چکیده :
ارائه ملاک تمایز علوم مبحثی مهم در علم شناسی است.
از آنجا که تفسیرهای مختلف از عرضی ذاتی در اخذ ملاکهای مختلف تمایز علوم بی تاثیر نیست و پاره ای از اشکالات بر تمایز به موضوع از جانب عوارض می باشدو...
نخست مفصل از مبحث عوارض ذاتی و دیدگاههای مختلف در باره آن سخن گفته ایم و آن گاه ملاکهای ارائه شده از سوی دانشمندان مسلمان ( منطق دانان و اصولیان) به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته و توانایی هر یک از آنها در جدایی علوم مورد ارزیابی واقع شده است.
ملاکهایی که مورد بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: تمایز به موضوع, تمایز به غایت, تمایز مبتنی بر تفصیل علوم به حقیقی و اعتباری ( موضوعی- غایی) , تمایز به جامع محمولات, تمایز به موضوع یا محمول یا هر دو , تمایز مبتنی بر تفصیل علوم در دو مقام تحقق و تدوین , تمایز به هر آنچه که می تواند در تمایز مدخلیت داشته باشد, تمایز به سنخیت و تمایز به روش.
در این بحث و بررسیها مشخص شده است که تمایز در علوم حقیقی- علومی که ما به ازاء یا منشا انتزاع خارجی دارند- به موضوعات آنهاست, و این ملاکی است که در مقام تدوین قادر به تمییز علوم است , ملاکی حقیقی که اعتبار معتبر در آن دخلی ندارد.
در این علوم از عوارض ذاتی یک علم - مطابق تفسیر دیدگاه سوم عرضی ذاتی- بحث می شود.
اما علوم اعتباری را به وسیله این ملاک به نحوی حقیقی ( یعنی به گونه ای که بسته به اعتبار معتبر نباشد) نمی توان از هم تمیز داد, بلکه به گونه اعتباری, آن هم در مقام تحقق.
تمایز به غایت نیز این گونه است , یعنی فراخی و تنگی مسائل یک علم به دست اعتبار معتبر است اما در مقام تدوین.
بنابراین بر تمایز به موضوع در علوم اعتباری برتری دارد.
نیز مشخص شده است که بیشتر دیدگاههای دیگر که به گونه ای در پی ارائه ملاکی بوده اند که به نحو حقیقی علوم را از هم متمایز کند, توفیقی در این امر نداشته اند, آن چنان که دیدگاه تمایز مبتنی بر تفصیل علوم در دو مقام تدوین و تحقق- که آمیزه ای از دو گونه حقیقی و اعتباری ملاک تمایز است می باشد- و نیز دیدگاهی که همه عناصر را برای تمایز علوم دخیل می داند.
چکیده (انگلیسی): presentation of criterion for distinction of sciences from each other is an important subject in the philosophy of knowledge.
for the very reason that different interpretations from essential accidents in the selection of different criteria for the distinction of sciences is important, and also some problems of distinction based on subjects is related to accidents we have first of all discussed essential accidents as well as different viewpoint related to this issue and then the distinction criteria produced by muslim logicians and usulis has been examined in details and the assessment of these criteria in the distinction of sciences is included as well.
the criteria that has been examined are: distinction based on subject, based on the end, based on the division of sciences to real and mentally- posited (subject-end), based on the predicate, based on the subject or predicate or both of them, based on the division of sciences as on objectively or subjectively, based on whatever can be influential in making distinction, based on the cognate, based on the method