مسئله شفاعت از نظر قرآن چگونه بیان شده است؟ شفاعت نصیب چه کسانى مى ‏گردد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله شفاعت از نظر قرآن چگونه بيان شده است؟ شفاعت نصيب چه كسانى مى‏ گردد؟

شفاعت از ماده «شفع»، به معناى ضميمه كردن چيزى به مثل اوست «ضَمُّ الشى‏ء الى مثله».[1] از اين عبارت روشن مى‏شود كه بايد نوعى شباهت و همانندى ميان آن دو باشد، هر چند تفاوت‏هايى نيز در ميان آنها ديده شود.

بنابراين، شفاعت در قرآن، يعنى شخص گنه‏كار به خاطر پاره‏اى از جنبه‏هاى مثبت (مانند ايمان يا انجام دادن بعضى از اعمال صالح) شباهتى با اولياى خدا پيدا كند و آنها با عنايت‏ها و كمك‏هاى خود، او را به سوى كمال سوق دهند و از پيشگاه خدا تقاضاى عفو كنند. حقيقت شفاعت، قرار گرفتن موجودى قوى‏تر و برتر، در كنار موجودى‏ ضعيف‏تر و كمك كردن به او براى پيمودن مراتب كمال است. [2]

مسئله شفاعت از اصول مسلم اسلام است كه روايات زيادى از طريق شيعه و اهل سنت درباره آن نقل شده است. در قرآن كريم نيز آيات متعددى در مورد آن وجود دارد؛ مانند: آيات 43 تا 48 سوره مدّثر كه خداوند متعال عده‏اى از كسانى را كه شفاعت شامل حال آنها نمى‏شود، نام برده است.

همه علماى اسلام (شيعه و سنى) شفاعت را قبول دارند، امّا در بعضى خصوصيات و شرايط آن با يكديگر اختلاف نظر دارند.[3]



در بحث شفاعت، در قرآن چهار دسته آيات وجود دارد.

دسته‏اى مطلقاً شفاعت را نفى مى‏كند (چون آيه مورد بحث و آيه 48 بقره).

دسته ديگر (زمر، 45؛ سجده، 4) شفاعت را مختص خداوند می داند.

دسته سوم (بقره، 255؛ سبأ، 23) شفاعت را مشروط به اذن الهى مى‏داند.

دسته چهارم، براى شفاعت‏شوندگان شرايطى ذكر مى‏كنند (انبياء، 28؛ مريم، 87). طريقه جمع آيات بدين شكل است كه اطلاق دسته اول با دسته دوم مقيد مى‏شود، نتيجه‏اش اين است كه «هيچ‏كس نمى‏تواند شفاعت كند مگر خداوند». آن‏گاه اين نتيجه با دسته سوم باز هم مقيد مى‏شود و نتيجه آيات چنين مى‏شود: «هيچ‏كس نمى‏تواند شفيع باشد، مگر خداوند يا كسى كه او اجازه دهد».

با توجه به آن‏چه گفته شد آياتى كه شفاعت را نفى مى‏كند مقصود شفاعت مستقل از خداوند و در عرض خداوند است و آياتى كه اثبات شفاعت براى غيرخدا مى‏كند مقصود، شفاعت غير مستقل است و شفاعت با اذن و اراده خداوند؛ چنان‏كه اسلوب قرآن درباره «توفى» «خلق» «رزق» و ديگر كمالات نيز چنين است. [4]

بنابراين، نظر اكثر علماى اسلام در مسئله «شفاعت» (با توجه به استفاده‏اى كه از ظاهر آيات و احاديث كرده‏اند) اين است: در پرتو شفاعتِ پيامبراكرم (صلی الله علیه وآله) و به پاس احترام و مقام و منزلتى كه شفاعت كنندگان واقعى در درگاه الهى دارند، گروهى از گنه‏كاران (با شرايطى كه براى آنها بيان شده است) از عذاب، نجات پيدا كرده، خداوند از تقصير آنان در مى‏گذرد؛ از اين رو، هر چند ممكن است عده‏اى از عوام شيعه در مسئله «شفاعت» نظر افراطى داشته باشند، ولى علماى شيعه، «شفاعت» را فقط شامل كسانى مى‏دانند كه شرايط آن را داشته باشند.

و اين اعتقاد كه تمام كسانى كه به خدا ايمان داشته و با رسول‏اكرم (صلی الله علیه وآله) و اهل‏بيت (علیهم السلام) دشمنى نداشته باشند، مشمول شفاعت مى‏گردند، اعتقادى است كه از ظاهر آيات قرآن كريم، مانند: (لَايَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى‏)[5] و از روايات استفاده مى‏شود؛ مانند آن‏چه رسول‏اكرم (صلی الله علیه وآله) فرمود:«إذا قُمْتُ الْمَقامَ الْمَحْمُودَ تَشَفَّعْتُ فِى اصْحابِ الْكَبائِرِ مِنْ امّتى فَيَشفَعُنى اللَّه فِيهم وَ اللَّهِ لاتَشَفَّعْتُ فِيمَنْ آذى‏ ذُرِّيَّتى؛ [6]هنگامى كه در مقام شفاعت قرار گيرم، براى گناه‏كاران امتم شفاعت مى‏كنم و خداوند شفاعت مرا مى‏پذيرد. به خدا سوگند براى كسانى كه ذريه و فرزندان مرا آزار كرده باشند شفاعت نمى‏كنم». [7]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی