آیا از نظر قرآن مشروبات الکلی حرام است یا نه؟ آثار آن بر انسان چیست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

مشروبات الكلي از نظر قرآن حرام است ولي اين حرمت طي دو مرحله صورت گرفت:
تحريم تدريجي: از آنجايي كه شرابخواري و ميگساري در زمان جاهليت و قبل از اسلام فوق‌العاده رواج داشت و به صورت يك الگوی رفتاری نابهنجارعمومي در آمده بود، پر واضح است كه اگر اسلام مي‌خواست بدون رعايت «اصول روانشناختی و اجتماعي»، با اين بلا و معضل عمومي به مبارزه برخيزد ممكن نبود. بنابراين از روش تحريم تدريجي براي ريشه‌كن كردن ميگساري، استفاده كرد ؛به اين ترتيب كه نخست در برخي از سوره‌هاي مكي، اشاراتي به زشتي اين كار نمود. چنانكه در آية 67 سوره نحل مي‌فرمايد:[1] «از ميوه‌هاي درخت نخل و انگور، مسكرات و روزيهاي پاكيزه فراهم مي‌كنيد» كه در اينجا، مسكرات را درست در مقابل روزيهاي پاك (رزقاً حسناً) قرار داده است و آن را يك نوشيدني ناپاك و آلوده شمرده است.
در مرحلة دوم دستور سخت تری در زمينه منع شرابخواري نازل گشت تا افكار را براي تحريم نهايي آماده‌تر سازد. بدين شكل كه گروهي از اصحاب خدمت پيامبر گرامي اسلام آمدند؛ عرض كردند: حكم شراب و قمار را كه عقل را زايل، و مال را تباه مي‌كند، بيان فرمائيد.[2] در اين هنگام آية 219 سورة بقره نازل شد كه مي‌فرمايد: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهما اِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعَ لِلنّاسِ وَ اِثْمُهُما اَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما.» يعني دربارة شراب و قمار از تو سؤال مي‌كنند، بگو: در آنها گناه بزرگي است و منافعی (از نظراقتصادی) براي مردم دارند (ولي) گناه آنها از نفع آنها بيشتر است.
تذكر اين نكته لازم به نظر مي‌رسد كه منافع شراب براي آن بود كه بخشي از درآمدهاي اقتصادي آن افراد را همين شراب تأمين مي‌كرد.
در مرحلة بعد به دنبال آن در آية 43 سورة نساء[3] به مسلمانان صريحاً دستور داده شد كه در حال مستي هرگز نماز نخوانند تا بدانند با خداي خود چه مي‌گويند. البته مفهوم اين آيه، آن نبود كه در غير حال نماز، نوشيدن شراب مجاز بود، بلكه برنامه همان برنامة تحريم تدريجي و مرحله به مرحله بود.
و سرانجام با آشنايي مسلمانان به احكام اسلام و آمادگي فكري آنها براي ريشه‌كن ساختن اين مفسده بزرگِ اجتماعي، دستور نهايي، با صراحت كامل و بيان قاطع كه حتي بهانه‌جويان هم نتوانند به آن ايراد بگيرند، نازل گرديد. و آن آيه 90 سورة مائده بود كه مي‌فرمايد: «يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِنَّما الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْاَنْصابُ و الْاَزْلمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطنِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» يعني اي كساني كه ايمان ‌آورده‌ايد شراب و قمار و بتها و ازلام (كه يك نوع بخت‌آزمايي بوده) پليدند و از عمل شيطانند از آنها دوري كنيد تا رستگار شويد.
در اين آيه با تعبيرات گوناگون ممنوعيت اين كار مورد تأكيد قرار گرفته است و كمال قاطعيت اين تحريم از كلمة «فَاجْتَنِبُوهُ» معلوم مي‌شود چرا كه اجتناب، مفهومي رساتر از نهي دارد. زيرا معني اجتناب، فاصله گرفتن و نزديك نشدن است كه به مراتب از جملة «ننوشيد» رساتر است.[4]
برخي از زيانهاي نوشابه‌ها (مشروبات) الكلي:
اثر الكل بر عمر: دانشمند مشهوري ثابت كرده است كه جوانهاي 20 ساله كه انتظار مي‌رود پنجاه سال عمر كنند، در اثر نوشيدن الكل بيشتر از 35 سال عمر نمي‌كنند. همچنين ثابت شده است كه عمر معتادان به الكل نسبت به ديگران، 25 الي 30 درصد كمتر است.[5]

اثر الكل در نسل:
كسي كه در حين انعقاد نطفه مست است، 35 درصد از عوارض الكليسمِ حادّ را به فرزند خود منتقل مي‌كند و اگر زن و مرد هر دو مست باشند، صد در صد عوارض حاد در بچه ظاهر مي‌شود.
مصرف مشروبات الكلي موجب مسموميت شده و مسموميت باعث نقص هوشي، ضعف عمومي در رشد طبيعي ناهنجاري‌هاي حسي ـ حركتي و گاه سبب عقب‌ماندگي ذهني و نابهنجاري‌هاي شديد مي‌گردد. عوارض ديگري همچون تولد زودرس، اختلالات جسمي و نقص عضو، اختلال در رشد سر و مغز و تغيير در اندام از آثار مصرف الكل است.
... در مورد تأثير الكل بر جنس، مطالعه‌اي بلند مدت بر روي نوزادان بيست و سه زن كه به الكليسم مزمن دچار بودند انجام گرفت، و نتيجه چنين بود كه از بين اين نوزادان، چهار تن قبل از تولد مردند. شش تن داراي خصوصيات الكيسم مزمن جنيني بودند و ديگر نوزادان در هفت سالگي به عقب‌ماندگي خفيفي در رشد و آسيب هوشي دچار شدند.[6]

زيانهاي اقتصادي و اجتماعي مشروبات الكلي:
يكي از روان‌پزشکان معروف غربی مي‌گويد: «متأسفانه حكومت‌ها، حساب منافع و عايدات مالياتي شراب را مي‌كنند، ولي حساب بودجه‌هاي هنگفت ديگري را كه صرف ترميم مفاسد شراب مي‌شود، نمي‌كنند.
اگر دولتها افزايش بيماري‌هاي روحي را در جامعه و خسارت‌هاي جامعة منحط و تصادفات رانندگي در اثر مستي، و فساد نسل‌هاي پاك، عقب ماندن فرهنگ و زحمات و گرفتاري‌هاي پليس، و تشكيلات دادگستري براي جنايات الكلي‌ها و زندان‌ها براي مجرمين الكلي، و ديگر خسارت‌هاي ناشي از ميگساري را حساب بكنند، خواهند دانست درآمدي كه به عنوان عوارض و ماليات شراب عايد مي‌گردد، در برابر خسارات نامبرده هيچ است، به علاوه نتايج اسف‌بار مشروبات الكلي را تنها با پول نمي‌توان سنجيد، زيرا مرگ عزيزان، و به هم خوردن خانواده‌ها، و فقدان مغزهاي متفكر انساني، به هيچ وجه قابل مقايسه با پول نمي‌باشد.»
خلاصه، ضررهاي الكل آنقدر زياد است كه به گفتة يكي از دانشمندان، اگر دولت‌ها ضمانت كنند درب نيمي از ميخانه‌ها را ببندند، مي‌توان ضمانت كرد كه از نيمي از بيمارستان‌ها و تيمارستان‌ها بي‌نياز مي‌شويم.[7]

سستي اراده:
افرادي كه دنبال مشروبات الكلي مي‌روند و نسبت به آن معتاد مي‌شوند ارادة آنها سست مي‌شود و روشن است كه سستي اراده، سرآغاز هر شكست است و شكست‌هاي پي در پي منشأ افسردگي و انزوا طلبي مي‌گردد.
البته اين، بعضي از زيان‌هايي بود كه ذكر شد و دانشمندان بدان‌ها رسيده‌اند و چه بسا زيانهاي ديگري كه دست علم به آنها نرسيده و بعدها كشف شوند.
در اينجا برخي از مطالبي كه در اين ‌باره در كتاب روانشناسي رشد، ج اول، ص305، نشر سمت آمده را با هم مرور مي‌كنيم.
«در اسلام با توجه به ضررها و مفاسد بي ‌شمار الكل همواره از مصرف آن از يك سو و ارتباط با اشخاص الكلي از سوي ديگر به شدت نهي شده است و به ويژه در امر ازدواج با اشخاص شارب‌الخمر (كساني كه مشروب مي‌نوشند) هشدارهاي تكان دهنده‌اي مطرح شده است. از جمله امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «آن كسي كه دختر خود را به شارب‌الخمر بدهد در حقيقت قطع رحم كرده است.» در روايت ديگري آمده: «گفتار شارب‌الخمر را تصديق نكنيد. به او دختر ندهيد، به عيادت او نرويد. به هنگام مرگ بر سر (مزار) او نرويد و او را بر امانت خود امين مشماريد ... .»

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم