اصطلاحِ جوامع حدیثی در میان اهل سنت بر چه کتبی اطلاق می گردد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

اصطلاحِ جوامع حدیثی در میان اهل سنت بر چه کتبی اطلاق می گردد؟

جوامع حدیثی به کتبی اطلاق می شود که مشتمل بر همۀ موضوعات و ابواب حدیثی باشد؛ لذا جامع حدیث کتابی است که بتوان در هر موضوعی، حدیثی در آن یافت.

محدّثان اهل سنّت در تعریف جوامع گفته اند: هر کتابی که در بر دارندۀ احادیث ابواب هشتگانه (عقاید، احکام ،رقائق،[1] آداب ، تفسیر،تاریخ و سیر، فِتَن و اشراط الساعة ومناقب ومثالب)باشد، کتاب جامع نامیده می شود.

کتابهای صحیح بخاری (متوفی 256)، و صحیح مسلم، تألیف ابوالحسین مسلم بن حَجّاج نیشابوری (متوفی 261)، وسنن ترمذی،[2] تألیف ابوعیسی ترمذی (متوفی 279)، از مهمترین کتب جوامع به حساب می آیند.

برخی از محدثین اهل سنت با جمع میان روایات صحیحین جوامع دیگری بوجود آوردند،همچون کتابهای: الجمع بین الصحیحین تألیف محمدبن فتوح حُمیدی (متوفی 488) و الجمع بین الصحیحین تألیف عبدالحق بن عبدالرحمان اشبیلی معروف به ابن خرّاط (متوفی 581) است و اللؤلؤ و المرجان فیمااتّفق علیه الشیخان تألیف محمدفؤاد عبدالباقی ، و زادالمُسلم فیمااتّفق علیه البخاری و مسلم تألیف محمد حبیب اللّه شنقیطی (متوفی 1363).

عده ای دیگر از محدّثان از جمع بین کتب سته جوامع بزرگتری بوجود آوردند. در این کتابها برای آسانی کار، مجموع احادیث جوامع پیشین ، به شکل کامل یا ناقص و غالباً با حذف مکررات ، یکجا جمع شده است . از جمله مهم ترین آنهاست : التجرید لِلصحاح الستة یا التجرید للصحاح و السنن ، تألیف رزین بن معاویه عَبدَری سَرَقُسطی اندلسی (متوفی 535)؛ جامع الاصول من احادیث الرسول، تألیف ابن اثیر جزری (متوفی 606)،و...

عده ای دیگر از مؤلفان کتب حدیثی با استفاده از کتب مختلف حدیثی جوامع گسترده تری را بوجود آوردند که در این میان می توان به این کتابها اشاره نمود:

1) مصابیح السنة تألیف ابومحمدحسین بن مسعود معروف به بَغَوی فَرّاء (متوفی 516) که شامل گزیده ای از احادیث صحاح سته و چند اثر حدیثی مهم دیگر است.

2) جامع المسانید و الالقاب تألیف عبدالرحمان بن علی معروف به ابن جوزی (متوفی 597)، که بعدها محب الدین طبری (متوفی 649) آن را به شکل جدیدی مرتب کرد.

3) جامع المسانید و السنن الهادی لِاَقْوَم سَنَنٍ تألیف ابوالفداء عمادالدین بن کثیر دمشقی (متوفی 774) که جامع احادیث کتابهای مهم از جمله صحاح سته ، مسانید احمدبن حنبل ، ابوبکر بزّاز، حافظ ابویعلی و معجم بزرگ سلیمان بن احمد طَبَرانی (متوفی 360) است . وی از دیگر منابع حدیثی نیز در تألیف این اثر استفاده کرده به طوری که به ندرت حدیثی مربوط به ضروریات دین در آن نیامده است.

4) الجامع الکبیر * یا جمع الجوامع تألیف جلال الدین عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی (متوفی 911). این کتاب جامع احادیث صحاح سته ، مسند احمدبن حنبل ، موطّأ مالک و حدود هفتاد مأخذ حدیثی دیگر است.

5) الجامع الصغیر من حدیث البشیر النذیر تألیف همو که به تصریح نویسنده اش گزیده ای است از جمع الجوامع . سیوطی در این کتاب به نقل احادیث کوتاه نبوی به ترتیب حروف الفبا اکتفا کرده است . این کتاب ذیلی به نام زیادة الجامع دارد که به اندازۀ اصل آن است.

6) الفتح الکبیر فی ضمّ الزیادة الی الجامع الصغیر تألیف یوسف نبهانی که دو کتاب الجامع الصغیر و زیادة الجامع در آن یکجا گرد آمده است

7) کنزُالعُمّال فی سُنن الاقوال و الافعال تألیف علی بن حسام الدین متقی (متقی هندی ؛ متوفی 975) که بر مبنای جمع الجوامع تألیف شده اما به این صورت که ضمن حفظ نظم الفبایی ، بر اساس موضوعات فقهی مرتب شده است.

8) الجامع الازهر فی حدیث النبی الْاَنْوَر تألیف عبدالرئوف مُناوی (متوفی 1037). این جامع با هدف نقض ادعای سیوطی مبنی بر اینکه با تألیف جمع الجوامع همۀ احادیث نبوی را گرد آورده تدوین شده است.

9) جامع الاحادیث تألیف احمد عبدالجواد که بزرگ ترین دایرة المعارف حدیثی اهل سنّت به شمار می رود و بر اساس الجامع الصغیر و زوائد آن ، الجامع الکبیر سیوطی ، الجامع الازهرِ مناوی و کنزالعمالِ متقی هندی و بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است .

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی