می خواستم بدانم که اهل تسنن مخصوصاً وهابیها به چه ادله ای می گویند که پیامبر فقط در دریافت وحی معصوم هستند نه در حالات دیگر؟ | کتابخانه مجازی الفبا

فارسی

متن

پایگاه پرسش و پاسخ کلامی اسلام کوئست نت

برخی از طوائف اهل سنت (مثل حشویّه [1] ، سلفی ها و بعضی از اهل حدیث) معتقدند که انبیاء تنها در دریافت و ابلاغ وحی معصوم می باشند و در بقیه حالات گناه کار و خطاکار هستند. و به آیاتی از قرآن مثل سوره طه آیه 121 و سوره یوسف آیات 109و110استناد می کنند. [2]

اما همه متکلمین اسلام، از شیعه و اهل سنت قائل به عصمت انبیاء در دریافت وحی و ابلاغ وحی و تبلیغ رسالت بوده و در این مرحله متفق القول هستند؛ مگر این که جایز بودن خطا در ابلاغ رسالت را از روی سهو و نسیان، به ابی بکر باقلانی نسبت داده اند [3] و دلایلی که در این مرحله می آورند تقریباً مثل هم هست. [4]

از جمله کسانی ­که قائل به عدم عصمت پیامبران و به تبع آنها ائمه اطهار (ع) شده­اند سلفی­ ها (وهابی ها) می­ باشند که به اعتراف بزرگانشان عصمت را برای پیامبران قبول ندارند.

مثلاً ابن تیمیه از بزرگان اهل سنت در یکی از اقوالش ادعا کرده که هیچ کس معصوم نیست نه پیغمبر نه غیر پیغمبر [5] و بعد از آنکه عصمت پیامبر ثابت نشد عصمت هیچ کسی غیر از پیغمبر نیز ثابت نمی شود. وی می­ گوید: « بدرستی که از بعد رسول هیچ معصومی نیست و طاعت هیچ کسی بعد از پیغمبر در هیچ چیزی واجب نیست ». [6]

در این جا به جهت اختصار تنها به دو مورد از آیات اشاره می شود:

1- «سر انجام هر دو از آن درخت خوردند و عورتهایشان به ایشان نمودار شد و بنا کردند از برگهاى بهشت به خودشان بچسبانند، آدم نافرمانى پروردگار خویش کرد و از راه برفت». [7] ‏

در این آیه و آیات قبل از آن داستان داخل شدن آدم و همسرش در بهشت، و بیرون شدنشان به وسوسه‏اى از شیطان، و حکمى که خداى تعالى در این موقع راند که دینى تشریع نموده،سعادت و شقاوت بنى نوع آدمى را منوط به پیروى هدایت او و اعراض از آن نموده بیان مى‏کند.

این آیه شریفه و آیات دیگری که درباره حضرت آدم (ع) و همسرش حوا، در قرآن کریم مبنی بر رانده شدن آنها از بهشت بیان شده، مهم ترین دلیلی است که برخی از اهل سنت دلیل بر نفی عصمت انبیاء در غیر وحی قرار داده و صدور معصیت را از رسل و انبیاء جایز دانسته اند. [8]

اما در ردّ این استدلال، پاسخ های محکم و قوی با توجه به آیات و روایات از طرف مفسرین و محققین بزرگ شیعه داده شده است [9] . در اینجا به یکی از آن پاسخ ها اشاره می شود:

پیش از بررسی و تحلیل این آیه ها، ذکر این نکته لازم است که امر و نهی، بر دو نوع است:

الف: امر و نهی تکلیفی: در این امر و نهی، مولا از مقام ولایت خود بر بندگانش دستور صادر می کند که چنین کاری را نکنید و یا بکنید و بندگان باید به این گونه اوامر و نواهی متعبّد شوند و حتماً آن کار را ترک کرده و یا انجام دهند.

ب: امر و نهی ارشادی: در این نوع، مولا بر کرسی قدرت و حکومت تکیه نزده است که این دستور را صادر کند، بلکه صرفاً مصلحت حقیقی انسان را در نظر گرفته و از باب راه گشایی و دل سوزی به انجام کاری یا ترک کاری دستور داده است؛ البته خود ارشادی بر دو قسم است: 1- ارشادی محض،که در انجام آن، هیچ گونه قصد تعبّد و حتمیّتی معتبر نیست؛ 2- ارشادی همراه با مولویت: مثل مستحبات که علاوه بر ارشادی بودن، نوعی امر مولایی نیز در ضمن آن به چشم می خورد که قصد تعبّد از لوازم معتبر آن است و بدون تعبّد هیچ اثری ندارد.

بعد از این توضیح می گوییم: نهیی را که خدای حکیم برای حضرت آدم صادر فرمود، ارشادی محض است که فقط همانند افراد خیر خواه، دل سوز و نیک اندیش، لوازم و واکنش کردار او را گوشزد کرده است، که اگر حضرت آدم امر خدای حکیم را اطاعت می کرد و از آن میوه ممنوع نمی خورد، ارمغانی برای مولای خود نبرده بود، چون خداوند دستوری داده بود که آدم موظف نبود آن را اطاعت کند. اولین ارمغانی که اطاعت فرمان خدا برای آدم می توانست داشته باشد، آن بود که در بهشت، از همه امکانات رفاهی و آسایشی برخوردار شود و با نادیده گرفتن فرمان خدا، از موقعیت فراهم آمده محروم گشت و هیچ گونه هتک حرمتی نسبت به مولا صورت نگرفته است تا به آن معصیت اطلاق شود. ارشادی بودن نهی را آیات [10] قبل از این آیه شریفه تأیید می کند؛ زیرا این آیات هرگز در صدد بیان مؤاخذه نیست، بلکه در صدد بیان عکس العمل طبیعی عمل خوردن از میوه ممنوعه است که همان محروم شدن از نعمت ها می باشد. و اگر نهی خدا مولوی بود، باید تبعات و لوازم آن، به وسیله توبه از بین برود؛ در صورتی که می بینیم آدم و حوا توبه کردند و توبه آنها قبول شد، ولی تبعات آن (خروج از بهشت) ااز بین نرفت.

بنابراین، لغزش [11] هیچ گاه ملازم با «ذنب» و «گناه» نیست. و هر نوع مخالفت و پیروی نکردن، عصیان [12] و اطاعت نکردن به معنای اصطلاحی (جرم و گناه) نیست. آنجا که انسان به سخن ناصح مشفق گوش فرا ندهد و دچار مشقت و زحمت در زندگی شود نیز «لغزش» صدق می کند. همچنین لغزش در زندگی، منحصر به مخالفت با اوامر مولوی نیست، بلکه آن جا که دستور بزرگ تر را که جنبه ارشادی و عنوان پند و اندرز دارد، گوش ندهد و با ضررهایی رو به رو گردد نیز لفظ لغزش و عصیان صدق می کند. [13]

و پاسخ های دیگری که بر عدم عصمت انبیاء در غیر ابلاغ وحی، که به وسیله این آیات استدلال شده، داده شده است. [14]

خلاصه این که، عقیده ما بر این است که انبیاء ترک واجب نمی کنند و مرتکب حرام نمی شوند؛ زیرا با عصمت آنها منافى است. ولى ترک اولى یعنى ترک مستحبّ یا فعل مکروه بر آنها رواست. از آنجا که مقام قرب ایشان در حد اعلى است، طلب مغفرتهاى ایشان براى این است که مبادا تنزلى از درجه و مقام شامخ خود پیدا کنند و در درجه ‏اى نازل‏ تر قرار گیرند که البته بر ایشان دشوار است، زیرا هر کس از یک درجه ‏اى تنزل کند و لو گرفتار عذاب هم نشود، برایش سخت است. [15]

2- « پیش از تو نفرستاده‏ایم مگر مردانى از اهل دهکده‏ها را که به آنها وحى مى‏کرده‏ایم چرا در این سرزمین نمى‏گردند تا بنگرند سرانجام کسانى که پیش از آنان بوده‏اند، چسان بوده است؟ و، سراى آخرت براى کسانى که پرهیزگارى کرده‏اند بهتر است، چرا تعقل نمى‏کنند؟ (پیامبران به دعوت خود و دشمنان به مخالفت خود هم چنان ادامه دادند) تا رسولان مأیوس شدند و گمان کردند که (حتى گروه اندک مؤمنان) به آنها دروغ گفته‏اند، در این هنگام یارى ما فرا رسید، پس هر کس را که خواستیم نجات دادیم، و عذاب ما از قوم زیانکار بازگردانده نمى‏شود ». [16]

قائلین به عدم عصمت انبیاء به این آیه (آیه 110) بر معصوم نبودن انبیاء استدلال کرده اند؛ زیرا می گویند ضمائر در عبارت « وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا » به «الرسل» بر می گردد، که در این صورت مفاد آیه این طور می شود که رسولان و انبیای الاهی، قوم خود را انذار کردند، ولی قومشان با آنها به شدت مخالفت کردند. این رسولان، قوم خود را هم چنان دعوت مى‏کردند، و مردم، هم، هم چنان لجاجت می کردند؛ آنان به عذاب خدا انذارشان کرده و اینان نمى‏پذیرفتند، تا آنکه رسولان از ایمان آوردن قوم خود مأیوس شدند (و یا نزدیک بود مأیوس شوند) و «رسولان گمان کردند که دروغ گفته اند در نصرت و یاری ای که از جانب خدا به مؤمنین و در هلاکت و نابودی که به کافران وعده داده اند»؛ یعنی معنای آیه، « ظنّ الرسل أنّهم قد کذبوا » می شود. و چنین گمانی به خدای متعال، اعتقاد باطلی بوده و با عصمت سازگاری ندارد. [17] البته بحث در آیه شریفه را به همه انبیاء، از جمله پیامبر اکرم (ص) جاری می کنند، و فقط آنها را در دریافت وحی معصوم می دانند.

جواب از این استدلال: یکی از جواب های مناسب و موافق با ظاهر آیه این است که: گمان مذکور در آیه شریفه یک امر قلبی نیست که به قلوب رسولان رسیده و عارض شده باشد و آن را با تمام وجود و عقل های خود درک کرده باشند و بعد بخواهند به زبانشان چنین چیزی را بگویند، مانند سایر گمان هایی که به قلوب بشری رسیده و موجب می شود که به زبان آورده و ضرر فکری و عملی برایشان داشته باشد؛بلکه مقصود این است که حوادث و پیشامدهای شدید و سختی که برای رسولان از طرف کافران پیش آمد به حدّی بود که موجب شد به زبان تکوینی حکایت کنند از این که نصرت و یاری که وعده داده شده، درست نباشد؛ و فرق است بین کسانی که گمان می کنند وعده الاهی برای نصرت و یاری رساندن، وعده دروغی بوده و بین کسانی که به خاطر شدائد و حوادث ناگوار و سخت، که احاطه بر آنها نموده، آنچه در ابتداء به فکرشان می رسد، این است که خبر و اثری از وعده الاهی نیست. [18]
[1] . سبحانی، جعفر، الالهیات، ج3، ص 165.
[2] . تفسیر الألوسی، در تفسیر سوره طه، ذیل آیه 121: « نعم لا اشکال فیه على ما قاله القاضی أبو بکر من أنه لا یمتنع عقلاً ولا سمعاً أن یصدر من النبی علیه السلام قبل نبوته معصیة مطلقاً ».
[3] . سبحانی، جعفر، الالهیات، ج3، ص 183.
[4] . ر.ک: سبحانی، جعفر، الالهیات، ج3، ص 183-189.
[5] . أحمد بن عبد الحلیم بن تیمیه الحرانی أبو العباس ؛ منهاج السنه النبویه ، تحقیق : د. محمد رشاد سالم ، ج7، ص 85،مصر ، مؤسسه قرطبه - 1406 ، چاپ اول؛ جامع الرسائل لابن تیمیه، رشاد سالم، بخش «المجموعة الثانیة»، بحث غلو الشیعة فی دعوی العصمة: وَادعوا عصمتهم من صَغِیر الذُّنُوب وکبیرها وَغیر ذَلِک وَادعوا ذَلِک فِی الْأَنْبِیَاء أَیْضا لأَنهم أفضل من الْأَئِمَّة؛ و همچنین: در بحث « مذهب السلف و اهل السنة هو القول بتوبة الانبیاء» و همچنین در بحث « بطلَان القَوْل بعصمة الْأَنْبِیَاء من التَّوْبَة من الذُّنُوب».
[6] . جامع الرسائل لابن تیمیه، رشاد سالم، بخش «المجموعة الاولی»، بحث « لاعصمة لاحد بعد الرسول » و در بحث « مذهب السلف و اهل السنة هو القول بتوبة الانبیاء» و همچنین در بحث « بطلَان القَوْل بعصمة الْأَنْبِیَاء من التَّوْبَة من الذُّنُوب».
[7] . طه، 121: (فَأَکَلا مِنْها فَبَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَ عَصى‏ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى‏ ).
[8] . سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، ج5، ص 119.
[10] . طه، آیه 117 – 119: (فقلنا یا آدم إنّ هذا عدوّ لک و لزوجک فلایخرجنکما من الجنّة فتشقی ، إنّ لک الا تجوع فیها و لاتعری، و انک لاتظمؤا فیها و لاتضحی).
[11] . بقره، 36: ( فأزلّهما الشیطن).
[12] . طه، 121: ( و عصی ءادم ربّه فغوی ).
[13] . سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، ج5، ص 122 – 126، با تلخیص؛ طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، با ترجمه موسوى همدانى سید محمد باقر، ج14، ص 306-309، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم،1374 شمسی؛ مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه، ج 13، ص 323-324، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374 شمسی؛ ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج1، ص 133-137، با ترجمه مترجمان، انتشارات فراهانی، تهران، چاپ اول، 1360 شمسی.
[14] . طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، با ترجمه موسوى همدانى سید محمد باقر، ج14، ص 309.
[15] . ترجمه مجمع البیان، ج18، ص 33.
[16] . یوسف، 109-110:( وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاَّ رِجالاً نُوحی‏ إِلَیْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُرى‏ أَ فَلَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَیْرٌ لِلَّذینَ اتَّقَوْا أَ فَلا تَعْقِلُونَ «109» حَتَّى إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا فَنُجِّیَ مَنْ نَشاءُ وَ لا یُرَدُّ بَأْسُنا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمینَ «110»).
[17] . سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، ج5، ص 97-98.
[18] . سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، ج5، ص 101 – 104، با تلخیص.

پرسش و پاسخ

بزرگسال , تخصصی

Mods Doblin core Marc xml MarcIran xml