آیه ی «ما انسان ها را به بسیاری از موجودات، برتری دادیم»[1] را توضیح دهید؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيه ي «ما انسان ها را به بسياري از موجودات، برتري داديم»[1] را توضيح دهيد؟

براي روشن شدن جواب به نكاتي اشاره مي‌شود:
1. آية: «لقد كرمنا بني آدم و حملناهم في البر و البحر و رزقناهم من الطيبات و فضلناهم علي كثير ممن خلقنا تفضيلا.[2] ما فرزندان آدم را گرامي داشتيم و آنها را در خشكي و در دريا (بر مركب‌ها) حمل كرديم و از انواع روزي‌هاي پاكيزه به آنها روزي داديم و بر بسياري از مخلوقات خود برتري بخشيدم.»
انسان امانت‌دار الهي است.[3] در حركت مداوم به سوي الله[4] آفريده شده و در بهترين صورت[5] به انسان چيزي آموختيم كه خود نمي‌تواند به آن برسد.[6] و بيان به او آموختيم.[7] خليفة خدا در زمين[8] و مسجود ملائكه وداراي علم به اسماء است.[9] علي u فرمود: خداوند موجودات عالم را به سه‌گونه آفريد: فرشتگان و حيوانات و انسان، فرشتگان داراي عقل بدون شهوت و غضب هستند. حيوانات مجموعه‌اي از شهوت و غضبند و عقل ندارند، اما انسان مجموعه‌اي است از عقل و شهوت، اگر عقل او بر شهوتش غالب شود، از فرشتگان برتر است و اگر شهوتش بر عقلش چيره گردد از حيوانات پست‌تر است.[10]
اما برتري انسان به خاطر اعطاي قوة عقل و نطق واستعداهاي مختلف و آزادي و اراده مي‌دانند، انسان امتيازات فراواني بر مخلوقات ديگر دارد كه هر يك از ديگري جالب‌تر و والاتر است و روح انسان علاوه بر امتياز جسمي مجموعه‌اي است از استعدادهاي عالي و توانايي بسيار براي پيمودن مسير تكامل به طور نامحدود[11] برخوردار است. انسان تنها موجودي كه از نيروهاي مختلف، مادي و معنوي، جسماني و روحاني تشكيل شده و در لابلاي تضادها مي‌تواند پرورش پيدا كند و استعداد تكامل و پيشروي نامحدود دارد. همة انسان‌ها بالقوه از فرشتگان برترند. يعني، همگي اين زمينه و شايستگي را دارند حال اگر از آن استفاده نكند و سقوط نمايند مربوط به خودشان است.
علامه طباطبائي (ره) مي‌فرمايد: «مراد از تكريم، اختصاص دادن چيزي است به عنايت خاص و برتري دادن اوست با امتيازي كه مختص آن موجود است و در ديگران يافت نمي‌شود، پس ما انسان را گرامي داشتيم يعني داراي كرامت نفس قرار داديم و اما معناي اينكه انسان را برتري داديم، معناي اضافي است. يعني، عطا و عنايت بيشتري به او نموديم، نسبت به ديگر موجودات، همان عاقل بودن، و صاحب عقل بودن اوست و اما برتري كه دارد در تمام اوصاف و احوالي است كه در موجودات ديگر هم وجود دارد، ولي در انسان بيشر و قوي‌تر است. اين مسئله آنگاه روشن مي‌شود كه ما كارهاي انسان را در خوردن و نوشيدن و لباس ساخت خانه‌ها و مسئله ي ازدواج و آنچه از نظم و دور انديشي كه در انسانها ديده وسائل پيشرفته كه هر روز به كار مي‌گيرد و... با كارهاي ديگر موجودات از حيوانات و گياهان و غيرش مقايسه كنيم، مي‌بينيم. وجود كارهاي فوق و رفتارهايي كه ذكر شد در موجودات ديگر بسيار ساده و ابتدائي است آن هم بدون تغيير و تحوّل. ولي انسان در تمام كمالات خودش به اوج رسيده است و همچنان به پيش مي‌تازد.»
گرامي داشتن انسان از طرف خداوند به اين است كه به او فقط از موجودات زميني، عقل عنايت نموده است كه مي‌تواندحق را از باطل بشناسد و خير را از شر و... و مسئله ي نطق و اندام موزون، وجود انگشتان و... كه مفسّران گفته‌اند از باب تمثيل است كه بعضي از آنها از متفرعات عقل مي‌باشد، مثل قدرت بر سخن گفتن و نطق و نوشتن خط و تسلّط موجودات ديگر و بعضي از آنها از مصداق‌هاي برتري است نه گرامي داشتن.
نتيجه اين شد كه برتري انسان بر موجودات ديگر با عقلي كه تشخيص دهنده ي حق و باطل و مواهب ديگر، مانند: انواع خوردني‌ها و لباس‌ها، مسكن و خود نظم و ترتيب مي‌باشد.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (اندیشه قم)