ادعا می‌شود: که معصوم بودن پیامبر مبتنی بر آن است که او سخن خدا را می‌گوید، پس مبتنی کردن سخن خداوند بر معصوم بودن پیامبر،‌ دور است. این ادعا را ارزیابی کنید. | کتابخانه مجازی الفبا

ادعا مي‌شود: كه معصوم بودن پيامبر مبتني بر آن است كه او سخن خدا را مي‌گويد، پس مبتني كردن سخن خداوند بر معصوم بودن پيامبر،‌ دور است. اين ادعا را ارزيابي كنيد.

تحليل شبهه:
بيان شبهه اين است كه معصوم بودن پيامبر منوط به اين است كه پيامبر سخن خدا را بگويد يعني در واقع پيامبر چون سخن خدا را مي‌گويد متصف به عصمت است و اگر سخن خدا را نگويد معصوم بودن پيامبر ثابت نمي‌شود بلكه عصمت پيامبر منتفي مي‌شود از طرف ديگر اگر ما بخواهيم چيزي كه پيامبر نقل مي‌كند را سخن خدا بدانيم و بگوئيم پيامبر واقعاً سخن خدا را گفته است اين وابسته بر معصوم بودن پيامبر است. يعني اعتماد كردن بر اين‌كه «سخني كه پيامبر نقل مي‌كند سخن خداوند است»، وابسته به اين است كه «ما بدانيم معصوم است» پس معصوم بودن پيامبر وابسته به اين است كه سخن خدا را بگويد و از طرف ديگر اين‌كه سخن خدا بودن گفته هاي پيامبران، وابسته به اين است كه پيامبر معصوم باشد و اين دور است و دور هم از نظر عقلي باطل است.

جواب شبهه:
براي اثبات عصمت پيامبر در مقام دريافت وحي و پيام الهي و تبليغ آن نمي‌توان ادعا كرد كه چون، پيامبر سخن خدا و پيام الهي را به مردم مي‌رساند معصوم است و دچار هيچ خطا و اشتباهي نمي‌شود. به عبارت ديگر لزومي ندارد كسي كه سخن خدا را به ديگري مي‌رساند حتماً ‌معصوم باشد، عصمت صفت شخص است مي‌تواند باشد و مي‌تواند هم نباشد. شخص چون كلام الهي را بيان مي‌كند ولو آن‌كه آن كلام منتسب به خداوند باشد اين دليل نمي‌شود كه آن شخص معصوم باشد فلذا تمسك به ادلة شرعي يعني آيات قرآن و روايات نمي‌تواند عصمت پيامبر را اثبات كند. و اگر ادله شرعي هم ذكر مي‌شود به عنوان مؤيّد ادلة عقلي محسوب مي‌شود؛ چرا كه قبل از ثبوت عصمت انبياء در اين مقام احتمال سهو و نسيان و حتي احتمال تصرفات عمدي آنها (پيامبران) در مضامين پيام خداوند داده مي‌شود. به عبارت ديگر اقامة دليل شرعي در اين مقام مستلزم دور است. پس راه اثبات عصمت انبياء قبل از تمسّك به آيات قرآني، ادلّه عقلي است، عقل براساس همان مباني و اصولي كه ضرورت نبوّت و ارسال انبياء را اثبات مي‌كند با همان ادلّه به اين مطلب مي‌رسد كه براي انبياء و كساني كه واسطه پيام الهي هستند عصمت لازم و ضروري است. براي نمونه به دو دليل عقلي كه در ذيل ذكر مي‌شود توجّه كنيد:‌

دليل اوّل:
انسان‌ها فطرتاً طالب كمال و سعادت خويش هستند. و همة تلاش‌هاي بشري به منظور اشباع اين گرايش و زدودن نقص‌ها، و دستيابي به كمال‌ها و نيل به سعادت است.
از طرف ديگر ابزاري كه براي درك و شناخت در اختيار همة انسان‌ها قرار داده شده يعني حواس و عقل براي شناسائي سعادت و كمال واقعي و راه دستيابي به آن كافي نيست. زيرا شناخت سعادت و كمال واقعي و همچنين راه رسيدن به آن منوط به شناخت كامل از انسان و نيازهاي واقعي اوست. و با توجّه به اين‌كه تلاش‌هاي پي در پي متفكران و انديشمندان براي شناخت درست انسان و نيازهاي واقعي آن تا بحال يك بينش مورد قبول همه آنها را عرضه نكرده است. پس نتيجه‌اي كه از اين مقدمات مي‌توان گرفت اين است كه عقل بر نقص خود و ابزار حسي تحت حكومتش واقف مي‌شود و خود عقل حكم مي‌كند كه حتماً بايد راه ديگري در اختيار بشر باشد تا سعادت واقعي و راه رسيدن به آن را به آنها معرفي كند و آن راه همان راه وحي و نبوّت است. چرا كه عقل وقتي حكمت خداوند را با مباني خود در بحث صفات خداوند به اثبات رسانده است، حكم مي‌كند كه خداوند چون حكيم است، انسان و تمام عالم را به عبث خلق نكرده است و حتماً در خلقت عالم و انسان هدفي داشته است و مقتضاي حكمت خداوند براي رسيدن افراد بشر به كمال و سعادت انبياء است و عقل براساس مباني و اصول خود حكم مي‌كند به اين‌كه بدون وحي، هدف خلقت به ثمر نمي‌نشيند، و غرض خداوند از آفرينش نقض خواهد شد.»[1]
قرآن كريم دربارة هدف بعثت انبياء مي‌فرمايد: «رُسُلاً مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً» كه در واقع ارشاد به همين دليل عقلي است. زيرا خداوند اگر از طريق وحي راه سعادت و كمال آدمي را به او نشان داد حجّت بر مردم تمام نبود و افراد بشري مي‌توانستند عذر بياورند كه خداوند ابزار كافي براي شناخت راه وصول به آن را در اختيار آنها قرار نداده است، امّا خداي حكيم با ارسال انبياء و انزوال وحي حجّت را بر انسان‌ها تمام نمود. حال با تمسك به اين دليل عقلي كه ضرورت وحي و نبوّت را اثبات مي‌كند، مي‌توان ضرورت عصمت و مصونيّت وحي الهي را از هرگونه خطا، و اشتباهي و همچنين ملائكه مأمور الهي را اثبات كرد. زيرا در غير اين صورت هدف از بعثت انبياء تأمين نخواهد شد. به بيان ديگر علم و قدرت و حكمت الهي اقتضاء مي‌كند وحي الهي از هرگونه تصرف و اشتباه عمدي و سهوي در امان باشد، اين سه صفت مقتضي آن است كه خداوند مي‌داند از طريق چه كساني و چگونه پيام خود را بدون هيچ اشتباه و تحريفي ابلاغ كند و بر اين كار تواناست، چون قادر مطلق است نه ضعيف و ناتوان و اگر اين كار را نكند با حكمتش منافات دارد.

دليل دوّم:
اعطاء معجزه به پيامبران عقلاً دلالت مي‌كند بر اين‌كه دروغ در آنچه انبياء به خداوند نسبت مي‌دهند راه نداشته باشد، چون اعطاء معجزه به يك شخص به منزلة تأييد و تصديق او در گفتارش مي‌باشد، حال اگر قرار باشد انبياء به دروغ، چيزي را به خداوند نسبت دهند، تأييد چنين پيامبري با معجزه، در حكم تصديق نمودن شخص دروغگو است و تصديق دروغگو قبيح و ناپسند است و از خداي حكيم كار قبيح سر نمي‌زند.»[2]
مؤلف كتاب «نقدي بر قرائت رسمي» در بخشي از كلام خود مي‌گويد: «سخني كه ما از مدّعي نبوّت مي‌شنويم حادثه‌اي است از حوادث اين جهان، او مي‌گويد: من خود اين سخن را نپرداخته‌ام و از طرف خداوند به من رسيده است. ما اين مطلب را كه او سخن را خود نپرداخته است مي‌توانيم به دليل وجود قرائني از او بپذيريم امّا احتمال دارد كه علل مجهولي موجب شده‌اند تا سخني به سامعه مدّعي نبوت برسد و وي آن را سخن خداوند بداند با وجود چنين احتمالي نمي‌توان آن سخن را سخن به معناي مخلوق مستقيم خداوند دانست.»[3]
احتمال اين‌كه اين سخن علل ديگري داشته است كه پيامبر به اشتباه آن را سخن خداوند بداند، با أدلّه عقلي كه ذكر شد احتمالي است كه عقلا نمي‌توانند به آن اعتنا كنند؛ خصوصاً با توجّه به اين كه يكي از راه‌هاي اثبات نبوّت، معجزات و آياتي است كه خداوند آنها را به عنوان نشانه و دليل نبوّت به پيامبران داده است و معناي معجزه اين است كه پيامبران به اذن الهي و قدرت الهي مي‌توانند كارهائي انجام بدهند كه افراد عادي بشر توان انجام آنها را ندارند. پس وقتي مدعي نبوّت براي اثبات نبوت و پيامبري خود ادلة محكم و روشني اقامه مي‌كند و كارهائي انجام مي‌دهد كه غير از قدرت الهي نمي‌تواند منشأ ديگري داشته باشد آيا مي‌شود اين سخن را گفت كه شايد پيام و سخني كه پيامبر اعلام مي‌كند، علل مجهولي داشته باشد و خود پيامبر هم در نسبت دادن آنها به خدا اشتباه كرده است؟ و واقعاً اگر اين سخنان پيام الهي نباشد و همان هدايت الهي نباشد براساس دليل اوّل نقض و غرض پيش نخواهد آمد؟ مدعي با شبهه‌اي كه مطرح مي‌كند مي‌خواهد احتمال وجود نيروهائي فوق بشري را اثبات كند و از اين طريق مي‌خواهد بگويد كه احتمال وجود موجوداتي كه نيروئي فوق بشري دارند هست. و شايد اين سخني كه پيامبر به خدا نسبت مي‌دهد از آنها باشد و پيامبر اشتباهاً آنها را به خدا نسبت مي‌دهد و از اين طريق، عدم احتمال خطاء و اشتباه را براي پيامبران اثبات كند يعني پيامبران در نسبت دادن پيام خداوند احتمالاً اشتباه كرده‌اند و اين سخن با ادله عقلي كه ذكر شد براي اثبات عصمت انبياء، سازگار نخواهد بود.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (اندیشه قم)