آیا حدیث «قرب نوافل» از احادیث مشترک شیعه و سنی است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آیا حدیث «قرب نوافل» از احادیث مشترک شیعه و سنی است؟

حدیث«قرب نوافل» از احادیث قدسی ای است که در منابع معتبر شیعه و سنی نقل شده است.

کلینی در کتاب«الکافی» روایت می کند: «حماد بن بشير»[1] گويد: امام صادق(علیه السلام) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) روایت کرد که فرمود: خداوند عزوجل فرمود: کسی که به یکی از اولیا و دوستان من اهانت کند، به دشمنی با من برخواسته است. هیچ بنده ای به چیزی به من نزدیک نشده که دوست داشتنی تر از انجام واجبات باشد. همانا بنده ای (بعد از انجام واجبات) به وسیله ی نوافل و مستحبات به من نزدیک می شود تا این که محبوب من می گردد. وقتی که محبوب من شد، من گوش او می شوم که با آن می شنود، چشم او می شوم که با آن می بیند، زبان او می شوم که با آن صحبت می کند، دست او می شوم که با آن کار انجام می دهد. اگر مرا دعا کند، اجابتش می کنم. اگر درخواستی از من داشته باشد، به او اعطا می کنم. و من در كارى كه انجام دهم هيچ گاه ترديد نداشته‏ام مانند ترديدى كه در مرگ مؤمن دارم، (زيرا) او مرگ را خوش ندارد، و من ناخوش كردن او را».[2]

این روایت را بخاری در صحیح خود از طریق «ابو هریرة» از پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) نقل نموده است.[3]

این روایت در منابع دیگر اهل سنت از طریق امام علی(علیه السلام) و «ابو امامة» و «عایشه» نقل شده است.

آیت الله جوادی آملی در توضیح این حدیث می گویند:

«يكي از راه‏ های تحقق ولايت عبادت خدا است، زيرا انسان از طريق عبادت و بندگی خدا محبوب خدا می‏شود و محبوب خدا به مقام ولايت الهی بار خواهد يافت. قرآن كريم در آيه‏ ای (كه سجده واجب دارد) خطاب به پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) مي‏فرمايد: (كَلاَّ لا تُطِعْهُ وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِب)؛[4] اي پيامبر! زنهار فرمانش مبر و سجده كن و خود را به خدا نزديك گردان.

گرچه در اين آيه از سجده سخن به ميان آمده است، ولي منظور از سجده همان نماز و عبادت است، و عبادت دارای معنای وسيعی است كه شامل امتثال همه ی دستورات الهی می شود و در واقع راه نيل به ولايت الهی، امتثال همه ‏جانبه ی دستورات الهی است.

اين بيان در احاديث اهل ‏بيت(عليهم‌السلام) كه همتای قرآن كريم هستند هم آمده است. از جمله روايتی كه شيعه و سنّی از رسول‏ خدا‏(صلي الله عليه و آله و سلم) نقل كرده ‏اند و به روايت «قرب نوافل» معروف و مشهور شده است. روايت را «ابان بن تغلب» به عنوان حديث قدسی از امام باقر(عليه‌السلام) چنين نقل می‏كند:

«هنگامی كه رسول‏ خدا در شب اسرا و معراج به ميهمانی خدای سبحان شتافت، از خداوند سئوال كرد: پروردگارا! منزلت مؤمن در نزد تو چگونه است؟

خداوند در جواب فرمود: ای محمد! كسي كه به ولي‏ اي از اوليای من اهانت نمايد، آشكارا با من به ستيز برخاسته است و من برای نصرت اولياي خود، از هر چيزی سريع‏تر و شتابان‏ ترم.

سپس فرمود: «وما يتقرب إليّ عبد من عبادي بشي‏ء أحبّ إليّ ممّا افترضت عليه وإنه ليتقرب إليّ بالنافلة حتي أُحبّه فإذا أحببته كنت إذاً سمعه الذي يسمع به وبصره الذي يبصر به ولسانه الذي ينطق به ويده التي يبطش بها، إن دعاني أجبته وإن سألني اعطيته».[5]

هيچ بنده‏ ای از بندگانم با وسيله‏ ای محبوب‏تر از انجام فرائض به من تقرب نمي‏جويد، يعني بهترين راه تقرب به خداوند متعال انجام فرائض است. سپس افزود: همان‏طور كه انجام فريضه موجب قرب است، انجام نوافل نيز موجب تقرّب می‏شود.

عبد سالك به وسيله ی نوافل به خدا نزديك می‏ شود، تا آن‏جا كه محبوب خدا مي‏شود، زيرا اين نوافل را اولاً از روي محبت خدا به جاي مي‏ آورد، نه برای محو سيئات يا جبران نقص فرائض و ثانياً آن‏قدر سير در وادي محبت را ادامه مي‏دهد تا از محبّ خدا بودن به محبوب خدا شدن نائل شود.

وقتي عبد سالك محبوب خدا شد و خدا محبّ او، همه ی مجاری ادراكي و تحريكی او به عهده ی خدا است. اگر او می‏فهمد، با نور علمی خدا می‏فهمد و اگر كاری انجام مي دهد، با قدرت خدا انجام می ‏دهد. اگر می‏ شنود، با سمع خدا می‏شنود و اگر می‏بيند، با بصيرت الهی می‏بيند و اگر سخن می‏گويد، با زبان الهی سخن می‏گويد.

چنين انساني نه در مسايل علمی درمانده می‏شود، نه اشتباه می‏فهمد و نه عجز و معصيت در كار او راه دارد. وقتی سخن به اين مقام رسيد، اگر خدا را بخواند او را اجابت می‏كند و اگر چيزی از خدا بخواهد، خداوند به او عطا خواهد كرد.

از اين روايت استفاده می شود كه عبد سالك بايد محبوب خدا شود تا بتواند بهره ببرد. بسياری از سالكان هستند كه محبّ خدا هستند، اما محبوب خدا نيستند.

قرآن مي ‏فرمايد: (إنْ كنتم تحبّون اللّه فاتّبعوني يُحْببكم اللّه)[6]؛ بگو: «اگر خدا را دوست داريد، از من پيروى كنيد تا خدا دوستتان بدارد...» به دنبال حبيب خدا رفتن انسان را حبيب خدا می‏كند و وصول به اين مرتبه طليعه ی مقام ولايت است.

باري دست كوتاه و همت سالكاني كه در وادی هراس از دوزخ يا بيابان شوق به بهشت رحل اقامت افكنده ‏اند، يا از اين منزل گذشته، اما گذرگاه محبت خدا و محب حق بودن را منزلگاه پنداشته ‏اند، به بلندای اين جايگاه رفيع نمي ‏رسد؛ بلكه همتی والا و تلاشی مستمر و مجاهده ‏ای توان‏فرسا لازم است تا اين عطيه ی گرانقدر الهی بهره ی آنان گردد، گرچه ممكن است بنده ‏ای بي‏خون دل مجذوب حق گردد و سالكی بي‏خون جگر محبوب او شود».[7]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی