آنها مى‏ گويند: پروردگارا! ما را دو بار ميراندى و دو بار زنده كردى، اكنون به گناهان خود معترفيم، آيا راهى براى خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد. | کتابخانه مجازی الفبا

آنها مى‏ گويند: پروردگارا! ما را دو بار ميراندى و دو بار زنده كردى، اكنون به گناهان خود معترفيم، آيا راهى براى خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد.

«قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى‏ خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ»

آنها مى‏گويند: پروردگارا! ما را دو بار ميراندى و دو بار زنده كردى، اكنون به گناهان خود معترفيم، آيا راهى براى خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد.



جواب:

در اينكه منظور از«دو بار ميراندن» و«دو بار زنده كردن»چيست؟تفاسیری ذکر شده که یکی از آنها که صحیحتر به نظر می رسد بیان می شود.

منظور از دو بار ميراندن، مرگ در پايان عمر و مرگ در پايان برزخ است، و منظور از دو مرتبه احيا، احياى برزخى و احياى در قيامت است.

توضيح اينكه هنگامى كه انسان مى‏ميرد نوع ديگرى از حيات به عنوان حيات برزخى پيدا مى‏كند، همان حياتى كه شهدا به مقتضاى« بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»[1] دارند، همان حياتى كه پيامبر«صلی الله علیه وآله» و امامان«علیهم السلام» دارند، سلام ما را مى‏شنوند و پاسخ مى‏گويند، و نيز همان حياتى كه سركشان و طاغيانى همچون آل فرعون دارند و صبح و شام به مقتضاى«النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا»[2] مجازات مى‏شوند.

از سوى ديگر مى‏دانيم در پايان اين جهان در نخستين نفخه صور نه تنها انسانها كه همه فرشتگان و ارواح مردگان كه در قالبهاى مثالى هستند به مقتضاى آیۀ«فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ»[3]: مى‏ميرند، و كسى جز ذات پاك خداوند باقى نمى‏ماند «البته مرگ و حيات فرشتگان و ارواح همانند مرگ و حيات دنیوی نيست»به اين ترتيب ما يك حيات جسمانى داريم و يك حيات برزخى، در پايان عمر، از حيات جسمانى مى‏ميريم، و در پايان اين جهان،از حيات برزخى.همچنین داراى حياتی به دنبال اين دو مرگ هستيم: حيات برزخى، و حيات روز قيامت.

در اينجا اين سؤال پيش مى‏آيد كه ما غير از اين دو حيات حيات سومى هم در اين دنيا داريم و مرگى هم قبل از ورود در اين دنيا داشتيم چرا كه قبل از ورود به این دنیا معدوم بودیم، به اين ترتيب سه حيات و مرگ مى‏شود.

پاسخ اين سؤال با دقت در خود آيه روشن مى‏شود، زيرا مرگ ونیستی قبل از حيات دنيا (در آن حال كه خاك بوديم)«موت» است نه«اماته»يعنى«ميراندن»و اما حيات در اين دنيا گرچه مصداق احياء است ولى قرآن در آيه فوق به اين جهت به آن اشاره نكرده است كه اين احيا چندان مايه عبرت براى كافران نبوده، آنچه كه باعث بيدارى و اعتراف آنها به گناه شده نخست حيات برزخى است و سپس حيات در رستاخيزاست.[4]

علامۀ طباطبایی«رحمه الله»نیز در این رابطه می فرمایند:

در نتيجه زندگى داراى سه مرحله مى‏شود: يكى زندگى در دنيا، دوم در برزخ، سوم در قيامت، و كفار در اين كلام خود متعرض حيات دنيوى نشده‏اند، چون در این صورت باید می گفتند:«و أحييتنا ثلاثا» و ما را سه زندگى دادى با اينكه زندگى دنيا هم احيا بود، چون اين زندگى هم بعد از مرگ يعنى بعد از دورانى واقع شده، كه هنوز روح در بدن دميده نشده.وعلت عدم ذکر حیات دنیوی این است که مراد کفار از احيا آن احيايى بوده كه باعث پيدا شدن يقين به معاد گشته، و آن عبارت است از احياى در برزخ، و احياى در قيامت. و اما زندگى دنيا هر چند كه آن هم احيا است و ليكن به خودى خود باعث پيدا شدن يقين به معاد نيست، به شهادت اينكه كفار تا چندى كه در دنيا بودند نسبت به معاد در شك و ترديد بودند[5].

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی