حقیقت صراط چیست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

حقيقت صراط چيست؟

صراط به معناى راه و مسيرى است كه انسان، آن را مى‏پيمايد. اين مسير، گاهى مادى و گاهى معنوى و فكرى است؛ راه مادى همان است كه هر انسانى در زندگى هر روز آن را از منزل به محل كار و به عكس طى مى‏كند.

راه فكرى و معنوى كه سير انسان را در چگونگى انديشه و عمل مشخص مى‏كند، مسيرى است كه نتيجه را در پى دارد. چنانچه حق باشد، صراط مستقيم و اگر منحرف باشد ضلالت و گمراهى ناميده مى‏شود؛ چنان‏كه حضرت على ‏عليه السلام فرمود: اليمين و الشمال مضلّة و طريق الوسطى هى الجادّة [1] راست و چپ رفتن، گمراهى است و راه ميانه، آن راه اصلى است... و در قرآن كريم نيز بندگى خدا، «صراط مستقيم» ناميده شده است. [2] بنابراين «صراط»، راه مستقيم فكرى انسان و راه توحيد و عبوديت و بندگى است. اگر كسى در زندگى، مسير عبوديّت را طى كند، افزون بر رشد و كمال دنيوى، به سعادت اخروى مى‏رسد. و حقيقت صراط در آخرت، تجسّم همين صراط دنيوى است كه در روايات نيز، به آن پرداخته شده است.

بر اساس روايات اسلامى صراط، پلى است بر روى دوزخ در مسير بهشت كه نيكان و بدان بايد از آن عبور كنند؛ نيكان به سرعت از آن مى‏گذرند و به نعمت‏هاى بى‏پايان حق مى‏رسند و بَدان سقوط مى‏كنند و به دوزخ مى‏افتند و سرعت عبور مردم از آن، به ايمان، اخلاص و اعمال صالح آنان بستگى دارد.

از امام صادق ‏عليه السلام نقل است: «بعضى مانند برق از صراط مى‏گذرند، و بعضى همچون اسب تيزرو، بعضى با دست و زانوها، بعضى همچون پيادگان از آن عبور مى‏كنند، برخى نيز به آن آويزان مى‏شوند (و مى‏گذرند) گاه آتش دوزخ آن‏ها را مى‏گيرد و گاهى نمى‏گيرد». [3]

شايد هم منظور از صراط، تجسم وضع ما در اين جهان باشد كه بايد از پل شهوات عبور كنيم تا به بهشت تقوا برسيم و از سويى تهديدى براى همه مجرمان و آلودگان است كه بدانند سرانجام، گذرگاهشان از اين راه باريك و خطرناك است.

نقل است مفضل بن عمر گفت: از امام صادق‏ عليه السلام پرسيدم صراط چيست؟ فرمود: «صراط همان طريق به سوى معرفت و شناخت خداوند بزرگ است» سپس افزود: «دو صراط است: صراطى در دنيا و صراطى در آخرت، و اما صراط در دنيا، همان امام واجب الاطاعه است، هر كس او را بشناسد و به هدايت او اقتدا كند، از صراطى كه پلى بر جهنم است مى‏گذرد، و هر كس او را در دنيا نشناسد، قدمش بر صراط آخرت مى‏لرزد و در آتش جهنم سقوط مى‏كند». [4]

و در تفسير منسوب به امام حسن عسكرى‏ عليه السلام اين دو صراط (دنيايى و آخرتى) به صراط مستقيم بين غلو و تقصير و صراط آخرت تفسير شده است؛ [5] يعنى درباره پيشوايان معصوم نبايد غلو كرد و از شناخت حق آنان نيز نبايد ناتوان بود، بلكه بايد به شايستگى حق آنان را شناخت. و اين، همان صراطى است كه در آخرت انسان را به بهشت مى‏رساند.

از خصوصيات اين پل اين است كه از مو باريك‏تر و از شمشير برّنده‏تر است؛ اين مسأله، بر ظرافت و دقت راه راست در دنيا دلالت مى‏كند كه كوچك‏ترين كم‏توجهى به آن ممكن است، انسان را از اين صراط، ساقط كند و او را به مقصد نرساند.

در روايات، جواز عبور از صراط را «ولايت على بن ابيطالب ‏عليه السلام» معرفى كرده‏اند كه بى آن عبور از صراط ممكن نيست. [6]

به هر حال صراط پلى است كه عبور از آن دقت و تلاش كافى نياز دارد، و آن پل چيزى جز تجسم اعمال دنيايى ما در آنجا نيست؛ همان‏گونه كه در دنيا راه راست ظرافت‏هاى خاصى دارد و انحراف از آن موجب لغزش و سقوط است، صراط روز قيامت نيز چنين است. [7]

بنابراين «صراط» تجسم اعمال دنيوى ما در آخرت است و آن، شناخت راه راست الهى در دنيا به شمار مى‏آيد.

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی