مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

عربان عصر ظهور، نه‌تنها خدا را می‌شناختند، بلکه به چندین خدا اعتقاد داشتند!

توجه قرآن به جامعه، روابط، مسائل اجتماعی، دعوت به مطالعه جوامع، بیان سنت‌ها و تاریخ آن‌ها را می‌توان در آیات فراوانی با تعابیر مختلفی مشاهده کرد. اهمیت این موضوع بدان حدّ است که بیشتر آیات قرآن کریم، یا احکام اجتماعی را بیان می‌کنند، یا نتیجه آن‌ها پیوندی محکم با روابط اجتماعی انسان‌ها دارد. در همین راستا سور مکّی قرآن کریم، جامعه جاهلی عصر بعثت را در سه حوزه عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی تقسیم می‌کند که این جامعه به دلیل دور بودن از پیامبران و غوطه‌ورشدن در خرافات و عقاید باطله، به پرستش بت‌ها و پرستش جنیان و عبادت اجرام آسمانی به دلیل اعتقاد به نقش داشتن آن‌ها در تغییر وضعیت زندگی شان، روی آورده بودکه در نتیجه، این طرز نگرش، انکار زنده شدن بعد از مرگ را با خود به همراه داشت. همچنین دور ماندن از کتاب و فرهنگ و ادیان الهی، جامعه مکه عصر بعثت را به باتلاق رذایل اخلاقی از قبیل «تعصب بیجا نسبت به زبان و عقیده، خشونت نسبت به زیردستان (کشتن فرزندان، عدم اکرام یتیم و بردگان)، تکبر در مقابل هم‌نوع، بخل و تفاخر» کشانیده بود. لذا این جامعه با فرورفتن در جهالت و پیروی از عقاید نادرست وگسترش اخلاق ناسالم در آن، برخی از ارزش‌های اجتماعی خویش را از دست داده و به «رباخواری، سحر وکهانت، کم‌فروشی وخون خواهی ناحق» روی آورده بود، اگرچه در کل «شعر و شاعری» را می‌توان به‌عنوان رشد یک جامعه درنظر گرفت اما به دلیل کاربرد آن در امور مذموم و فخرفروشی قبیلگی، این نگرش را در جامعه مکه نمی‌توان تأیید کرد. بعثت حضرت رسول اکرم (ص) با ارائه شریعتی نوینی که از شهر مکه آغاز یافت، توانست تغییرات گسترده‌ای را در حیات عقیدتی، حیات اخلاقی و حیات اجتماعی مردم آن جامعه پدید آورد که پیامبر اکرم (ص) طبق آیات قرآن در راستای رشد جامعه جاهلی و تحول آن به جامعه الهی، اقداماتی را در سه بخش ذیل به انجام رساند؛ که «تغییر بینش و نگرش نسبت به مبدأ و معاد» را با «بیان ناتوانی و عجز آلهه و اصنام، تفکر در آسمان‌ها و زمین و وجود مبدأ واحد» در بخش مبدأ، مطرح کرده و در حوزه معاد چون؛ «پاسخ‌گویی به شبهات با آیات علم و قدرت خدا؛ بیان براهین حکمت و عدل؛ و پدیده‌های مشابه معاد مانند رویش گیاهان و ..» را در دستور کار خویش قرارداد. در بُعد رعایت موازین اخلاقی چون «رعایت حقوق والدین، ادای امانات، دعوت به صبر و توکل، رعایت اعتدال و دستور به عدل و احسان» را مورد تأکید قرارداده و در سومین قسمت از اقدامات خویش که در حوزه احکام شرعی قرار می‌گیرد؛ «اقامه نماز، انفاق کردن، تغذیه حلال، داشتن خلوص و عدم ریا در عبادات و معرفی حرمت‌ها» را تأسیس کرد. همچنین پیامبر اکرم (ص) برای تأدیب قوم خود به آداب الهی، از روش‌ها و ابزارهای مختلف دعوت، همچون «روش الگویی، ایجاد زمینه برای تفکر و تعقل، ذکر دلیل برای امور، مقایسه، تمثیل، خطابه، نمایش و قصه‌گویی»، متناسب با روحیه افراد و شرایط مکان و زمان بهره می‌جستند که گاهی موعظه و نصحیت و گاهی نیز مجادله و مناظره و یا استفاده از تشویق و تنذیر از بهترین روش‌های هدایتی آن حضرت بوده است.

با بررسی تاریخی- کلامی اندیشه‌های اعتقادی دانشمندان شیعه در مدرسه حله می‌توان دریافت که آنان در مسأله نبوت، وحی را امری پنهانی و دیدن و شنیدن کلام ملک می‌دانند, و ضرورت بعثت نبی را با دلائل مختلفی که مهم‌ترین آنها قاعده لطف است اثبات می‌کنند، متکلمان این مدرسه معجزه را عبارت می‌دانند از اینکه نبی برای صدق نبوت خود امری را که برخلاف عادت است از طرف خداوند بیاورد. و این امر خارق‌العاده همراه با ادعای نبوت و مطابق با آنچه پیمبر ادعا کرده است، باشد. اندیشمندان امامیه در مدرسه اصفهان با دو رویکرد فلسفی، و رویکرد عقلی و نقلی به این مسأله پرداخته‌اند. از منظر فلسفی وحی را اتصال نفس نبی به ذوات مجرده عالم عقل (به‌ویژه عقل فعّال) و مشاهده همه حقایق هستی می‌دانند، و بعد در سیر نزولی همین حقایق در عالم مثال به‌صورت کلمات همگون با عالم مثال (خیال متصل) درآمده و در منزل دیگر در عالم حس به‌صورت الفاظ و کلمات موزون حس می‌گردد. آنان برای ضرورت نبی دلایلی را ذکر می‌کنند، ازجمله نیازمندی انسان به زندگی اجتماعی و مصلحت بودن آن برای بقاء نوع انسان و اصلاح آخرت و تقویت عقل در احکام و مسائلی که عقل درنمی‌یابد. اندیشمندان این مدرسه دربیان ماهیت معجزه برای نفس آنچنان قدرتی قائل شده‌اند که در سایه طهارت و قوت می‌تواند در هیولای عالم عنصری تغییر ایجاد کند؛ و این همان معجزه است. همان طور که آشکار است در این دیدگاه تبیینی کاملا نفس محورانه از وحی و معجزه را شاهدیم.در طرف دیگر این مدرسه شخصیت‌هایی مانند علامه مجلسی و دیگران که با رویکرد عقلی ـ نقلی به تبیین وحی پرداخته‌اند، وحی را کاملاً خدا محورانه می‌دانند، یعنی این خدا است که یا باواسطه صوت یا فرشته وحی، وحی را به انبیاء می‌رساند. و در بیان ضرورت بعثت از منظر آیات و روایات و ادله نقلی به آن می‌پردازند، و از زوایای گوناگون بعثت انبیاء را لازم و ضروری می‌دانند. و با توجه به همین مبنای فکری معجزه را فعل الهی که برخلاف مجرای طبیعی و همراه با دعوی نبوی باشد می‌دانند.

خداوند متعال با ارسال رسولان و بعثت پیامبران، اهداف بزرگی را برای به کمال و سعادت رساندن انسان ها دنبال کرده است. این اهداف و آرمان ها در آیات و روایات ما بیان شده است. از آنجا که امامان معصوم(ع) در پی انبیای الهی جانشینان پیامبر خاتم(ص) و وارثان انبیا هستند، همان رسالت را بر دوش داشتند. در میان ائمه(ع)، خاتم الاوصیاء حضرت مهدی(ع) نیز دنبال کنندۀ همان آرمان هاست که در زمان ظهور حضرت تحقق خواهد یافت. در این مقاله به بررسی بخش هایی از اهداف بعثت و اهداف ظهور امام زمان(ع) و تطبیق آنها پرداخته ایم.

دوران سیزده ساله ی بعثت نبوی، طی سه مرحله: دعوت مخفیانه، دعوت خویشان و اقوام و دعوت علنی و عمومی، با موفقیت ادامه یافت و اقشار بسیاری، به ویژه جوانان مکه، به رسول الله (ص) گرویدند. سران قریش و مشرکین که حیات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی خود را در خطر دیدند، با تکیه بر تعصبات قومی و فرهنگی جاهلی و گذشته گرایی، به شدت به مقابله با آن حضرت پرداختند و از هیچ کوششی اعم از شکنجه و تهمت های ساحری، کهانت، جنون و شاعری نسبت به وی و یارانش دریغ نکردند. ادامه ی نهضت و بنیان یک جامعه ی دینی در این مسیر دشوار و پرخطر، جز با یک برنامه ریزی هدفمند ممکن نبود. لذا رسول گرامی اسلام (ص) برای رسیدن به اهداف عالی خود، به وسیله ی ابزارها و اقداماتی بر موانع و مشکلات سهمگین و شکنجه های طاقت فرسای این دوران فائق آمد. اهم اقدامات رسول الله (ص) عبارتند از: 1- سالم سازی و تربیت نیروی راستین مدافع اسلام؛ 2- ارتقای سطح آگاهی و بصیرت مسلمانان نخستین؛ 3- اخلاق و شخصیت معنوی و ظاهری رسول الله (ص)؛ 4- صبر و پایداری و استقامت در برابر مشکلات و موانع؛ 5- قرآن کریم، معجزه ی رسول خدا (ص)؛ 6- گفت و گوی احسن و گفتار نیکو در برخورد با مخالفان؛ 7-هماهنگی گفتار با کردار و تبلیغ با عمل از سوی رسول الله (ص)؛ 8- هدفمندی و برنامه ریزی دقیق؛ 9-کادرسازی از جوانان مکه؛ 10- استعانت و یاری از خداوند در برابر مشکلات و موانع.

ابوجعفر محمدبن جریر طبری یکی از اختران فروزان آسمان فرهنگ و تمدن اسلامی است. که در ورای قرون و اعصار همچنان درخشندگی خود را حفظ نموده است. او در سال 225ق. در آمل مازندران (=طبرستان) دیده به جهان گشود. در ایام کودکی آثار نبوغ در او مشاهده می شد. آنچنان که در سن هفت سالگی حافظ قرآن شد و در هشت سالگی برای مردم نماز می گزارد و از نه سالگی به کتابت حدیث پرداخت. طبری مقدمات دانش آموزی را در زادگاهش آغاز کرد و سپس در ری به ادامه تحصیلات علمی خویش پرداخت و از محضر استادان آنجا بهره های علمی فراوان برد. شهر ری در این زمان محل آمد و رفت دانشمندان و دانش پژوهان بود....

بعثت پیامبر اعظم(ص) از جمله رخدادهای بی‌نظیر تاریخ بشر است. برخی را عقیده بر آن است که در عصر جدید با پیشرفت‌های شگفت‌انگیزش، بعثت پیامبر اسلام(ص) و پیام‌های آن جایگاهی ندارد. هدف این نوشتار، بازخوانی شاخص‌های شناختی عصر بعثت و بازشناسی آن‌ها در دنیای معاصر است. این مطالعه از نوع مطالعه بنیادی و تحلیل محتواست که با مراجعه به منابع مرتبط به‌ویژه نهج‌البلاغه و تحلیل آن‌ها انجام شده است. مولفه‌های عصر بعثت در سه حیطه: شناختی (معرفتی)، عاطفی و رفتاری قابل مطالعه است. در این مقاله تنها شاخص‌های معرفتی مورد بررسی قرار گرفته است. سؤال اصلی تحقیق این است که: مولفه‌های شناختی عصر بعثت، برپایه نهج‌البلاغه کدامند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد جاهلیت و بعثت، دو جریان مستمر است و بریده شدن انسان از تعالیم آسمانی، به‌عنوان شاخص اصلی و بنیادی در حیطه شناختی عصر بعثت، بر اندیشه و رفتار بشر امروز نیزحاکم است، به همین دلیل نیاز انسان معاصر به پیام‌های بنیادین بعثت بیش از گذشته احساس می‌شود.