با این که به فرموده قرآن کریم، خداوند بر دل‏هاى کافران مهر زده است آیا عقوبت آنان جایز به شمار مى آید؟ | کتابخانه مجازی الفبا

با این که به فرموده قرآن کریم، خداوند بر دل‏هاى کافران مهر زده است آیا عقوبت آنان جایز به شمار مى آید؟

اين عالم، بر مبناى علل و اسباب آفريده شده است و فعل و انفعالات مخلوقات مادّى از لوازم جدا نشدنى اين جهان است.

انسان و سرنوشت او نيز از قوانين حاكم بر كلّ نظام هستى، مستثنا نيست.

سرنوشت انسان، نتيجه باورها، اراده و ظهور آنها به صورت اعمال خارجى است. اگر خوبى، در وجود بشر به رشد نهايى برسد راه را بر بدى‏ها مى‏بندد. بدى نيز، راهى است كه اگر انسان از آن برنگردد در سراشيبى انحراف مى‏افتد و به عذاب دردناك الهى گرفتار مى‏شود؛ از اين‏رو قرآن كريم مى‏فرمايد: « اِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ ءَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظيمٌ» [1]؛ كسانى كه كافر شدند، تفاوت نمى‏كند آنان را (از عذاب الهى) بترسانى يا نترسانى، (آنان هيچ‏گاه) ايمان نمى‏آورند، خدا بر دل‏ها و گوش‏هايشان مهر زده، و بر چشم‏هايشان پرده‏اى افكنده است و عذاب بزرگى براى آنان فراهم است.

گويند اين آيه شريفه درباره افرادى؛ مانند: ابوجهل و ابولهب است كه به هدايت آنان اميدى نبود، زيرا بر كفر خود اصرار كرده، به لجاجت خويش ادامه دادند و خداوند بر دل‏هايشان مهر زد.

مفسران درباره «ختم» وجوهى را ذكر كرده‏اند؛ برخى مى‏گويند: به معنى علامت است؛ يعنى كافر وقتى در كفر خود به درجه‏اى رسيد كه ديگر ايمان نمى آورد، خداوند بر دل او علامتى مى‏گذارد. به باور بعضى ديگر، ختم، نقطه سياهى در دل برخى افراد است كه ملائكه آن را مى‏بينند و مى‏فهمند او ديگر ايمان نمى‏آورد؛ پس او را سرزنش و عليه او دعا مى‏كنند. چنان‏كه خداوند بر دل مؤمن علامتى مى‏گذارد كه فرشتگان او را مى‏شناسند و در حق او دعا و استغفار مى‏كنند. [2]

سوّمين نظريّه اين است كه ختم، شهادت خداوند و حكم او درباره كسانى است كه حق را قبول نمى‏كنند؛ چنان‏كه گفته مى‏شود: تو را مى‏بينيم كه بر تمام گفته‏هاى فلانى صحه مى‏گذارى و تأييد مى‏كنى... [3]

چهارمين نظريّه اين است كه خداوند در آيه مذكور كافران را سرزنش فرموده به اين كه ايمان در دل‏هاى آنان داخل و كفر از آنها خارج نمى‏شود؛ يعنى كفر بر دل‏هايشان مهر زده است و ديگر سخن حقّ را نمى‏شنوند، حقّ را نمى‏بينند و آن را نمى‏فهمند.

پنجمين نظريّه اين است كه دل‏هاى آنان استدلال نمى‏پذيرد و مانند كسانى نيستند كه خداوند، دل‏هايشان را براى پذيرفتن نور الهى فراخ فرموده است؛ « فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْاِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ» [4]؛ كسى كه خداوند دل او را براى اسلام فراخ گرداند؛ پس او بر نورى از جانب پروردگارش قرار دارد؛ بنابراين دل‏هايى كه بر آنها مهر زده شده است حقيقت‏پذير نيستند؛ چنان‏كه با چشم و گوش نيز حق را نمى‏بينند و سخن حق را نمى‏شنوند». [5]

اكنون در پاسخ به اين پرسش كه آيا عقوبت صاحبان دل‏هاى مهر زده شده جايز است يا خير؟ مى‏توان گفت:

1. اتمام حجت مقدمه عقوبت است؛

خداوند بزرگ در آيات متعددى مردم را به ايمان دعوت فرموده است؛ « وَ مَا مَنَعَ النَّاسُ أَنْ يُؤْمِنُوا اِذْ جَاءَهُمْ الْهُدى» [6]؛ چه چيزى از ايمان آوردن مردم مانع است، وقتى كه هدايت (كننده‏اى) به سوى آنان آمده است؟ استفهام در اين آيه شريفه انكارى است و مى‏فهماند مانعى از جانب خدا براى ايمان آوردن مردم وجود ندارد؛ پس مانع را در وجود خودشان جستجو كنند. يا درباره ابليس مى‏فرمايد: « مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ» [7]؛ چه چيزى از سجده كردن تو مانع شد؟ در آيه ديگرى مى‏فرمايد: « فَمَا لَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ» [8]؛ چه چيزى از ايمان آوردن آنان مانع است؟ و نيز مى‏فرمايد: « فَمَا لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضينَ» [9]؛ چه چيزى آنان را از تذكره (قرآن) روى‏گردان كرد؟

در تمامى اين آيات، سخن از هدايت مردم و نشان دادن راه حقيقت به آنان از جانب خداوند است كه با فرستادن پيامبران و نازل كردن كتاب‏هاى آسمانى، آنان را به راه راست هدايت فرموده است؛ چنان‏كه قرآن كريم مى‏فرمايد: « رُسُلاً مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ لِئَلّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ» [10]؛ رسولانى كه مژده‏رسان و بيم دهنده‏اند (به جانب مردم) تا پس از آن حجّتى بر خداوند نداشته باشند.

و نيز مى‏فرمايد: « وَ لَوْ أَنَّا أَهْلَكْنَاهُمْ بِعَذَابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلا أَرْسَلْتَ اِلَيْنَا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ» [11]؛ «اگر پيش از فرستادن پيامبران، آنان (امت‏هاى گذشته) را نابود مى‏كرديم؛ مى‏گفتند: چرا فرستادگانى از سوى تو براى ما نيامد تا آيات تو را تبعيّت كنيم»؟!

بنابراين خداوند براى كسى عذرى باقى نگذاشته، و همه بهانه‏ها را از دست مردم گرفته است. با وجود اين اگر كسانى آيات خدا را انكار كنند دل‏هايشان تاريك، و چشم و گوش‏هايشان از شنيدن و ديدن حقيقت بسته مى‏شود، و اين كار به اختيار خودشان بوده است نه اجبار خداوند! از اين‏رو سزاوار سرزنش و عذاب پروردگارند. [12]

نقل است: فضل بن سهيل از امام رضا عليه السلام پرسيد اى اباالحسن! آيا خلق مجبورند؟ آن حضرت فرمود: خداوند عادل‏تر از اين است كه خلقش را مجبور؛ سپس آنان را عذاب كند. گفت: پس آزادند؟ فرمود: خدا حكيم‏تر از اين است كه بنده‏اش را به حال خود واگذارد... [13]؛

آرى! اعمال انسان در سرنوشت او مؤثر است؛ يعنى هر كس به اختيار خود به جانب رستگارى يا بدبختى مى‏رود. [14]

چرا كسانى كه با اختيار خود از رحمت خدا دور شده، و باطل را برگزيده‏اند، و در نتيجه بر دل‏هايشان مهر زده شده است، به عذاب الهى گرفتار نشوند؟!

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی