معناى حدیث «السعید سعید فی بطن أمه و الشقی شقى فی بطن أمه» چیست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

معناى حديث «السعيد سعيد في بطن أمه و الشقي شقى في بطن أمه» چيست؟

سعيد از ماده سعادت، به معنى فراهم بودن اسباب نعمت و شقى از ماده شقاوت و به معنى فراهم بودن اسباب گرفتارى و مجازات و بلاست.

معنى ظاهرى حديث بالا اين است كه: سعادتمند كسى است كه در شكم مادر سعادتمند باشد و محروم از لطف خدا كسى است كه در رحم مادر محروم باشد.

در توحيد صدوق [1]، كافى كلينى [2]، كنزالعمال متقى هندى (از علماى اهل‏سنّت) [3]، نقل است رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم فرمود: «الشقي من شقى في بطن أمه و السعيد من سعد في بطن أمه...».

دو ديدگاه مهم در تفسير اين حديث وجود دارد:

الف) ديدگاه جبرگرايان؛

يعنى كسانى كه مى‏گويند: انسان در اعمال خود مجبور است و هيچ اختيارى از خود ندارد. پس نبايد او را سرزنش و عقاب كرد. سعادت و شقاوت او زمانى كه در رحم مادر بوده رقم خورده است، و افعال انسان نيز تأثيرى در تغيير سرنوشت او ندارد.

فخر رازى مى‏گويد: نظريه جبرگرايان، از قرآن كريم نشات گرفته است؛ زيرا مى‏فرمايد: «روزى كه هيچ‏كس جز با اجازه خدا سخن نگويد، گروهى شقى و گروهى سعيدند و اما آنان كه شقاوتمندند در داخل آتش...». [4] از اين آيه چنين استفاده مى‏شود انسان‏ها، روز قيامت دو گروهند؛ سعيد و شقى و چون علم خدا خطابردار نيست، انسان‏ها در اين كه جزء چه گروهى به شمار مى‏آيند اختيارى از خود ندارند.

ب) ديدگاه پيشوايان معصوم؛

بر اساس اين ديدگاه شقاوت و سعادت ذاتى انسان نيست. البته خداى «عزوجل» در ازل مى‏داند چه كسى عاقبت، به سعادت يا شقاوت مى‏رسد. انسانى كه عاقبت به شر مى‏شود اگر چه خيراتى هم انجام داده باشد براى او فايده‏اى ندارد و نمى‏ميرد تا بين او و شر راهى گشوده شود و آن را دوست داشته باشد و در آغوشش بگيرد. و انسانى كه در علم ازلى خداوند سعادتمند است؛ مسير زندگى‏اش به عكس اولى است و همه اينها به اختيار خود انسان است.

امام صادق‏ عليه السلام در شرح اين حديث مى‏فرمايد: «خداوند سبحان سعادت هركس يعنى ثبات قدم او در راه خدا و شقاوت هركس يعنى پيروى او از طاغوت را در ازل مى‏داند.

اين سخن، با مختار بودن انسان در پيمودن راه سعادت يا شقاوت منافات ندارد؛ زيرا اين‏كه خداوند بزرگ در ازل مى‏داند چه كسى خوشبخت و چه كسى بدبخت است، معنايش اين نيست كه علم ازلى او تمام علت براى سعادت يا شقاوت افراد است بلكه آفريدگار سبحان، انسان‏ها را مختار آفريده است با وجود اين در ازل مى‏داند چه كسانى با اختيار خويش به راه سعادت و چه افرادى با اختيار خويش به راه شقاوت مى‏روند.

مطلب ديگر اين است كه اگر بگوييم: سعادت و شقاوت انسان‏ها جبرى است، بايد بپذيريم، برانگيخته شدن پيامبران، نازل شدن كتابهاى آسمانى، تعليم و تربيت، پاداش و كيفر و... لغو است، در حالى كه همه اين امور از جانب خداى حكيم و بر اساس حقند.

امام خمينى‏رحمه الله مى‏فرمايد: «سعادت و شقاوت مفاهيمى نسبى‏اند؛ يعنى انسان با توجه به شاخص‏هاى مختلف از آنها برخوردار مى‏شود؛ مثلا از جهت جسم، سلامتى در سعادت جسمانى، و بيمارى در شقاوت جسمانى، و از حيث اجتماعى، غنى در سعادت اجتماعى، و فقر در شقاوت آن و درباره زن، رفيق و... نيز به آن دو متصف مى‏شود؛ پس سعادت و شقاوت به ايمان و كفر اختصاص ندارد.

اين حديث نيز ممكن است اين گونه تفسير شود كه سعادت و شقاوت در شكم مادر به آن چيزى است كه به تكوين و خلقت او بر مى‏گردد؛ مثلا اگر سالم از هر عيب و نقص باشد، در زندگى نيز بر اين اساس سعادتمند و اگر معلول باشد، بالعكس و بى‏شك، سلامت پدر و مادر نيز در سلامت اولاد تاثير فراوانى دارد و آثار آن تا آخر عمر فرزند باقى است. [5]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی