کلام جدید چیست؟ تعریف، موضوع و مسائل آنرا بیان نمائید؟ | کتابخانه مجازی الفبا

کلام جدید چیست؟ تعریف، موضوع و مسائل آنرا بیان نمائید؟

كلام جديد يا الهيات جديد- مانند فلسفه دين، فلسفه زبان و غير آن- اصطلاح جديدى است كه در غرب پديد آمد و سپس وارد فرهنگ و انديشه دينى ديگر ملل و جوامع و از جمله جوامع اسلامى و نيز ايران شده است. اين اصطلاح، چنان كه از نامش پيداست به معناى تجدد، تحوّل و نوآورى در علم كلام است. اصل تجدد، تحول و نوآورى در علم كلام و يا الهيات، به اجمال مورد پذيرش همه صاحب نظران مسائل دينى در غرب و شرق است؛ اما اينكه معناى دقيق «كلام جديد» و يا تجدد و تحول پديد آمده در علم كلام و الهيات چيست و مقدار آن چقدر است، اختلاف نظر وجود دارد.

تعريف‏

تحقيق و بررسى نشان مى‏دهد كه صاحب نظرانِ حوزه تفكر دينى، تعريف جديدى براى كلام جديد جدا از علم كلام، بيان نكرده‏اند. از اين رو، تعريف كلام جديد همان تعريف كلام رايج و پيشين است. براى علم كلام هم تعاريف فراوان و گاه متفاوتى ارائه كرده‏اند كه طرح آنها ضرورتى ندارد.[1]در اينجا تنها يك تعريف مورد پذيرش را ارائه مى‏كنيم.

مؤلفه‏هايى كه براى يك تعريف جامع و كامل در علوم بيان كرده‏اند، سه عنصر كليدى، يعنى موضوع، روش استدلال، هدف و غايت در علوم است. به نظر مى‏رسد تعريفهايى از نوع تعريف زير براى علم كلام- و كلام جديد- از جامع‏ترين و بهترين آن به شمار مى‏آيد: «علم كلام، علمى است كه مفاهيم صحيح اعتقادى را تبيين كرده و با استفاده از روش‏هاى گوناگون استدلال، به اثبات آن و پاسخگويى به پرسشها و شبهات موجود در پيرامون آن مى‏پردازد.[2]

در اين تعريف، به اين مسائل اشاره شد: به موضوع علم كلام يعنى اصول عقايد دينى، به روش استدلال كه به دليل تنوّع رسالت و غايت علم كلام، متعدد بوده و در آن از همه روشهاى بحث و استدلال استفاده مى‏شود، به غايت و رسالت علم كلام، كه آن نيز عمدتاً شناسايى، تبيين درست اصول و فروع معارف دينى و اثبات حقانيت آنها از طريق استدلالهاى گوناگون و نيز دفاع از آنها با پاسخگويى به شبهات وارده است.[3]

موضوع‏

موضوع كلام جديد نيز چيزى غير از موضوع اصل آن يعنى علم كلام نيست. براى علم كلام موضوعات فراوان و گاه متفاوتى ذكر كرده‏اند. برخى از مهم‏ترين آنها عبارت است از: وجود خداوند،[4] ذات بارى تعالى،[5] عقايد دينى،[6] عقايد ايمانى[7] و اصول دين اسلامى [8]. چنانكه‏ آشكار است، اصول عقايد دينى، جامع همه اين موضوعات پيشنهادى است؛ و وجود و يا ذات خداوند، محور عقايد دينى قرار دارد. بنابراين موضوع كلام جديد همان اصول عقايد دينى است.

مسائل‏

درباره مسائل كلام جديد، بايد به اين نكته توجه داشت كه گرچه برخى از مسائل آن جديد هستند و پيش از اين مطرح نبوده‏اند، ولى برخى همان مسائل قديم كلام‏اند كه با نگاه نوى مورد بررسى و ارزيابى قرار گرفته‏اند.

برخى از مهم‏ترين مسائل كلام جديد به اين شرح است:

1. تعريف دين؛

2. نياز انسان به دين يا ضرورت دين؛

3. صدف و گوهر دين؛

4. منشأ دين؛

5. قلمرو دين؛

6. علم و دين؛

7. عقل و دين؛

8. دين و اخلاق؛

9. وحدت متعالى اديان؛

10. تكثر گرايى دينى؛

11. ايمان و عقلانيت؛

12. وحى و شريعت؛

13. براهين اثبات وجود خدا؛

14. اوصاف خداوند؛

15. علل بى اعتقادى به خدا؛

16. مسئله شرور؛

17. تجربه دينى؛

18. علم و ايمان؛

19. دين و معجزه؛

20. جاودانگى روح يا زندگى پس از مرگ؛

21. معرفت دينى؛

22. مسئله اختيار؛

23. دين و حقوق بشر؛

24. دين و سياست؛

25. قرائت دين؛

26. دين و اقتصاد؛

27. زبان دين؛

28. انتظار بشر از دين؛

29. دين و مديريت؛

30. دين و تكليف؛

31. دين و آزادى؛

32. دين و توسعه؛

33. دين و دنيا؛

34. روانشناسى دين؛

35. جامعه‏شناسى و دين؛

36. هنر و دين؛ [9]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی