چرا قرآن کریم در مورد خورشید به ضیاء تعبیر کرده است و در مورد ماه به نور؟ (هو الذی جعل الشمس ضیاء و القمر نوراً) | کتابخانه مجازی الفبا

چرا قرآن كريم در مورد خورشيد به ضياء تعبير كرده است و در مورد ماه به نور؟ (هو الذي جعل الشمس ضياء و القمر نوراً)

راغب اصفهاني در كتاب مفردات – كه مربوط به معاني واژگان قرآني است – مي‎گويد: «ضوء چيزي است كه از اجسام نوراني پراكنده مي‎شود.» و «نور پرتو و اشعه‎اي پراكنده شده است كه بر كار ديدن كمك مي‎كند.» سپس در بيان تفاوت آن دو مي‎گويد «اختصاص دادن خورشيد به ضياء و اختصاص دادن ماه به نور[1] به خاطر آن است كه دايرة ضياء محدودتر از نور است؛» يعني نور دايره‎اش وسيع تر است و اختصاصي به اجسام نوراني ندارد برخلاف ضوء كه مختص به اجسام نوراني است. توضيح بيشتر اينكه:
كلمه ضياء، پرتو افشاني و انتشار اشعه را مي‎فهماند و بيانگر انبساط نور و گسترش و حرارت و پراكندگي آن است، هنگامي كه نور به حدّ شديد و تام برسد. به همين دليل اطلاق كلمة ضياء در مورد ماه نمي‎تواند صحيح باشد؛ زيرا نور آن همراه با شدت و تماميت نيست و فاقد اضاء «پرتو افشاني، نورپراكني، و انبساط و انتشار تامّ و شديد) است.
جالب اين است، در كاربرد زبان عربي، به نوري كه در آيينه مي‎تابد و منعكس مي‎شود، ضياء گفته نمي‎شود بلكه نور به آن اطلاق مي‎گردد؛ زيرا فاقد حرارت و شدت و انبساط است.[2] درست مثل ماه كه هم چون آيينه اي نور خورشيد را منعكس مي‎سازد. بنابراين از آيه شريفه چنين بر مي‎آيد: آنچه در خورشيد لحاظ مي‎شود و مطلوب است بسط نور، پرتوافكني و نورافشاني و حرارت است كه در پي آن، پس از شب، روز فرا مي رسد؛ اما در ماه آنچه لحاظ شده است و مطلوب است صرفاً وجود نور در شب است تا احتياجات ضروري برطرف گردد.
براي روشن شدن مطلب، به نمونة ديگري از كاربرد كلمة ضياء در قرآن مي پردازيم. قرآن شريف مي فرمايد: قل أرءيتم ان جعل الله عليكم الليل سرمداً الي يوم القيامه من اِله غير الله ياتيكم بضياء[3]. يعني؛ بگو: هان! چه مي‎پنداريد اگر خدا تا روز رستاخير، شب را بر شما جاويد بدارد، جز خداوند كدامين معبود براي شما روشني مي‎آورد؟
طبق اين آيه شريفه، شب كه انبساط و گسترش تاريكي است، آن‎گاه برطرف مي‎شود كه ضياء در كار بيايد و بر شب غلبه كند، يعني نوري توأم با پرتو افشاني، انبساط و حرارت، نه بدون آن.
با توجه به اين روشن مي شود آيه شريفه 5 از سوره يونس ظاهراً در صدد بيان اين نكته نيست كه نور ماه برگرفته از روشني خورشيد است بلكه در صدد بيان آنست كه خداي متعال به هر كدام از خورشيد و ماه خلقت متناسب با هدف و غرض از خلقش را عطا فرموده است. در جاي ديگر فرمود: قال ربنا الذي اعطي كل شي خلقه ثم هدي[4] حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ گفت: پروردگار ما همان كسي است كه هر چيزي را آفرينش‎ بداد، سپس هدايت فرمود. بنابراين آنچه در خورشيد مطلوب است، ضياء بوده كه نور توأم با پرتو افشاني و حرارت است و آنچه در ماه مطلوب بوده است صرفاً وجود نور است تا احتياجات ضروري را برطرف سازد و نيز حساب ماه و سال آسان گردد.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه (اندیشه قم)