حدیث مروی از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله ـ که: علماء و فقهاء امت من برتر و والاتر از پیغمبران دوره بنی اسرائیل هستند، آیا واقعاً مقام این‌ها برتر از مقام پیغمبران الهی است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

حديث مروي از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه وآله ـ كه: علماء و فقهاء امت من برتر و والاتر از پيغمبران دوره بني اسرائيل هستند، آيا واقعاً مقام اين‌ها برتر از مقام پيغمبران الهي است؟

براي علماء راستين و فقهاي صادق و امين، مقام و منزلت والايي در قرآن و روايات اهل بيت ـ عليهم السلام ـ آمده است.[1] نمونه هايي از آيات قرآن، كه تصريح به ارزش علم و عالم دارد، توجه مي كنيم:
1ـ «انما يخشي الله من عباده العلماء»[2] از ميان بندگان خدا، تنها علماء و دانشمندان از او مي ترسند.
2ـ «يَرفع الله الذين آمنوا منكم و الّذين اُوتوا العلم درجات»[3] خداوند كساني را كه ايمان آورده اند و كساني را كه علم به آنها داده شده درجات عظيمي مي بخشد.
اينك دو نمونه از سخنان پيشوايان معصوم ـ عليهم السلام ـ را ملاحظه مي كنيم:
پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه وآله ـ فرمود: «اِنّ مَثَل العلماءِ في الارض كمثلِ النجومِ في السماء يُهْتدي بها في ظلمات البرِّ و البحرِ»[4] و نيز آن حضرت فرمود: «و انّ الملائكة لَتَضَعُ اجنحتها لطالبِ العلمِ رِضاً به و انه يستغفر لطالب العلمِ مَن في للسماء و مَن في الارض...»[5] همانا ملائكه، بال و پرشان را به خاطر خوشنودي طالب علم، فرش زير پايش مي كنند و تمام موجودات در آسمان و موجودات روي زمين برايش استغفار و طلب آمرزش مي كنند.
نظريه كلامي و فلسفي: همان گونه كه ملاحظه شد، دانشمندان ديني، از منزلت و جايگاه ويژه اي برخوردارند، با اين وصف دليل و مدركي وجود ندارد كه مقام و منزلتشان برتر و والاتر از پيامبران بني اسرائيل باشد، بلكه حقيقت مطلب بر عكس است، چون قواعد و اصول علم كلام اقتضا دارند كه پيامبران الهي حتي آنها كه در دوران بني اسرائيل بودند، برتر از دانشمندان و فقها باشد، چون آنان، برگزيدگان خدا، داراي رسالت و مقام عصمت اند و علاوه بر آن از اخلاق علمي و عملي كاملي برخوردار بوده اند و چنين ويژگي هاي كامل در دانشمندان و فقها يافت نمي شود.[6]
در مورد پرسش از روايتي كه به اين مضمون «علماء امت من از پيامبران بني اسرائيل برترند» نقل شده، اگر چه معروف و زبانزد مردم و بعضي از اهل علم و اهل منبر مي باشد، ولي تا آنجايي كه ما از منابع و كتب شيعه تحقيق كرده ايم، اثري از آن يافت نشده است. در چهار كتب معتبر شيعه (كافي كليني (ره)، و من لا يحضره الفقيه و تهذيب و استبصار) و نيز در ساير كتب روايي مانند بحارالانوار، وسائل الشيعه، مستدرك الوسائل هم به اين مضمون روايتي نقل نشده است. از اين رو، به نظر مي رسد كه روايت مذكور از احاديث مجهوله باشد. آري در روايتي پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه وآله ـ فرمود: «علماء امّتي كانبياء بني اسرائيل»[7] در اين روايت، برتري فقهاء بر بني اسرائيل مطرح نشده است و علاوه آن كه از حيث سند و معنا دلالت نارسايي دارد، از لحاظ سند، سلسله روات ذكر نشده و به پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه وآله ـ استناد داده شده است.
معناي حديث هم روشن نيست، همين مقدار كه پيامبر ـ صلي الله عليه وآله ـ علماء امت خود را تشبيه به پيامبران بني اسرائيل نموده، امّا تشبيه در چه چيز، بيان نشده است و نيز وجه شباهت نامعلوم است. احتمال دارد جهت تشبيه، تبليغ معارف دين باشد و احتمال دارد، خدمت و هدايت مردم و يا به لحاظ مقام و منزلت و عظمت باشد و يا...
پس حديث مجمل است و معناي روشني ندارد. با صرف نظر از اجمال معناي آن، آنچه از حديث استفاده مي شود اين است كه مقام و منزلت علماء، به اندازه مقام و منزلت پيامبران بني اسرائيل است؛ اما اين كه علماء برتر و والاتر از پيامبران باشند، چيزي از حديث استفاده نمي شود و دلالتي بر آن ندارد.
خلاصه: پيامبران نسبت به همه مردم حتي علماء و فقهاء، امتياز برتري دارند و عكس آن يعني مقايسه كردن علماء امت پيامبر خاتم ـ صلي الله عليه وآله ـ به انبياء بني اسرائيل، از حيث مقام و عظمت، ناصواب و بدون دليل و برهان است؛ نه در علم كلام برهاني ذكر شده است و نه در روايات حديثي وجود دارد كه بيانگر برتري علماء از انبياء بني اسرائيل باشد.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم