وظیفه بانک در اقتصاد غرب چیست و آیا آن وظیفه در بانکداری اسلامی قابل اجراست؟ آیا تفاوت بانکداری ربوی و غیر ربوی تفاوت ماهوی است یا صوری؟ | کتابخانه مجازی الفبا

وظيفه بانک در اقتصاد غرب چيست و آيا آن وظيفه در بانکداري اسلامي قابل اجراست؟ آيا تفاوت بانکداري ربوي و غير ربوي تفاوت ماهوي است يا صوري؟

وظيفه مهم بانک در اقتصاد غرب، جذب نقدينگي و اعطاي تسهيلات و تخصيص آن است. از اين جهت، بين بانکداري ربوي و غير ربوي فرقي نيست. بانکداري بدون ربا نيز بايد اين وظيفه را به خوبي انجام دهد که در اين صورت يکي از عوامل توسعه اقتصادي، وجود بانک است؛ چون پول هاي خردِ غير قابل استفاده را از ميان مردم جمع کرده، به کارفرمايان سرمايه دار مي دهد تا با استفاده از آنها فعاليت هاي اقتصادي خود را انجام دهند؛ بنابراين در اقتصاد امروز اصل وجود بانک ضروري است. ماهيت بانکداري ربوي، گرفتن و دادن وام با نرخ بهره است؛ يعني بانک در سيستم ربوي با گرفتن پس انداز و سپرده از مردم به آنها بهره مي پردازد و به متقاضيان پول، پول مورد نيازشان را مي دهد و از آن با نرخ بالاتري بهره مي گيرد. از مابه التفاوت نرخ که به سپرده گذاران مي دهد و از متقاضيان مي گيرد، هزينه ها و امکانات گسترش خود را تأمين مي کند. مردم با اعتماد به بانک هم پولشان را حفظ مي کنند و هم بهره آن را مي گيرند و در مقابل، بانک نيز به کساني اعتماد مي کند که بتوانند اصل و فرع پول را به بانک برگردانند، در حالي که ساز و کار يا ماهيت بانکداري بدون ربا، به کلي با اين ساز و کار متفاوت است؛ و لذا تفاوت آنها صوري نيست، بلکه ماهوي است.
بانکداري اسلامي، با مشارکت سپرده گذاران، در فعاليت هايي که توسط بانک، تأمين مالي مي شود شرکت مي کند؛ يعني سپرده گذاران، در فعاليت هاي اقتصادي شريک مي شوند تا کارفرمايان اقتصادي، با گرفتن تسهيلات از بانک، آن فعاليت هاي اقتصادي را سامان دهند. در اين جا سپرده گذاران بانک، دغدغه خاطر دارند که بانک چگونه اين وجوه را مورد بهره برداري قرار مي دهد. بانک نيز دغدغه خاطر دارد که استفاده کننده از تسهيلات در چه زمينه هايي اين پول را به کار مي گيرد که سود بيشتري به بانک بدهد.
در بانکداري بدون ربا، بانک موظف است به عنوان وکيل سپرده گذاران، وجوه آنها را در زمينه هايي سرمايه گذاري کند که سودآوري بيش تري دارد؛ لکن سود مشخص و از پيش قطعي شده اي براي اين وجوه در نظر گرفته نمي شود؛ بنابراين، بانکداري اسلامي، بانکداري مشارکتي است؛ و بانکداري ربوي، بانکداري بدون مشارکت. اين مشارکت در صورتي صحيح است که مشارکت در سود و زيان باشد؛ يعني سپرده گذاران هم چنان که انتظار سود دارند، احتمال زيان را هم بدهند؛ گرچه وقتي وجوه بسيار متفرق و گسترده افراد به بانک رسيد و بانک اين وجوه را به بنگاه ها، شرکت ها و اشخاص حقيقي و حقوقي فراوان داد، ضريب احتمال ريسک کاهش پيدا مي کند، بلکه احتمال زيان، صفر مي شود؛ زيرا همواره همه سرمايه گذارها زيان نمي کنند، و اگر بخشي از آنها ضرر کنند، بخش ديگر با سود خود اين ضرر را جبران مي کنند؛ بنابراين، سپرده گذاران همواره سودکرده و بانک همواره از حق وکالت خود استفاده مي کند و در صدي را به عنوان حق وکالت از سود حاصله اخذ مي کند و لذا زيان نخواهد ديد.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه (اندیشه قم)