آیا مشکلات و مصائب این دنیا صرفاً آزمایش الهی است یا این‌که تاوان خطاهای گذشته انسان است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيا مشكلات و مصائب اين دنيا صرفاً آزمايش الهي است يا اين‌كه تاوان خطاهاي گذشته انسان است؟

از مجموع آيات و رواياتي كه دربارة مصائب و مشكلات آمده است برمي‌آيد كه مشكلات و مصائب بر دوگونه مي باشند:
الف) مشكلات و مصائبي كه با طبيعت زندگي انسان سرشته شده و اراده و اعمال بشر كمترين تأثيري در آن ندارد. مانند: مرگ و مير و قسمتي از حوادث دردناك طبيعي مثل: زلزله، سيل، طوفان و ... قرآن كريم مي‌فرمايد: «ما اصاب من مصيبة إلا باذن اللّه و من يؤمن بااللّه يَهدِ قَلبَهُ[1]؛ هيچ مصيبتي رخ نمي دهد مگر به اذن خداوند,هر كس به خدا ايمان داشته باشد، خدا قلبش را هدايت مي‌كند». چنين مشكلاتي كه دامن‌گير انسان مي‌شود، از قبل مقدر شده و در لوح محفوظ ثبت است.
لذا بسياري از انبياء، اولياء و صلحا گرفتار چنين مصائبي مي‌شدند. در حديث نيز داريم، هنگامي كه امام علي‌بن الحسين ـ عليه السّلام ـ بر يزيد وارد شد، يزيد نگاهي به او كرد و گفت: يا علي! ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم! اشاره به اين‌كه حوادث كربلا نتيجة اعمال خود شما بود. امام ـ عليه السّلام ـ در پاسخ فرمود: «اين آيه در مورد ما نازل نشده، آنچه دربارة ما نازل شده آية ديگري است كه مي‌فرمايد: ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا في‏ أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ في‏ كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسير.[2] هر مصيبتي كه در زمين يا در جسم و جان شما روي دهد پيش از آفرينش شما در كتاب (لوح محفوظ) بوده و آگاهي براين امر به خداوند آسان است.»[3] بنابراين برخي از مشكلات از قبل براي انسان در نظر گرفته شده و در لوح محفوظ ثبت است، اعمال و رفتار انسان در بروز آن نقش ندارد.
البته نبايد كسي به اين بهانه كه مصائب و مشكلات از سوي خداوند است و در لوح مقدر شده است، در برابر آن سكوت نموده و براي رفع آن هيچ‌گونه اقدامي ننمايد، انسان بايد در برابر هرگونه مشكلات مبارزه كند و خود را از حوادث و مشکلات ايمن نگه دارد.
ب) برخي مصائب و مشكلات به خاطر خطاهاي گذشتة انسان است. خود انسان در آن نقش دارد، يعني به خاطر اعمال و رفتار ناپسند دامن‌گير انسان مي‌گردد. گاهي چنين مشكلاتي محصول گناهان جمعي است. چنانكه قرآن مي‌فرمايد: «فساد در خشكي و دريا به خاطر اعمال مردم آشكار شد. تا نتيجة بعضي از اعمال را كه انجام داده‌اند به آنها بچشاند شايد باز گردند»[4]. روشن است كه اين آيه مباركه دربارة جوامع انساني است كه به خاطر اعمالشان گرفتار نابسامانيها مي‌شوند. آيات ديگر گواهي مي‌دهد كه در ميان اعمال انسان و نظام تكويني زندگي او، ارتباط و پيوند نزديكي وجود دارد كه اگر براصول فطرت و قوانين آفرينش گام بردارند، مشمول بركات الهي مي‌شوند و هرگاه فاسد شوند، زندگي آنها به فساد مي‌گرايد. گاهي مشكلات و مصائب محصول گناه فرد است كه تنها فرد خاص در زندگي شخصي مواجه با مشكلات مي‌شود كه يا مي‌ميرد، يا مريض مي‌شود و يا ترس و گرسنگي و محروميت چرخ زندگيش را از كار مي‌اندازد. قرآن نيز مي‌فرمايد: «هر مصيبتي به شما مي رسد به خاطر اعمالي است كه انجام داده‌ايد و بسياري را نيز عفو مي‌كند.»[5]، اين آيه هم خطاب به اجتماع دارد و هم به افراد. گويا بيان‌گر نوعي رابطة خاص ميان انسان‌ها و اعمال آنان است. پيامبر گرامي (ص) نيز در مورد اين آيه «و ما اصابكم من مصيبة ... » مي‌فرمايد: «اين آيه بهترين آيه در قرآن است، اي علي! هر خراشي كه از چوبي برتن انسان وارد مي‌شود و هر لغزش قدمي، بر اثر گناهي است كه از او سر زده ...»[6].
بنابراين برخي از مشكلات و مصائب به خاطر گناهان خود انسان است. لذا علاوه بر رعايت و محافظت کردن خود در برابر آسيب ها و آفات و بلاها و مرضها, آدمي بايد همواره مواظب اعمال و رفتارش نيز باشد.
هيچگاه قرآن نمي‌گويد در برابر مصائب تسليم باش و در رفع مشكلات كوشش مكن و تن به ظلم‌ها و ستم‌ها و بيماريها بده بلكه مي‌گويد: اگر با تمام تلاش و كوشش كه انجام دادي بازهم گرفتاري‌ها بر تو چيره شد، بدان گناهي كرده‌اي كه نتيجه كفاره‌اش دامانت را گرفته، به اعمال گذشته‌ات بينديش و از گناهانت استغفار كن و خويشتن را بساز. [7

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه (اندیشه قم)