آیا حدیثی داریم که اهل بیت(ع) را مصادیق «اهل الذکر» در سوره نحل، آیه 43 معرفی کرده باشند؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آیا حدیثی داریم که اهل بیت(ع) را مصادیق «اهل الذکر» در سوره نحل، آیه 43 معرفی کرده باشند؟

بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت

نحل، آیه ۴۳:

وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِی إِلَیهِمْ فَسْٔلُواْ أَهْلَ الذِّکرِ إِن کنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ.[۱]

و ما پیش از تو، جز مردانی که به آنان وحی می کردیم، نفرستادیم. پس اگر نمی دانید، از اهل ذکر بپرسید.



در روایات متعدّدی که از شیعه و اهل تسنّن وارد شده است، اهل بیت(ع)، مصادیق «اهل الذکر»، شمرده شده اند. برای نمونه، از امام باقر(ع) نقل شده که در باره (فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ) فرمود:

قالَ رسولُ اللّهِ(ص): الذِّکرُ أنا، وَ الأَئِمَّةُ(ع) أهلُ الذِّکرِ.[۲]

پیامبر خدا(ص) فرمود: «من، ذکر هستم و امامان(ع) اهل ذکر هستند».

از امام صادق(ع) روایت شده که در باره این آیه فرمود:

الذکرُ محمّد(ص) و نحنُ أهلُه المَسؤولون.

ذکر، محمّد(ص) است و ما، اهل او (اهل الذکر) و مرجع سؤالات هستیم.[۳]

نیز از ایشان نقل شده که فرمود:

«ذِکر»، دو معنی دارد: قرآن و محمّد(ص)، و به هر دو مفهوم، اهل ذکر، ما هستیم. امّا ذکر به معنای قرآن، خداوند می فرماید: (و أنزَلنا إلَیکَ الذِّکرَ لِتُبَینَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إلَیهِم؛ بر تو قرآن را نازل کردیم تا آنچه را برای مردم نازل شده است، برایشان بیان کنی) و این سخن پروردگار که (إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْأَلُونَ؛ و قرآن، سبب بلند آوازه گشتن تو و قوم توست و زودا که بازخواست شوید). امّا ذکر به معنای محمّد(ص) در سوره طلاق آمده است: (فَاتَّقُوا اللهَ یا أُولِی الأَلبابِ الَّذینَ آمَنوا قَد أنزَلَ اللهُ إلَیکُم ذِکرًا رَسولًا یَتلُو عَلَیکُم آیاتِ اللّهِ مُبَیِّناتٍ لِیُخرِجَ الَّذینَ آمَنوا وعَمِلُوا الصّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إلَی النّورِ؛ پس ای خردمندانی که ایمان آورده اید! از خدا بترسید. خدا، قرآن را بر شما نازل فرموده است و پیامبری که آیات روشن خدا را برایتان می خواند تا کسانی را که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند، از تاریکی به روشنایی در آورد).[۴]

در بسیاری از تفاسیر و کتاب های اهل سنّت نیز روایاتی به همین مضمون می خوانیم. از جمله ابن جریر طبری از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود:

نحنُ أهلُ الذکر.[۵]

ما اهل ذکر هستیم.

ابن جریر، همچنین از جابر بن یزید جُعفی نقل کرده که چون این آیه نازل شد، علی بن ابی طالب(ع) فرمود:

نَحنُ أهلُ الذِّکرِ.[۶]

ما اهل ذکر هستیم.

همچنین از علی(ع) نقل کرده اند در پاسخ کسی که در باره این آیه پرسید، فرمود:

وَ اللّهِ! إنّا لَنَحنُ أهلُ الذِّکرِ، نَحنُ أهلُ العِلمِ، وَ نحنُ مَعدِنُ التَّأویلِ وَ التَّنزیلِ، وَ لَقَد سَمِعْتُ رَسولَ اللّهِ(ص) یَقولُ: ”أنا مَدینةُ العِلمِ وَ عَلِیُّ بابُها؛ فَمَنْ أرادَ العِلمَ فَلْیَأتِهِ مِن بابِهِ".[۷]

به خدا سوگند، ما اهل ذکر هستیم. ما اهل دانش هستیم. ما معدن تأویل و تنزیل هستیم. از پیامبر خدا(ص) شنیدم که فرمود: «من، شهر دانش هستم و علی، دروازه آن است. هر که خواهان دانش است، باید از درِ آن وارد شود».

یادآوری
تفسیر «اهل ذکر» در این روایات به اهل بیت(ع)، منافاتی با تطبیق آن بر علمای اهل کتاب ندارد؛ زیرا پیام آیه در ارجاع جاهل به عالم، ویژه امر خاصّی نیست و به اصطلاح، لسان آیه در این ارجاع جاهل به عالم، تخصیص بردار نیست و علمای اهل کتاب، تنها مصداقی از این عام هستند، آن هم در موردی خاص، یعنی موضوع جنس پیامبران سَلَف و این که آنان نیز فرشته نبودند، بلکه مردانی بودند که خداوند سبحان، بر آنان وحی می فرستاده است.