مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلة اصلی این نوشتار، بررسی روش‌شناسی محمد عابد الجابری، متفکر و نواندیش معاصر عربی است. با توجه به تأثیری که وی بر فرهنگ عربی ـ اسلامی معاصر در کشورهای عربی داشته است، هدف از انجام این پژوهش بازخوانی روش او برای فهم ریشه‌های اندیشمندی او و لوازم و دلالت‌های افکار او در ساحت‌های گوناگون فکری است. روش انجام این پژوهش، تحلیلی ـ عقلی است. در این نوشتار، نخست به زمینه‌های وجودی روش‌شناسی و سپس به مبانی نظری روش‌شناسی پرداخته‌ایم و در ادامه، ابعاد مختلف روش‌شناسی او را توضیح داده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که جابری در ارائة اندیشه‌ها و دیدگاه‌های خود از روشی تلفیقی بهره می‌گیرد و پیروی از روش هرمنوتیک فلسفی در آثار او نمایان است. در پایان نیز کوشیده‌ایم به برخی کاربردها و دلالت‌های روش‌شناسی او اشاره کنیم.

ائمّة اطهار(ع) مفسّران راستین قرآن کریم هستند. آنچه امام معصوم دربارة قرآن تفسیر می نماید، همان سخن قرآن است؛ چراکه آنان قرآن ناطق اَند وعلم تفسیر آن را از رسول خدا(ص) اخذ کرده اند. از آنجا که آن بزرگواران داناترین این افراد به معارف قرآن بعد از آن حضرت(ص) می باشند، در این تحقیق بر آن شدیم تا به روایات امام باقر(ع) در باب این علوم بپردازیم. مقالة حاضر گونه ها و روش های تفسیری امام باقر(ع) را بررسی کرده است و نتیجه می گیرد که امام(ع) در سخنان خود، بسته به ظرفیّت و فضای حاکم، به روش های گوناگون، از جمله علوم قرآنی، تفسیر قرآن با قرآن، تفسیر قرآن با سنّت، جری و تطبیق، بیان تمثیل های قرآنی، بیان باطن و ظاهر قرآن، زدودن شبهات، بیان مصداقی آیات و بُعد تربیتی و... از معارف قرآن را تبیین فرموده است.

امروزه پژوهشگران برای بررسی پدیده های پیرامون، به انتخاب روش تحقیق می پردازند. در دهه های اخیر رویکرد کمّی در قلمرو پژوهش های علوم انسانی، تسلط زیادی داشته است؛ اما ازآنجایی که تمام پدیده های علوم انسانی به ویژه پدیده هایی که با رفتار انسانی سروکار دارند را نمی توان به شیوة کاملاً عینی مشاهده نمود، محققان پژوهش های کیفی را نیز مورد توجه و بررسی قرار داده و تلفیقی از هر دو روش را تحت عنوان روش ترکیبی پیشنهاد می کنند. در این مقاله سعی شده است به بررسی دو رویکرد پژوهشیِ مطرح در روش شناسی علوم انسانی پرداخته شود. در این راستا برخی از دشواری های پژوهش های کمّی که منجر به ناکامی آنها در پژوهش های علوم انسانی شده است، مطرح و مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

چكيده فهم روش‌شناسي، منوط به فهم ماهيت‌شناسانه و معرفت‌شناسانه متعلق آن است. در بحث حاضر، فلسفه سياسي به عنوان متعلق روش‌شناسي، در جست‌وجوي كشف حقايق امور سياسي است؛ همان‌گونه كه فلسفه براساس سرچشمة اصلي آن به دنبال كشف حقايق امور است. شهود، عالي‌ترين روش كشف حقايق امور است و عقل براساس مراتب تشكيكي، در مرتبه طولي بعدي قرار دارد، فهم اين امر موجب مي‌گردد فلسفه سياسي در مقام تمايزشناسي، هم به لحاظ مفهوم‌شناسي و هم از منظر روش‌شناسي با تركيب‌هايي همچون فلسفه علم، علم سياسي، نظريه سياسي، فلسفه سياست، ايدئولوژي سياسي و ديگر موارد مشابه متمايز گردد.

چكيده تأمل در آثار و منابع علمي قدما، كه غالباً به طور پيشيني توجه درخوري به مقولة متدولوژي و اعمال آگاهانه روش‌ها و تكنيك‌هاي پژوهشي، قواعد بازي و استانداردهاي مطالعات علمي به سبك و سياق امروزي‌ها مبذول نمي‌كردند، فعاليتي ارزشمند است كه در جامعة علمي ما از سابقة چنداني برخوردار نيست. اين نوشتار، درصدد است تا با تعمق و ژرف كاوي در يكي از منابع گرانسنگ علمي، يعني «مقدمه ابن‌خلدون»، قواعد و اصول روش‌شناختي مورد استفادة مؤلف آن در مقام گردآوري اطلاعات، تحليل داده‌ها، ارزيابي و نقد آراي ديگران و منقولات تاريخي در چارچوب علم جديدالتأسيس خود موسوم به علم «عمران» را شناسايي، استخراج، طبقه‌بندي و شرح و تفسير نمايد. پيش از ورود به بحث روش‌ها، مباني معرفت‌شناختي و رئوس كلي انديشه‌هاي جامعه‌شناختي و تاريخ نگاشتي مؤلف كه نقش مقدمي دربحث روش‌ها دارد، به اجمال بررسي شده‌اند.

بسیاری از آیات قرآن کریم دربارۀ یهودیان است. یهودیان همواره ارتباط خصمانه ای با مسلمانان داشته اند. به گواهی برخی آیات، این ارتباط خصمانه منحصر در آن زمان نیست و همچنان ادامه دارد. آنچه قرآن برای رویارویی با یهود معاصرِ پیامبر بیان می کند، بر گرایش ها و تندروی های یهود معاصر مانند صهیونیست ها یا هر ملّتی که دارای ویژگی های نکوهیده، ستمگری، خودبرتربینی و... باشند نیز تطبیق پذیر است. قرآن کریم با این دشمن ویژه به شکلی خاص مقابله می کند که با روش «عملیات روانی» در جهان معاصر شباهت ها و البته تفاوت هایی دارد. نوشتۀ حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که آیا می توان روش قرآن را در این رویارویی به دست آورد. قرآن کریم با استفاده از ابزار زبان و بیان در تأثیرگذاری بر مخاطب یهود، از برخی روش ها که شبیه تاکتیک های عملیات روانی است، مانند تاکتیک روشنگری، استمرار و تواتر، رعب، شیفتگی و... بهره برده است. همچنین گاه می توان روش بیان قرآنی را در قالب عملیات روانی علنی یا سرّی مشاهده نمود.

چکیده روش‌شناسی به عنوان یک علم درجه دوم سطوح مختلفی دارد: شیوه‌های مطالعه، روش‌شناسی کاربردی، روش‌شناسی بنیادین و روش‌شناسی عام یا همان شیوة تفکر به صورت عام وکلی. آنچه که در این مقاله مورد تحلیل قرار گرفته است، روش‌شناسی بنیادین است. در این مقال به این سؤال اساسی پاسخ داده شده است که چگونه می‌توان بر اساس انگاره‌های کلی برگرفته از آموزه‌های دینی، نظریه ای تولید کرد که روش خاص به خود را داشته باشد. به طور کلی، نظریات مربوط به علومی، که به موضوعات خاص می‌پردازند، در خلأ شکل نمی‌گیرد، بلکه بر اساس یک مجموعه اصول موضوعه ومبادی خاصی تدوین می‌یابد. شناخت آن فلسفه و چارچوب برای بازشناسی نظریه‌ها ضروری است. چنین به نظر می‌رسد که، بر اساس انگاره‌های معرفت شناختی وحی، عقل، نقل، تجربه و حس می‌توان روش‌شناسی بنیادین خاص خود جهت تولید نظریات علمی را داشت.