مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب الوحی و دلالاته فی القرآن الکریم تألیف دکتر ستار جبر حمود الاعرجی است این کتاب پیرامون یکی از موضوعات مهم علوم قرآنی ، یعنی مساله وحی نوشته شده است. مؤلف که از قرآن پژوهان معاصر می‌باشد در این کتاب ابعاد گوناگون مساله وحی را تجزیه و تحلیل نموده و مطالب را در پنج فصل بیان کرده است. در فصل اول واژه وحی را معنی و آنرا در لغات مختلف و امتها و ادیان گذشته و نیز از نظر علماء اسلام مورد بررسی قرار داده است. در فصل دوم وحی را از نظر مصدر توضیح داده، بیان می‌کند که برای وحی سه مصدر وجود دارد که عبارتند از: وحی الهی، وحی شیطانی و وحی که غیر از این دو باشد. در فصل سوم وحی را از جهت دریافت کننده آن که انبیاء علیهم‌السّلام و یا دیگر موجودات می‌باشند تشریح می‌کند و به خاطر اهمیت موضوع، ابتدا وحی به انبیاء عموما و وحی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را خصوصا بحث نموده و در ادامه وحی به موجودات دیگر همچون وحی به انسان‌های عادی، وحی به حیوانات و وحی به زمین و آسمان را بیان نموده است. در فصل چهارم وحی را از دیدگاه صوفیه بررسی نموده و برای این منظور تقسیم بندی‌هایی برای علم ذکر، آنگاه دیدگاه‌های مختلف را در رابطه با علم انبیاء و اولیاء بیان کرده است. در فصل پنجم وحی را از نظر متکلمین و فلاسفه تشریح نموده است. در ابتدا وحی را از نظر متکلمین بحث نموده و اینکه کلام الهی چگونه است. در ادامه پیرامون قدیم و یا حادث و مخلوق بودن قرآن دیدگاه‌های مختلف را ذکر و در پایان بحث، اشکال مختلف وحی را نام می‌برد. در ادامه همین فصل وحی را از نظر فلاسفه اسلامی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در پایان کتاب با عنوان خاتمه نتایج مهمی را از مباحث ذکر شده در کتاب ذکر نموده است. با توجه به ویژگی‌های کتاب و مباحث آن می‌توان گفت که این کتاب یکی از آثار برجسته‌ای است که توانسته است مساله وحی را از زوایای مختلف و تقسیم بندی‌های متفاوت، مورد بررسی قرار دهد. از طرف دیگر، استفاده از دیدگاه‌ها و نظرات مفسران و علماء شیعه نشان دهنده انصاف نویسنده نسبت به مذهب تشیع می‌باشد. کتاب دارای یک مقدمه و پنج فصل می‌باشد که فهرست مطالب آن به قرار زیر است: فصل اول: بررسی واژه وحی شامل: الف: وحی در لغت عرب و استعمالات قرآن. ب: وحی و مظاهر آن در لغات سامی. ج: وحی در لغات لاتین و انگلیسی. د: وحی در نزد امت‌ها و ادیان گذشته. ه: وحی در مفهوم اسلامی. فصل دوم: مصدر وحی شامل: مبحث اول وحی الهی شامل: نسبت وحی به خدا ، حکمت و اهداف وحی، اهمیت وحی، طرق وحی الهی. مبحث دوم: وحی شیطانی شامل: حقیقت شیطان، طبیعت وحی شیطانی، وحی و دعاوی القاء شیطان، علامات وحی شیطانی، انواع وحی شیطانی، مراتب تاثیر شیطانی. مبحث سوم: مصادر دیگر وحی شامل: الف: وحی بشری. ب: وحی ملائکه‌ای. ح: وحی مظاهر طبیعت. فصل سوم: وحی از جهت دریافت کننده آن شامل: مبحث اول: وحی نبوی عام (وحی به انبیاء) شامل: النبی و الرسول، خصائص دریافت کننده وحی، صورتهای مختلف وحی نبوی. مبحث دوم: وحی محمدی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شامل: وحی قرآن، صورت‌های مختلف وحی محمدی و اقسام آن، وحی الهامی، وحی مباشر، اقسام وحی، خصائص وحی محمدی. مبحث سوم: وحی به موجودات دیگر شامل: وحی به ملائکه، وحی به انسان‌ها، وحی به حیوانات، وحی به مظاهر طبیعت. فصل چهارم: وحی در نزد صوفیه شامل: مبحث اول: علم انبیاء علیهم‌السّلام. مبحث دوم: علم باطن (علم اولیاء). فصل پنجم: وحی در نزد متکلمین و فلاسفه شامل: مبحث اول: وحی در نزد متکلمین شامل: کلام الهی، خلق قرآن، کیفیت وحی، اشکال وحی. مبحث دوم: وحی در نزد فلاسفه شامل: خصائص دریافت کننده وحی، وحی و کیفیت آن، رؤیا. ویژگی‌های کتاب ۱- فصل اول: در این فصل، ابتدا اقوال گسترده‌ای را پیرامون معنای لغوی و اصطلاحی واژه وحی ذکر کرده و در ادامه وحی را در اصطلاحات قرآنی شرح می‌دهد و از آنجا که سخن گفتن خدا با پیامبران اختصاص به لفظ وحی ندارد، الفاظی که در قرآن در این باره به کار رفته، همچون: انباء- قصه- تکلیم و... را برای ارتباط خدا با پیامبران توضیح می‌دهد. ۲- فصل دوم: مبحث اول: وحی را از جهت مصدر الهی داشتن بحث نموده و در ادامه حکمت و اهداف وحی را تشریح می‌نماید. ۳- فصل دوم: مبحث دوم: در این مبحث پیرامون وحی از ناحیه شیطان بحث نموده و به همین مناسبت ابتدا پیرامون حقیقت شیطان سخن گفته، آنگاه علامات وحی شیطانی را توضیح می‌دهد. ۴- فصل دوم: مبحث دوم: در این قسمت انواع وحی شیطانی را بررسی نموده، در این رابطه از آیات قرآن استفاده می‌کند که وحی شیطانی به صورت‌های: وسوسه ، نزع، مس، همز و... می‌تواند صورت پذیرد. ۵- فصل سوم: مبحث اول: در این قسمت وحی به انبیاء و رسولان را مورد بحث قرار داده است. در ابتداء دو واژه رسول و نبی را از نظر لغت و اصطلاح معنی کرده، در ادامه دیدگاه‌های علماء را درباره تفاوت این دو لفظ بیان کرده است. ۶- فصل سوم: مبحث سوم: در این قسمت وحی به موجودات دیگر همچون ملائکه و انسان‌های عادی و حیوانات و... را مورد بحث و بررسی قرار داده. در ادامه به مناسبت وحی به مادر موسی این مساله را مطرح می‌کند که آیا زنان می‌توانند به مقام نبوت برسند یا خیر؟اقوال علماء را در این باره ذکر و بررسی نموده است. ۷- فصل سوم: مبحث سوم: در این مبحث وحی به دیگر موجودات را توضیح می‌دهد در قسمتی از آن وحی به حیوانات همچون زنبور عسل را بیان نموده که ممکن است به دو صورت الهام و غریزه و تسخیر صورت بپذیرد. ۸- فصل پنجم: در این فصل وحی را از دیدگاه فلاسفه و متکلمین مورد بحث قرار داده نظریه حدوث و قدم قرآن را از نظر متکلمین بررسی نموده است.