باید چه کار کنم تا اخلاق و رفتارم با همه و به خصوص‌ پدر و مادرم بهتر شود؟ | کتابخانه مجازی الفبا

بايد چه كار كنم تا اخلاق و رفتارم با همه و به خصوص‌ پدر و مادرم بهتر شود؟

نوجوان به تدريج كه از سرزميني آرام و بي‎خيال كودكي به دشت‎هاي پرحادثة بلوغ مي‎رسد، دگرگوني‎هايي را در خويش (هم در بُعد جسماني و هم در بُعد رفتاري) احساس مي‎كند، رفتارها، برخوردها و روابط نوجوان با اطرافيان گاه با مشكل روبرو مي‎شود. امّا بايد توجه داشت كه اين رفتارهاي به ظاهر ناسازگار تا حدودي برخاسته از ويژگي‎هاي دوران نوجواني است و نمي‎توان دربارة آن قضاوت اخلاقي نمود. امّا در عين حال به اين معنا هم نيست كه همة رفتارهاي جوانان و نوجوانان را مطلوب و مقتضاي دورة سنّي آنها دانست، بلكه در پاره‎اي از موارد واقعاً‌ رفتارهاي نوجوانان و اخلاق اجتماعي آنان ناهنجار و ناپسند است كه هم والدين و هم فرزندان بايد در بهبود و اصلاح آن بكوشند. «رفتارها» و «برخوردهاي»‌ افراد با ديگران شديدا ً‌تحت تأثير «بينش‎ها» و «نگرش‎هاي»‌افراد نسبت به ديگران است. اغلب ما فكر مي‎كنيم رفتار‎هاي ما واكنشي است كه از حوادث بيروني ناشي مي‎شود، امّا در واقع شديدترين ناراحتي يا خشنودي‎ها ناشي از بينش‎ها و باورهاي ما هستند. بنابراين اگر شما مي‎خواهيد رفتار خود را با پدر و مادر و ديگران بهتر و سالم‎تر نمائيد. بايد باورها و احساسات خود را نسبت به آن‎ها تغيير دهيد. مهم‎ترين عوامل كه مي‎تواند شما را در اين امر ياري كند، توجه به سه نكته است:
1. توجه به مقام ارزشمند پدر و مادر و اهميت حُسن معاشرت با ديگران: خداوند متعال، در آيات متعدد به اطاعت از پدر و مادر و برخورد شايسته با آنان سفارش نموده است، به گونه‎اي كه نيكي و برخورد شايسته با پدر و مادر را بعد از پرستش پروردگار دانسته است.[1] در روابط با ديگران نيز توصيه به اخلاق شايسته و نيكو شده است[2] لذا سعي كنيد كه نگرش و تصوير مثبت در مورد ديگران به خصوص پدر و مادر را در خود ايجاد نمائيد.
2. توجه به نتايج مطلوب و فوايد اخلاق شايسته:‌ علاوه بر آنكه در آيات قرآن و روايات، از حُسن خُلق بالاترين ستايش‎ها شده است و از آن به نشانة كمال ايمان،[3] كمال دين[4]، بهترين همنشيني و راه نزديك شدن به خدا[5]، ياد شده است،‌ تجربه نيز نشان داده است كه خوش‎اخلاقي داراي آثار و فايده‎هاي فراوان فردي و اجتماعي، دنيايي و آخرتي است مانند: آسايش‎بخش زندگي، عامل نفوذ در قلب مردم، عزّت و سربلندي و بهره‎مندي از نعمت‎هاي بي‎كران الهي.
3. نبايد هميشه ديگران را مقصر دانست: نبايد نسبت به ديگران بدبين بود، چون بدبيني نسبت به ديگران و تبيين رفتار ديگران با ديد منفي، باعث مي‎شود كه انسان رفتار نادرست از خود نشان دهد، بلكه بايد رفتار ديگران را با حُسن ظن و خوش‎بيني تبيين نمود،[6] در مواردي هم كه واقعاً‌ برخورد اطرافيان با غرض سوء باشد، عفو و گذشت، بهتر از برخورد نادرست و عكس‎العمل نامطلوب نشان دادن است.[7]
پس از آن‎كه اين سه نكته به دقّت مورد توجه قرار گرفت و بينش مثبت نسبت به اطرافيان حاصل شد، در مقام عمل و رفتار نيز موفق خواهيد شد كه با اطرافيان رفتار بهتري از خود نشان دهيد. البتّه ابتدا بايد تمرين كرد و رفتارهاي شايسته را در موقعيت‎هاي مختلف تكرار نمود. بهتر‎ين كارهاي عملي كه بكارگيري آنها مي‎تواند رفتار و روابط را با ديگران بهبود بخشد اين است كه به دستورات اخلاقي كه در آيات و روايات آمده است، عمل نمائيد. عمده‎ترين آنها عبارتند از:
1. اظهار محبت به ديگران: سعي كنيد به ديگرن به خصوص پدر و مادر، اظهار محبت كنيد و از علاقة باطني كه نسبت به آنان داريد، پرده برداريد.[8] تحقيقات روان‎شناختي نيز نشان داده است كه اظهار محبت و علاقه به ديگران، باعث نفوذ و استحكام در روابط اجتماعي افراد خواهد شد.
2. نيكو سخن گفتن: يكي ديگر از عواملي است كه مي‎تواند رفتار با ديگران را بهبود بخشد. سعي كنيد با ديگران همان‎گونه سخن بگوئيد كه دوست داريد ديگران با شما سخن بگويند.[9]
3. گشاده‎رويي: هر مسلمان وظيفه دارد با لبخند و چهرة گشاده با ديگران به خصوص پدر و مادر و خويشاوندان روبرو شود.[10]
4. اظهار فروتني: در برابر ديگران فروتني و تواضع از خود نشان دهيد و به اين نكته توجه داشته باشيد كه انسان‎هاي متواضع و فروتن را همگان دوست دارند، در روايتي از امام علي ـ عليه السّلام ـ آمده است: نتيجة تواضع، محبت است و نتيجة غرور و گردن‎كشي دشنام.[11]
5. عدم پرخاشگري: توصيه مي‎شود كه هيچ‎گاه رفتار و يا سخنان حاكي از خشم و عصبانيت از خود نشان ندهيد. خشمگين شدن و پرخاشگري منشأ بسياري از اختلافات خانوادگي است. از اين رو نمي‎توان اميدوار بود كه جمعي از فاميل در كنار هم به مسالمت و امنيت زندگي كنند مگر آن‎كه همة ايشان تصميم بگيرند كه هيچ‎گاه بر همديگر خشمناك نشوند. لذا شما نيز سعي كنيد كه به همگان احترام بگذاريد و حتي برخوردهاي ناپسند ديگران را با رفتار شايسته پاسخ دهيد وقتي ديگران رفتار شايسته را از شما مشاهده كردند، قطعاً‌ نظر و نحوة برخورد آنها نيز تغيير خواهد نمود.
6. در تكميل راهكارهاي ياد شده و به منظور استفاده از يك روش نظام‎مند، بهتر است در مواقعي كه تنها هستيد و حوصله فكر كردن و برنامه‎ريزي داريد، همة آن موقعيت‎ها و صحنه‎هايي را كه در برخورد با ديگران، رفتار مناسب از خودتان نشان نداده‎ايد، مجسّم نموده و نقاط ضعف رفتار خود را برشماريد، و روي كاغذ بنويسيد، سپس برخورد مناسب با هر موقعيت را در مقابل آن يادداشت كنيد، در ضمن پيامدهاي رفتار مورد نظر را نيز ارزيابي كنيد و تصميم بگيريد يا حتي به خود تلقين نمائيد كه بعد از اين بايد اين‌گونه رفتار كنم، و براي هرگونه رفتار حتي رفتارهاي نامناسب ديگران، چندين نوع پاسخ مناسب در نظر بگيريد، در موقعيت‎هاي عيني كه با والدين و ديگر دوستان روبرو مي‎شويد، سعي كنيد آن برنامه از قبل تعيين شده را به خاطر آورده و نكات اصلي آن را رعايت كنيد، ‌تمرين اين برنامه رفتاري، بسيار مفيد خواهد بود.[12]

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم