چرا شکر نعمات الهی امری واجب است ؟ | کتابخانه مجازی الفبا

صرف نظر از این‌که شکر نعمت، فزونی نعمت را به همراه دارد، چرا شکر نعمات الهی امری واجب است؟

شکر در لغت به معناى تصور نعمت در ذهن و اظهار آن در گفتار و کردار است. در وجوب شکر نعمت های الهی، توجه به چند نکته ضروری است: 1. لزوم شکر منعم امری فطری و درونی است که هر انسانی با رجوع به عقل و فطرت خویش در می یابد که در بـرابـر هر کـسـى کـه بـه او خدمتی کرده یا نـعـمتى عطا کرده باید تشکر کند و گر نه از طرف عقل خود، مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت. با توجه به همین روحیه، وقتى انسان متوجه مى شود کـه قدرتی بی همتا نعمت هاى مادی و معنوی بی شماری به وی عطا نموده، لازم می بیند که این قدرت لایزال را بشناسد، و از او تشکر کند. بنا براین وجوب شکر نعمت قبل از این که یک واجب شرعی باشد، واجب عقلی است. 2. اگر چه خداوند از شکر گزاری بندگان بی نیاز است، ولى به خاطر منفعت و مصلحت بندگان خود و به خاطر نتایجی مادی و معنوی و دنیوی و اخروی که برای شأن و منزلت انسان به همراه دارد، آنانرا به شکر گزاری فرا خوانده است. در قرآن کریم پس از نوید افزودن بر نعمت های سپاسگزاران، کفران نعمت را موجب عذاب الهی دانسته است. 3. شکرگزاری ریشه تمام سعادت ها و سرچشمه عظیم برکات الهى برای انسان است، که روز به روز انسان را به خدا نزدیکتر و پیوند عشق و محبّت بندگان را با خدا محکم تر مى سازد از این رو علیرغم بی نیازی خداوند، از روى حکمت و مصلحت بر بندگان ضرورى و واجب گردیده است. 4. بدون شک هیچ کس توان شکر نعمت هاى خدا را ندارد، و برترین شکر آدمى اظهار عجز و ناتوانى از شکر گزاری در برابر نعمت هاى او و عذر تقصیر به پیشگاه حق بردن است.

شکر در لغت به معناى تصور نعمت در ذهن و اظهار آن در گفتار و کردار است.[1] در پاسخ به این سؤال که چرا شکر نعمت واجب است، توجه به چند نکته ضروری است:



1. لزوم شکر منعم امری فطری و درونی است، انسان با رجوع به عقل و فطرت خویش پی به این حقیقت می برد که باید در بـرابـر هر کـس کـه بـه او نـعـمتى عطا کرده یا خدمتی نموده (هر چند آن خدمت و نـعـمت کوچک باشد) بی تفاوت نباشد و به گـونـه اى از او تـشـکر و قدردانى کند و گر نه از طرف عقل خود، مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت و عقلاء نیز او را مذمت کرده و از حیوانات پست تر می دانند؛ زیرا این خصلت شاکر بودن در بسیاری از حیوانات به خوبی مشهود است. با توجه به این حکم عقل است که ، وقتى انسان متوجه مى شود کـه قدرتی بی همتا سرمایه های وجودی و نعمت هاى مادی و معنوی بزرگ، با ارزش و بی شماری را به وی عطا نموده بر خود لازم می بیند که در برابر چنین ولی نعمتی بی تفاوت نبوده و تا جایی که برایش امکان دارد از نعمت هایش تشکر کند و در بـرابـر کرامت و بزرگی و عظمتش سر تـعظیم فرود آورد و سپاس خود را به او ابراز کند. داشتن چنین روحیه ای که به طور فطرى، در همه انسان ها وجود دارد همگان را به تلاش در راه شناخت منعم ملزم مى کند؛ زیرا پس از مرحله شناخت است که امکان قدردانى و تشکر میسّر مى شود.[2]



2. آگاهی از فلسفه شکرگزارى ما را به لزوم شکر نعمات الهی رهنمون می سازد:



ممکن است انسان ها در برابر نعمت هایى که به دیگرى مى بخشند انتظار شکرگزارى داشته باشند، اما بى شک خداوندى که از همگان بى نیاز است و اگر تمام جهانیان به او کفر ورزند، گردى بر دامان کبریائیش نمى نشیند، نیازى به شکرگزارى بندگان ندارد، اما علیرغم بی نیازی خداوند، شکرگزاری را از روى حکمت و مصلحت بر بندگان ضرورى دانسته و در قرآن کریم پس از نوید به سپاسگزاران، به ناسپاسان بى اعتنایى کرده و مى فرماید: «آنکه سپاسگزارى کند سپاسش به نفع خود اوست و هر که کفران ورزد، خداوند بى نیاز و ستوده است.»[3] و بالاتر این که کفران نعمت را موجب عذاب شدید دانسته و فرموده است:«...واگر کفران کنید همانا عذاب من شدید است.»[4]



هر چند خداوند بزرگوارتر از آن است که ناسپاسان را محروم سازد، ولى کفران نعمت، خود، سبب برخى از ناهنجارى ها و محرومیت ها نظیر : ناپایداری و زوال نعمت، رخت بر بستن خیر و احسان و روحیه جوانمردی و ایثار گری در جامعه، می شود . شکر منعم نتایجی بس متعالی و در شأن و جایگاه و منزلت انسانی به وی می بخشد.



بنابراین، این همه تأکید در مسأله شکرگزارى نتیجه اش به خود انسان بازگشت مى کند، و اگر کمى در فلسفه آن دقّت کنیم وجوب آن نیز روشن مى شود:



اولاً) فرد یا ملتی که از نعمت هاى پروردگار قدردانى مى کند، خواه این شکر گزاری در دل باشد یا با زبان یا عمل، نشان مى دهد که لایق نعمت است، خداوند حکیم نیز کارش همه جا از روى حکمت است، و بدون دلیل نه نعمتى را از کسى مى گیرد و نه بى دلیل نعمتى را به کسى مى بخشد. در آیات و روایات اسلامى شکر، سبب دوام و افزایش نعمت شمرده شده است. در حدیثى امیرمؤمنان على(ع) مى فرماید: « ثمره شکر فزونى نعمت است».[5]



ثانیاً) هنگامى که روح شکرگزارى در انسان پرورش یابد، از شکر خالق به شکر مخلوق مى رسد، و تشکر و سپاسگزارى در برابر خدمات و زحمات مخلوق، موجب شکوفا شدن استعدادهاى خلاّق و ظرفیت هاى وجودى اشخاص شده، و در نتیجه جامعه و صاحبان نعمت، انگیزه ای مضاعف در انجام خیر و خوبی پیدا می کنند.



ثالثاً) شکرگزارى از خالق، راهى به سوى معرفت او مى گشاید و پیوند انسان را با آفریدگار محکم تر مى کند، شکرگزارى علاوه بر این که معرفتِ بخشنده نعمت ها را به دنبال دارد، معرفت نعمت را نیز به همراه خواهد داشت، و همین معرفت نعمت روز به روز پیوند بندگان را با خدا محکم تر مى سازد و آتش عشقش را در دل ها شعله ورتر مى کند.



3. بدون شک هیچ کس توان شکر همه نعمت هاى خدا را ندارد، چرا که همین توفیق شکرگزارى، فکر ،عقل، زبان، دست، پا و.....که انسان به وسیله آن شکر قلبى و لسانى و عملى را انجام می دهد، همه از نعمت هاى خدا است و این توفیق هنگامى که در مسیر شکرگزارى به کار گرفته مى شود نعمت دیگرى است که خود نیازمند شکر دیگرى است. به همین دلیل همان گونه که در روایات اسلامى اشاره شده برترین شکر آدمى اظهار عجز و ناتوانى از شکر خدا در برابر نعمت هاى او است و عذر تقصیر به پیشگاه حق بردن، ورنه سزاوار خداوندى خدا را کسى نمى تواند بجاى آورد. [6]

نتیجه آنکه؛ شکرگزاری نه تنها امری درونی و فطری است بلکه ریشه تمام سعادت ها و سرچشمه عظیم برکات الهى برای انسان است که روز به روز انسان را به خدا نزدیکتر و پیوند عشق و محبّت بندگان را با خدا محکم تر مى سازد و عاملى براى تقوا و پرهیزگارى و طریقى به سوى رستگارى و سعادت و نورانیتی برای معرفت انسان در بندگی و عبودیت ذات خداوند است. از این رو علیرغم بی نیازی خداوند، از روى حکمت و مصلحت بر بندگان ضرورى و واجب گردیده است.

اسلام کوئست نت