آیا سیاق کامل آیه تطهیر نشان نمی دهد که مراد از «آهل بیت» فقط زنان پیامبر است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آیا سیاق کامل آیه تطهیر نشان نمی دهد که مراد از «آهل بیت» فقط زنان پیامبر است؟

بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت

سیاق آیه گواه آن است که مراد از «أهل البیت» فقط زنان پیامبر است و روایاتی نیز در این زمینه وجود دارد، از جمله نقل عکرمه از ابن عبّاس که: (إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللهُ...) فقط در بارۀ زنان پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده است.[۱] همچنین سخن عکرمه که گفته است: هر که بخواهد، با او مباهله می کنم که این عبارت در بارۀ زنان پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده است.[۲]

پاسخ

اوّلاً انبوه روایاتی که در سبب نزول این آیه از طریق شیعه و اهل سنّت گزارش شده، نشان می دهد که عبارت (إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللهُ...) ویژۀ زنان پیامبر صلی الله علیه و آله نیست و چند نقل شاذ، توانایی ایستادگی در برابر آنها را ندارد و ساقط می شود.

ثانیاً در چندین روایت، نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ امّ سلمه که سؤال کرد «آیا من نیز از "اهل بیت" هستم؟»، تنها وی را به خیر بشارت داد؛ ولی به او پاسخ مثبت نداد.

ثالثاً این آیه بر عصمت «اهل بیت» دلالت دارد، در حالی که برخی زنان پیامبر صلی الله علیه و آله دچار خطا شدند. برای نمونه، آیات چهارم و پنجم سورۀ تحریم به صراحت از انحراف دل عایشه و حفصه سخن می گویند. همچنین عایشه با نقض صدر آیۀ تطهیر، یعنی (وَ قَرْنَ فِى بُيُوتِكُنَّ)، بر امام و به تعبیر اهل سنّت بر خلیفۀ به حقّ مسلمانان خروج کرد و سبب کشته شدن حدود ده هزار نفر از مسلمانان شد.[۳]

رابعاً مگر قرار گرفتن عبارات قرآنی یا آیات پشت سر هم، دلیل قطعی برای وحدت نزول است؟

افزون بر این، مگر در قرآن، جملات معترضه کم وجود دارد؟[۴] اساساً وجود جملات معترضه در عرف فصحای عرب، بسیار عادی است و اشعار عرب، سرشار از این تغییر خطابات است.[۵] با توجّه به روایات متواتر فریقین در بارۀ سبب نزول جملۀ یاد شده، بی تردید، عبارت (إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا)، یک جملۀ معترضه تلقّی می شود و به هیچ رو، زنان پیامبر صلی الله علیه و آله داخل در آن نیستند و علّت این که این عبارت، داخل آیات مربوط به زنان پیامبر صلی الله علیه و آله قرار گرفته، این است که به آنان بفهماند آنها منتسب به چنین بیت معصومی هستند. از این رو باید بسیار مواظب رفتار و گفتار خود باشند.[۶]

خامساً ضمیر مذکّر در «عنکُم» با نزول آیۀ تطهیر در بارۀ خصوص زنان پیامبر صلی الله علیه و آله، ناسازگار است. اگر مراد آیه خصوص زنان پیامبر بود، باید می فرمود: «عنکُنَّ».

گفتنی است که شبهه کننده برای ردّ اشکال آخر از باور خود، یکی از این دو احتمال را بیان کرده است:

۱. به سبب مراعات لفظ «اهل»، از ضمیر مذکّر «کُم» استفاده شده است، چنان که در برخی آیات با این که مراد، فردی مؤنّث بوده، ولی لفظ مذکّر آمده است، مانند این سخن خداوند خطاب به ساره همسر ابراهیم:

(أَ تَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیکُمْ أَهْلَ الْبَیتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.[۷]

آیا از کار خدا تعجب می کنی؟! رحمت خدا و برکات او بر شما خداندان [رسالت] باد. بی گمان، او ستوده ای بزرگوار است).

و نیز این آیه که مراد از «اهل»، همسر موسی علیه السلام است:

(قالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ ناراً.[۸]

[موسی] به خانوادهٔ خود گفت: «درنگ کنید، زیرا من آتشی دیدم).

و نیز این آیه:

(وَ حَرَّمْنا عَلَیهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقالَتْ هَلْ أدُلُّکُمْ عَلى أهْلِ بَیتٍ یکْفُلُونَهُ لَکُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُون.[۹]

و ما پیش از آن [که خواهر موسی او را بیابد، شیر] همۀ زنان شیرده را بر او حرام کردیم [و از این رو، پستانى را نمى پذیرفت]. پس خواهرش به آنها گفت: آیا مى خواهید شما را به خانواده اى که او را برایتان کفالت کند و خیرخواهش باشد، راه نمایى کنم؟).

در این آیه، مصداق «اهل بیت»، مادر موسی علیه السلام است.

۲. علّت مذکّر آوردن ضمیر در این موارد، برای تکریم و بزرگداشت است.[۱۰]

در پاسخ به آیاتی که برای اثبات استعمال قرآنی مذکّر برای مؤنّث آمده است، باید گفت که بی تردید در زبان عربی «اهل بیت» در مورد همسر و نیز اعم از همسر و دیگر افراد خانه استعمال می شود و شاهد آن نیز همین آیات است؛ امّا سخن بر سر این است که ترکیب «اهل بیت» یک معنای لغوی دارد ـ چنان که در این آیات استعمال شده ـ و یک معنای اصطلاحی رایج در زمان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله. در معنای لغوی این ترکیب، «بیت» به معنای خانه، سنگ و گل است و اهل بیت به ساکنان خانه اطلاق می شود، امّا چنان که واژۀ «صلاة» در اصل لغت، به معنای دعاست، ولی در فرهنگ اسلامی برای یک عبادت خاص، اصطلاح و استعمال شده است، ترکیب «اهل بیت» نیز در عصر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله شامل افراد خاصّی می شده است.

احادیث فراوانی که در سبب نزول عبارت (إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللهُ...)، بیانگر مراد از «اهل بیت» است و نیز اقدام پیامبر بعد از نزول این آیه در تطبیق اهل بیت به افرادی خاص، گواه ارادۀ معنای اصطلاحی «اهل بیت» در آیۀ تطهیر است.[۱۱]