مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در بررسی ساختار معرفتی و زبانی شطح، رویکردهای متفاوتی وجود دارد. برخی از این رویکردها، عموما شطح را ناشی از وجود پارادوکس در سطح گزاره- اعم از پارادوکس وصفی و اسنادی- می دانند. برخی دیگر سعی در رفع تناقض و تقلیل شطح به گزاره های حقیقی دارند. بعضی هم با بررسی احوال عارفانه و معرفت شهودی سعی می کنند بین این شکل خاص بیانی و اشکال ویژه تجارب عارفانه پیوند ایجاد کنند.همه این رویکردها، ضمن روشن ساختن برخی از خصیصه های زبان عرفانی، به طور عام، و شطح، به طور خاص، سعی در تحلیل و تاویل شطحیات دارند. با وجود این، به نظر می رسد یکی از شاخص های اصلی و بنیادین شطح؛ یعنی تفکیک وجودشناختی و معرفت شناختی در همه نگرش های رایج، مغفول مانده است. این مقاله به بررسی شاخص های تفکیک وجودشناختی و معرفت شناختی و اهمیت آن در پیدایی و تاویل شطح می پردازد.

نظریات مختلفی پیرامون نسبت بین متشابهات قرآنی و مشطحیات عرفانی شکل گرفته است. یکی از نظریات مهم و مورد توجه، در این زمینه، نظریه روز بهان بقلی است که توجه جمعی از متفکرین و مستشرقین معاصر از جمله هانری کربن را به خود جلب کرده است. در این نظریه، متشابهات قرآنی از سنخ شطحیات عرفانی دانسته شده و مورد تحلیل قرار گرفته است. ما در این مقاله هرمنوتیکی آنها، وجوه تمایز بنیادی این دو را از هم نشان داده و به نقد نظریه مذکور پرداخته ایم.