيطان تبعيت نكنيد كه او دشمن آشكار شما است. از اين آيه استفاده مي‌شود كه فطرت بيدار انسان اقتضا مي‌كند كه اكنون كه انسان بر خوان كرم پروردگار جهانيان نشسته است و از نعمت‌هاي او استفاده مي‌كند نبايد از دشمن او اطاعت كند و اطاعت خداوند را رها سازد.
اگر انسان از گام‌هاي شيطان پيروي كند و هوا و هوس را بر فرمان شرع، كه عقل و نقل حكايت‌گر آن است ترجيح دهد، اين ارتكاب معاصي باعث مي‌شود كه انسان به اسارت هواي نفس درآيد، آنگاه انسان با علم و عمد معصيت مي‌كند و ديگر قادر بر ترك گناه نخواهد شد؛ چون اسير، از خود اراده‌اي ندارد و نمي‌تواند ارادة خود را عملي سازد؛ پس عاقلانه‌ترين كار اين است كه از ابتدا انسان عقلش را با ارتكاب گناه و پيروي شيطان به دام نيفكند. حضرت علي -عليه السلام- مي فرمايد: «كم من عقل اسير تحت هواي امير»[2] «چه بسا عقل‌هايي كه اسير هواهاي اميرند.» پس هر كس كه از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوا باز دارد قطعاً بهشت جايگاه اوست[3]». به رغم ميل باطني غلبة هوي و هوس، به اسارت رفتن عقل و غفلت انسان از ياد خدا، باعث تكرار گناه مي‌شود.

راه جلوگيري از تكرار گناه
از كشتي نجات انسان‌ها حضرت امام حسين -عليه السلام- روايت است كه فردي خدمت حضرت شرفياب شد و عرض كرد كه من مردي گناهكار هستم و نمي‌توانم گناه را ترك نمايم، مرا موعظه‌اي بفرماييد. حضرت فرمودند: «افعل خمسة اشياء و اذنب ما شئت»؛ پنج كار را انجام بده آن گاه هر چه مي‌خواهي گناه كن.
1- «فاول ذلك: لا تأكل من رزق الله و اذنب ما شئت»؛ از روزي خداوند نخور و هر چه مي‌خواهي گناه كن.
2- «والثاني: اخرج من ولاية الله و اذنب ما شئت»؛ از ولايت و حكومت خدا خارج شو و هر چه مي‌خواهي گناه كن
3- «والثالث اطلب موضعاً لا يراك الله و اذنب ما شئت»؛ جايي را پيدا كن كه خداوندت را نبيند و هر چه مي‌خواهي گناه كن
4- «والرابع: اذا جاءك ملك الموت ليقبض روحك فادفعه عن نفسك و اذنب ما شئت»؛ هنگامي كه ملك الموت نزد تو مي‌آيد تا تو را قبض روح كند، او را از خود درو كن و هر چه مي‌خواهي گناه كن.
5- «والخامس: اذا ادخلك ما لك في النار فلا تدخل في النار و اذنب ما شئت»؛ هنگامي كه مالك (فرشتة نگهبان جهنم) تو را به داخل آتش مي‌افكند در آتش داخل نشو، و هر چه مي‌خواهي گناه كن.[4]
اگر انسان اندكي دقت كند و متوجه باشد كه از روزي خدا مي‌خورد و هر چه دارد از اعضاء و جوارح و نعمت‌هاي ظاهري و معنوي همه و همه از خداست و هر كجا كه برود باز در ملك خداست و هر كجا باشد در محضر حضرت رب العالمين است و او شاهد و ناظر اعمالش مي‌باشد («الم يعلم بان الله يري: آيا انسان نمي‌داند كه خدا او را مي‌بيند؟)[5] و آگاه شود كه انسان با هر مقام و موقعيت كه باشد بايد بميرد و در برابر ارادة رب العالمين و ملك الموت هيچ اختيار و اراده‌اي ندارد و بداند كه اگر اهل معصيت باشد، بخواهد يا نخواهد او را در آتش مي‌افكنند كه آسمان و زمين تحمل آن را ندارد و اين حقايق را در عمق وجود خويش برده و به صورت ملكه درآورد، هرگاه بخواهد گناهي مرتكب شود اين حقايق براي او مرور مي شود و مانع ارتكاب به گناه او مي‌گردد. قطع دلبستگي به دنيا عامل عمده اي است براي ترك گناه. در روايتي محبت دنيا اساس هر گناهي دانسته شده است و گناهان از آبشخور محبت دنيا سيراب مي شوند. دلبستگي نداشتن به دنيا هم به اين معني است كه آن را غايت و هدف كارهاي خود قرار ندهيم و همت خود را براي زندگي دنيايي به كار نبنديم، بلكه از دنيا وسيله اي بسازيم براي آباداني زندگي جاويدان خود و تكامل شخصيت انساني خودمان. كم آن ما را افسرده و اندوهناك نسازد و بسيار آن ما را به طغيان و سركشي نيندازد.
حضرت علي -عليه السلام- مي‌فرمايد: «اتقوا معاصي الله في الخلوات، فان الشاهد و هو لحاكم»؛[6] برحذر باشيد از معصيت خداوند در خلوت‌ها؛ چرا كه همان خدايي كه اكنون شاهد بر اعمال شما است فردا براي شما حكم كرده و نسبت به شما قضاوت مي‌كند؛ يعني مواظب باشيد كه در برابر ديدگان قاضي معصيت نكنيد.
آثار بسيار زيادي در كتب روايي براي گناه ذكر شده است كه تذكر آنها در ترك گناه مؤثر است. آثار دنيوي گناهان، آثار اخروي، تأثير آن بر نزول بلا تأثير آن بر بريده شدن روزي، تأثير آن بر قساوت قلب و ... براي نمونه يك روايت را براي حسن ختام بيان مي‌كنيم: امام صادق -عليه السلام- مي‌فرمايد: «هيچ خوني ريخته نمي‌شود و هيچ رنج و زحمت و دردسر و مريضي نيست مگر به سبب گناه و اين قول خداوند عزوجل است دركتابش كه مي‌فرمايد: «و ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم يعفوا عن كثير»[7] يعني هيچ مصيبتي بر شما وارد نمي‌شود مگر به وسيلة آنچه با دست خود كسب كرده‌ايد و خدا از بسياري از آنچه خود فراهم نموده‌ايد در مي‌گذرد و امام صادق فرمود: «آنچه را كه خدا از آن در مي‌گذرد بيش از آن چيزي است كه به واسطة آن مؤاخذه مي‌نمايد»[8]

برخي راهكارهاي ترك گناه
1- غربال كردن دوستان بد؛
2- گزينش دوستان معنوي و همنشيني با آنها؛
3- استفاده از آثار عالمان رباني و اخلاقي و زيارت آنها؛
4- زيارت زود به زود اماكن مقدس؛
5- تلاوت روزانه و با تدبر قرآن؛
6- بازگشت فوري از گناهان؛
7- استفاده از برنامه خود اصلاحي(مشارطه (بر انجام كار خود و ترك گناه) صبحگاهي ، مراقبه روزانه،محاسبه شبانه و تشويق براي كارهاي خوب و تنبيه براي كارهاي بد).

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم