گفته می شود شیعیان قرآنی به نام «مصحف فاطمه علیهاالسَّلام» دارند، این مطلب تاچه اندازه صحت دارد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

گفته مي شود شيعيان قرآني به نام «مصحف فاطمه عليهاالسَّلام» دارند، اين مطلب تاچه اندازه صحت دارد؟

واژه «صحف» در قرآن به معناي مطلق کتاب آمده است، چنان که مي فرمايد:«وَإِذا الصُّحُفُ نُشِرَتْ؛[1]آنگاه که نامه هاي اعمال منتشر گردد». «إِنَّ هـذا لَفِـي الصُّحُـفِ الأُولـي صُحُفِ إِبْراهيـمَ وَمُـوسـي؛[2]اين، در صحيفه هاي نخستين، در کتاب ابراهيم و موسي است».

و همچنين«مصحف» نيز از همين ماده اخذ شده و به معناي دفتر يا کتاب جلد شده به کار مي رفت و در صدر اسلام حتي پس از رحلت پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله، «مصحف» نام قرآن نبود بلکه هر کتاب مجلّدي را مصحف مي ناميدند.

ابن ابي داوود سجستاني در باب گردآوري قرآن، در مصحفي از محمد بن سيرين نقل مي کند: وقتي پيامبر صلَّي اللّه عليه و آله و سلَّم رحلت نمودند، علي عليه السَّلام چنين گفت: «اَقْسَمَ عَليٌّ عَلي أَنْ لا يرْتَدي الرِّداءِ إِلاّ لِجُمْعة حَتّي يَجْمَعَ الْقُرآن فِي مُصحَف؛[3] علی سوگند ياد نمود که رداء بر دوش نيندازد مگر براي نماز جمعه تا اين که قرآن را در مجلدي جمع کند». ونيز ابي العاليه نقل مي کند: «إنَّهُمْ جَمَعُوا القُرآنَ في مُصْحَف في خلافَةِ أبي بَکْر؛[4] آنان قرآن را در خلافت ابي بکر در مصحفي جمع کردند». و نيز نقل مي کند: «إنَّ عُمَرَ بنَ الْخَطّابِ أَمَرَ بِجَمْعِ الْقُرآنِ وَکانَ أَوّلَ مَنْ جَمَعَهُ فِي الْمُصْحَفِ؛[5] عمر بن خطاب فرمان به گردآوري قرآن داد و او اول کسي است که قرآن را در مصحف جمع کرد».

اين جمله ها حاکي است که در آن روزگار، مصحف به معناي دفتر بزرگ و يا کتابي مجلد بوده که اوراق را از پراکنده شدن حفظ مي کرده، سپس به مرور زمان اختصاص به قرآن يافته است. اتفاقاً روايات پيشوايان ما حاکي است که حتي در زمان آنان، لفظِ مصحف به معناي کتاب و يا دفتر مکتوب بوده است. امام صادق عليه السَّلام فرمود: «مَنْ قَرَأَ الْقُرآنَ فِي الْمُصْحَفِ يَتَمَتَع بِبَصَرِهِ؛[6]هر کس قرآن را از روي برگ هاي مجلد بخواند، از چشم خود بهره مي گيرد». و نيز در حديثي ديگر آمده است: «قِراءَةُ الْقُرآنِ فِي الْمُصْحَفِ تُخَفِّفُ الْعَذابَ عَنْ الوالِدَينِ؛ [7]خواندن قرآن از روي برگ هاي مجلد، عذاب را از پدر و مادر کم مي کند».

مورّخان درباره ترجمه خالد بن معدان مي نويسند:«إنّ خالدَ بنِ مَعْدانِ کانَ عِلمُهُ في مُصْحَف لَهُ إِزارٌ وَعُري؛[8]خالد بن معدان دانش خود را در دفتري ضبط کرده بود که براي آن دکمه ها و دستگيره داشت». خالد بن معدان از تابعين بوده و هفتاد صحابي را درک کرده است و ابن اثير ترجمه او را در ماده کلاعي آورده است.[9]

تا اينجا روشن شد که تا پايان قرن اول، لفظ «مصحف» به معناي کتاب مجلد و يا دفترچه جلد شده بود که افراد، دانش و آگاهيِ خود را در آن ضبط مي کردند. و اگر بعدها قرآن را مصحف گفته اند، چون از ذهن ها بيرون آمده و بر برگ ها نوشته شد و به صورت مجلّد درآمد. با توجه به اين مسأله، نبايد در شگفت باشيم که دخت گرامي پيامبر داراي مصحفي باشد و دانش و آگاهي هاي خود را که از پدر بزرگوارش برگرفته بود، در آن نوشته شود و براي فرزندان خود، به صورت بهترين ميراث، به يادگار بگذارد.

خوشبختانه فرزندان فاطمه عليهاالسَّلام حقيقت و واقع اين مصحف را شناسانده وگفته اند: اين مصحف، جز يک رشته آگاهي هايي که از پدر بزرگوارش شنيده و يا از طريق ديگر به دست آورده، چيز ديگري نيست. اينک برخي از روايات را مي آوريم:

حسن بن علي عليهما السَّلام فرمود: «نزد ما جامعه اي است که در آن حلال وحرام وارد شده و مصحف فاطمه عليهاالسَّلام هست در حالي که در آن کلمه اي از قرآن نيست بلکه املاي رسول خدا صلَّي اللّه عليه و آله و سلَّم و خطّ علي عليه السَّلام است و همگي در اختيار ماست».[10]

امام عليه السَّلام با عنايت کامل يادآور مي شود که در آن حلال و حرامي نيست تا مبادا تصور شود وحي تشريعي بر دخت پيامبر نازل مي شده است.

امام صادق عليه السَّلام در روايت ديگر در توصيف مصحف فاطمه مي گويد:

«وَ اللّهِ ما فِيهِ مِنْ قُرآنِکُمْ حَرْفٌ واحدٌ. قُلتُ هذا وَاللّهِ العِلْمُ؟ قالَ: إِنَّهُ لَعِلْمٌ وَما هُوَ بِذاک؛[11]به خدا سوگند، کلمه اي از قرآن شما در آن نيست. راوي مي گويد: پرسيدم: آيا در آن دانش است؟ امام در پاسخ مي گويد: بلي ولي نه از اين دانش هاي معمولي».

با توجه به آنچه گفته شد، روشن مي گردد که مصحف فاطمه عليها السَّلام ارتباطي به قرآن ندارد و کساني که آن را دستاويزي براي تحريف قرآن قرار داده اند،اگر مغرض نباشند، ناآگاهانه و بدون تحقيق درباره واقعيت آن سخن مي گويند.

بیان واقعیت:

الف: محدث در اسلام

يکي از معارف مسلم در ميان علماي اسلام، وجود افراد «محدَّث» در ميان مسلمانان است. فرد «محدَث» پيامبر نيست، و بر او وحي نازل نمي شود، ولي در عين حال، فرشتگان، با وي سخن مي گويند، و سخن آنان را مي شنود، و لذا او «محدَّث» بر وزن اسم مفعول نام گرفته است، زيرا که فرشته با او «حديث» مي گويد. بخاري نقل مي کند که پيامبر صلَّي اللّه عليه و آله و سلَّم فرمود:

«لَقَدْ کانَ فِيمَنْ کانَ قَبْلَکُمْ مِنْ بَني إِسْرائِيلَ رِجالٌ يُکلَّمُونَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَکُونُوا أَنْبِياءَ فَإِنْ يَکُنْ مِنْ أُمّتي مِنْهُمْ أَحَدٌ، فَعُمَر...؛[12]در ميان پيشينيان از بني اسرائيل، مرداني بودند که با آنها ـ از عالم غيب ـ سخن گفته مي شد، بدون اين که پيامبر باشند. و اگر در ميان امت من چنين فردي باشد، آن عمر بن خطاب است».

روايت درباره «محدّث» در ميان امت اسلامي از طريق اهل سنت و سخنان آنان در تفسير اين واژه بيش از آن است که در اين جا نقل شود، و شارحان صحيح بخاري در اين مورد، توضيحات کافي داده اند.[13]

کليني در کتاب کافي بابي تحت عنوان «إنّ الأَئِمَّةَ مُحَدَّثُونَ، مُفَهّمُونَ» منعقد کرده و رواياتي در اين مورد نقل کرده است، و همگي حاکي از آن است که محدّث کسي است که صوت فرشته را مي شنود، ولي او را نمي بيند. آنگاه اضافه مي کند ائمه اهل بيت عليهم السَّلام همگي «محدّث» هستند.[14]

ب: فاطمه محدثه است

دخت گرامي پيامبر صلَّي اللّه عليه و آله و سلَّم به خاطر کمال وجودي، از افراد «محدّث» به شمار مي رود، يعني صداي فرشته را مي شنيد، ولي او را نمي ديد، و اين جريان، زماني رخ داد که پدر والامقامش درگذشت. غم و اندوه او را فرا گرفت. در اين هنگام جبرئيل امين به فرمان الهي فرود آمد. اخباري را از آينده، براي او بازگو مي نمود و از اين طريق، مايه تسليت و تسلّي خاطر او را فراهم مي آورد. اينک ويژگي هاي مصحف فاطمه عليهاالسَّلام را از زبان فرزندان او بيان مي کنيم: امام صادق عليه السَّلام مي فرمايد:

«آنگاه که خدا پيامبرش را قبض روح نمود، اندوه فراواني فاطمه عليهاالسَّلام را در برگرفت. خدا فرشته اي را فرستاد تا او را تسليت بگويد. فاطمه عليهاالسَّلام امير مؤمنان را از آنچه مي شنيد آگاه ساخت. علي عليه السَّلام فرمود: هرگاه صداي فرشته را شنيدي، مرا آگاه کن تا آنچه مي گويد، بنويسم. اين گزارش ها که از طريق فرشته به فاطمه عليهاالسَّلام مي رسيد و او در اختيار علي عليه السَّلام مي نهاد، در دفتري جمع شد و نام مصحف به خود گرفت، ولي در آن چيزي از حلال و حرام نيست، بلکه تنها گزارش هايي از آينده است». [15]،[16]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی