«ابورومان» در طریق اخبار«نعیم بن حماد»، در کتاب«الفتن» چه کسی می باشد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

«ابورومان» در طریق اخبار«نعیم بن حماد»، در کتاب«الفتن» چه کسی می باشد؟

در روایات مختلفی که«نعیم بن حماد»، در کتاب:«الفتن»، از«ابوقبیل معافری»، نقل نموده، سند روایات به شخصی با نام«ابو رومان»، از امام علی علیه السلام ختم می گردد. به عنوان نمونه نعيم بن حماد المروزي(م:228)،[1] به سند خویش از امام علی علیه السلام نقل می کند:«حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ، وَرِشْدِينُ، عَنِ ابْنِ لَهِيعَةَ، عَنْ أَبِي قَبِيلٍ، عَنْ أَبِي رُومَانَ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمُ الرَّايَاتِ السُّودَ فَالْزَمُوا الْأَرْضَ فَلَا تُحَرِّكُوا أَيْدِيَكُمْ، وَلَا أَرْجُلَكُمْ، ثُمَّ يَظْهَرُ قَوْمٌ ضُعَفَاءُ لَا يُؤْبَهُ لَهُمْ،[2] قُلُوبُهُمْ كَزُبَرِ الْحَدِيدِ، هُمْ أَصْحَابُ الدَّوْلَةِ، لَا يَفُونَ بِعَهْدٍ وَلَا مِيثَاقٍ، يَدْعُونَ إِلَى الْحَقِّ وَلَيْسُوا مِنْ أَهْلِهِ، أَسْمَاؤُهُمُ الْكُنَى، وَنِسْبَتُهُمُ الْقُرَى، وَشُعُورُهُمْ مُرْخَاةٌ كَشُعُورِ النِّسَاءِ، حَتَّى يَخْتَلِفُوا فِيمَا بَيْنَهُمْ، ثُمَّ يُؤْتِي اللَّهُ الْحَقَّ مَنْ يَشَاءُ»؛[3] هنگامی که پرچم های سیاه را دیدید از جای خود حرکت نکنید - به این معنا که دعوت آنان باطل است و نباید به آنان کمک کرد به هر وسیله ای که باشد- سپس قومی ضعیف(العقل) ظاهر شده که به آنها توجه نمی شود(کارهای آنان جاهلانه است).قلبهای آنان همانند پاره های آهن سخت و محکم است(کنایه از قساوت قلب)، آنان اصحاب دولت می باشند که وفادار به هیچ عهد و پیمانی نمی باشند، به حق فرا می خوانند در حالیکه خود اهل آن نیستند، اسامی آنان کنیه و نسبتهایشان نام شهرها است. موهایشان همانند موهای زنان آویخته و بلند است؛ تا اینکه در بین خود اختلاف (نظر پیدا) می کنند و سپس بعد از زمانی خداوند حق را به هر کس که بخواهد عطا می نماید.
این روایت بیانگر آن است که فتنه ی آنان به طول می انجامد؛ اما در نهایت خداوند نصرت را به گروهی که اراده نموده خواهد داد. و چه بسا این نصرت همان قیام قائم عج الله تعالی فرجه الشریف بوده باشد. والله عالم.
در اینکه ابورومان کیست در غالب موارد شارحین حدیث بیان نموده اند که وی فاقد ترجمه و شرح حال بوده که با این وصف سند این روایات دچار خدشه ی جدی می گردد؛ اما با نگاهی عمیقتر شاید بتوان به شخصیت وی اطلاع حاصل نمود.
«ابن منده ی اصفهانی»در کتاب:«فتح الباب في الكنى والألقاب»، در مورد وی می نویسد:«أبورومان،‌ حدث عن علي بن أبي طالب في الفتن، روى حديثه عبد الله بن لهيعة عن أبي قبيل عن أبي رومان».[4]
«نعیم بن حماد»در کتاب«الفتن»، نزدیک به پانزده روایت از وی روایت نموده که همگی جز یکی از طریق«ابو قبیل معافری» روایت شده است و حافظ«ابو عبدالله حاکم نیشابوری» نیز در کتاب:«المستدرک علی الصحیحین»، یک روایت در موضوع مهدویت از طریق وی روایت نموده است.
در بررسی اسناد آنچه به نظرمی رسد آن است که«ابورومان»، همان«رومان معافری مصری»،[5] بوده باشد؛ زیرا«ابوقبیل»[6] که راوی از او نیز می باشد«معافری مصری»، بوده که این دو از اهل یک بلد و شهر بوده اند و ابوقبیل که آشنای به علم ملاحم و فتن بوده از وی روایت متعددی را نقل نموده است.
ممکن است گفته شود«ابورومان»، ظاهرا همان شخصی است که در قتل عثمان مباشرت داشته است؛ همچنان که «مزی»، در کتاب:«تهذیب الکمال»، می نویسد:«وكان الذي قتله سودان بن حمران وقيل بل ولي قتله رومان اليماني وقيل بل رومان رجل من بني أسد بن خزيمة»،[7] و کسی که عثمان را کشت سودان بن حمران بود و گفته شده که رومان یمانی وی را به قتل رسانده و در قول دیگری گفته شده که وی رومان شخصی از بنی اسد بن خزیمه بوده است.
رومان شخصی از بنی اسد بن خزیمه عثمان را کشته است.
«سیوطی در کتاب:«حسن المحاضرة فی اخبار مصر و قاهرة»،‌ می نویسد:«وكان الذي باشر قتله رجلا من أهل مصر من كندة يسمى أسود بن حمران، ويكنى أبا رومان، ...وقيل: اسمه رومان»،[8] کسی که مباشر در قتل عثمان بود شخصی از اهالی مصر بود که اسود بن حمران نامیده می شد و کنیه ی او ابورومان بود وگفته شده که نام وی رومان بوده است. که در این دو متن مشخص می گردد یکی از قاتلین عثمان شخصی از مردم مصر بوده است.
در ترجمه ی «ابوقبیل مصری»، نیز می خوانیم که وی زمان قتل عثمان را به خاطر داشته و در آن زمان در یمن می زیسته است:«و قبيل المعافري ثم من بني سريع المصري...أدرك مقتل عثمان ، وهو باليمن».[9]
در هر حال آنچه ظاهر است آن است که«ابوقبیل» و«ابورومان» هر دو مصری بوده اند؛ اما اگر اشکال بر«ابورومان» در فرض دوم شود که وی به واسطه ی قتل عثمان فاسق بوده است، بر اساس مبانی اهل سنت در جواب می توان گفت: قاتلین عثمان بر حسب اجتهاد خویش و بر اساس تاویلی که داشتند وی را کشتند؛ هر چند که در این امر خطا کرده باشند؛ اما در هر حال چون عمل آنها همراه با تاویل بوده است چنین امری موجبات فسق آنها را بوجود نخواهد آورد.
با نگاهی به روایات نقل شده از«ابو رومان» می یابیم که سه نفر از وی نقل حدیث نموده اند که با توجه به چنین امری نمی توان حکم به جهالت«ابورومان» داد.
ابن حجر در کتاب:«المطالب العالية»،‌ روایتی را از طریق«محمد بن عبدالصمد»،‌ از «ابورومان» نقل نموده،[10] که شاید این شخص «محمد بن عبدالصمد بن جابر»، باشد و از آنجا که حال این شخص معلوم نیست و وی از مشاهیر نمی باشد؛ لذا نمی تواند روایت این شخص رافع جهالت عین از ابی رومان باشد؛ اما ابن حجر در کتاب:« تغليق التعليق»،[11] روایتی را از طریق«عمرو بن ابی عمر»،[12]‌ از ابو رومان روایت نموده، که روایت این شخص به ضمیمه ی روایت«ابو قبیل» موجب رفع جهالت عین از ابورومان می گردد، که چنین امری بر مبنای«ابن حبان» و شیخ او «ابن خزیمه»، علاوه بر رفع جهالت عین موجب رفع جهالت وصف و حکم به صحت روایت نیز می گردد.[13]
نکته ی دیگر آنکه ذهبی در تعلیقه بر کتاب مستدرک حاکم نیشابوری، در حکم بر خبری که از طریق «ابورومان»،[14] روایت شده می نویسد: این خبر خبری واهی و سست است که در این حکم وی به متن خبر اشکال گرفته و اشکالی را متوجه رجال این خبر ننموده است و این خود نشاندهنده آن است که از نظر ذهبی اشکال خاصی متوجه«ابورومان» نبوده است.

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی