کسانی که غیر الله از انبیاء و اولیا را برای حاجت خویش ندا می کنند و صدا می زنند چه دلیلی بر قدرت آنان برای اجابت ـ ولو به اذن الله ـ دارند؟ با قرآن جواب بدهید. | کتابخانه مجازی الفبا

كسانی كه غير الله از انبياء و اوليا را برای حاجت خويش ندا می كنند و صدا می زنند چه دليلی بر قدرت آنان برای اجابت ـ ولو به اذن الله ـ دارند؟ با قرآن جواب بدهيد.

براي روشن شدن مسأله «توسل» لازم است معنا و سپس هدف از توسل تبيين و بدنبال آن ريشه قرآنی توسل مورد توجه قرار گيرد:
معنای توسل: جوهری در كتاب «الصحاح» خود مي گويد: «الوسيلة ما يتقرب به الي الغير»[1] وسيله همان چيزی است كه بواسطه آن بسوی ديگران نزديك مي شود. راغب نيز مي گويد: «الوسيلة التوصل الي الشي برغبته»[2] وسيله عبارت است از رسيدن به چيزی از روي ميل و رغبت.
«توسل» نيز طلب وسيله است، و به معنای واسطه قرار دادن چيزی برای رسيدن به مطلوب و مقصود، به كار می رود و بيشتر در مورد طلب حاجت و يا بخشش گناهان از پيشگاه الهی به وسيله انبياء و اولياء ـ عليهم السلام ـ استعمال مي شود.
مرحوم علامه طباطبایی می فرمايد: توسل برای رسيدن انسان به حقيقت عبوديت و بندگی و درك فقر و مسكنت انسان به سوی خداوند متعال است كه درك اين حقيقت، وسيله و رابطه و مايه اتصال انسان به خدا است و عمل و علم از لوازم چنين بينشی است.[3]
راغب نيز معتقد است كه «حقيقة الوسيلة الي الله تعالي مراعاة سبيله بالعلم و العبادة و تجری مكارم الشريعة»[4] حقيقت توسل به سوی خداوند چيزی جز رعايت راه خدا از طريق معرفت و بندگی و تحقق دستورات نيك شريعت نمی باشد.
هدف از توسل، تقرب به سوی خداوند از راه وسيله می باشد كه اين وسيله اعم از اعمال نيك و اعتقادات و باورهای صحيح و نيز انبياء و اولياء الهی می باشد علت اين امر نيز اين است كه خداوند حكم جريان امور عالم را بر اساس نظام اسباب و مسبّبات قرار داده و برای هر چيزی سبب خاصی مادی و يا معنوی قرار داده است و راه رسيدن انسان به اهداف مادی و معنوی را، تبعيت از اين نظام تكوينی قرار داده است.
براين اساس هم چنان كه در مورد نيازهاي طبيعی پاسخ این سوال که چراانسان به دنبال وسیله می رود؟روشن است چون سبب بودن امورطبیعی رامی داند ومتوجه است که خداوند نور خورشيد را وسيله روشنایی زمين، غذا را وسيله ی رفع گرسنگی، لباس و مسكن را وسيله نيازهای گرما و سرما و... قرار داده است. در مسائل معنوی نيز پاسخ اين پرسش واضح است كه چرا خداوند بخشش گناهان، قضا حوائج مادي و معنوي و... را از راه اسباب معنوي خاصي قرار داده است؟ امام صادق ـ عليه السلام ـ می فرمايد:«خداوند برای رسيدن به هر حاجتی سبب قرار داد و برای هر سببی شرح و تفضيل قرار داد، و برای هر شرحی علم و آگاهی، و برای هر علمی باب و سخنگو قرار داد هر كس آن باب ناطق را بشناسد هدف را شناخته و هر كس آن را نشناسد و از غير آن طريق وارد شود، مقصد را گم نموده است، آن راه و سبب پيامبر خدا ـ صلي الله عَليهِ وَ اله و سَلَم ـ و ما اهل بيت هستيم.»[5]
توسل نيز تبعيت از اين سنت الهی برای رسيدن به هدف است. هدف از توسل،‌عرض حاجت در پيشگاه الهی و درخواست از مشيت و قدرت او از رهگذر واسطه قرار دادن اولياء الهی و مقربان درگاه خداوند می باشد، و نقش اولياء الهی در اين ميان به طور مستقل هرگز مورد توجه نيست، تا موجب شرك بشود بلكه آنان صرفاً به عنوان آبرومندان درگاه الهی كه خداوند آنان را واسطه فيض و رحمت خود قرار داده اند. در ذيل عنايت و اذن الهی مورد توجه است. و اساساً شرك در اين مورد معنا ندارد چون شرك در جايی است كه نگاه استقلالی به غير خدا بشود در حالی كه واژه «توسل» و مفهوم حقيقي آن، نفی چنين چيزی است.
بنابراين قسمت اخير سؤال (... ولو به اذن الله....) نوعی تناقض گويی است زيرا با فرض اذن و اراده الهی، سؤال از قدرت اولياء الهی، معنا نخواهد داشت، چون آنان مجرا و مظهر اراده و مشيت الهی در اين مورد می باشند و ترديد در اين مورد در حقيقت ترديد در نفوذ قدرت الهی خواهد بود در حالي كه اراده الهی چه بدون واسطه و چه با واسطه نافذ می باشد و خداوند انبيا و معصومين و فرشتگان را وسيله برآورده شدن حاجات مادی و معنوی ديگران قرار داده است.
قرآن كريم مسأله توسل و توجه به نظام اسباب و مسبّبات را لازمه ايمان و حركت معنوی انسان به سوی خداوند می داند و در اين راه مسأله توسل به اسباب معنوی را به طور عام سفارش مي كند مي فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا اتقوالله و ابتغوا اليه الوسیلة...»[6]ای کسانی که ایما ن آورده ایداز(مخالفت فرما ن )خدا بپرهیزیدووسیله ی برای تقرب به او بجویید ودررا ه خدا جهاد کنید.. یعنی برای رسيدن به قرب الهی از راه تقوی و عمل صالح و ديگر وسائل،می توان بهره جست.
اين آيه تكامل معنوی انسان را روشنمند دانسته و راه صعود به مقام قرب الهی را در پيمودن و حصول اسباب خاص معرفی نموده است اعم از وسيله تقرب درونی مثل تقوی و عمل صالح و يا بيرونی مثل اولياء الهی.در خصوص توسل به پيامبر ـ صلي الله عَليهِ وَ اله و سَلَم ـ نيز قرآن سفارش ويژه نموده است مي فرمايد: «وَلَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جآؤُكَ فَاسْتَغْفَروُا اللهَ وَ اسْتَغْفَرَلَهُمْ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوّاباً رَّحيماً»[7] (اگر آنان آن گاه که با آلوده شدن به گناه به خود ستم نموده؛ به شما رجوع نموده وطلب استغفارکنندوتونیز برای آنان استغفارکنی یقینا خداوندرا توبه پذيرد ومهربان می یابند)یعنی دعای شما را در حق آنان مستجاب مي نمايد.
در آيه قبل گرچه عنوان وسيله به طور مطلق آمده است ولی با توجه به الف و لام مقصود از وسيله رهبري الهی در هر عصر و زمان مي باشد.[8]
نتيجه اين كه توسل داراي مبانی محكم قرآن و يكی از آموزه های اميد بخش اسلام است، كه آثار سازنده و تربيتی فراوانی را به همراه دارد. در توسل نيز نقش اولياء الهی در قضاء حوائج در طول فاعليت خداو به اذن او مورد نظر است. اين مسأله مورد پذيرش همه مسلمانان است و از ميان فِرق اسلامی تنها گروه «وهابيت» به دليل عدم توجه به مبانی عقلی اعتقادات و جمود فكری و سطحی نگری، با آن مخالفت نموده و آن را شرك پنداشته اند.[9] در حالي كه در صورت تفسير صحيح مسأله نه تنها توسل هماهنگ با توحيد است بلكه لازمه ی سير معنوی انسان به سوی خداست.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه (اندیشه قم)