مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«استاد مطهری» بسیار بیش از زمان خودش می‌اندیشید و به جرات می‌توان گفت که او بر روی مسائلی طرح و بحث می‌نمود که هنوز هم برای برخی از نخبگان دینی ما «مساله» نشده است. از این رو از جهت قدرت و استحکام، فراز و فرودهایی در مباحث او دیده می‌شود، با این حال تز اصلی همة مباحث این مکتوب، «توانایی اندیشة مطهری و استحکام روش او در استنباط از منابع دینی» است. نگارنده به نقد و تفسیر مطالب مرتضی مطهری و نظریه‌هایی دربارة مهدویت پرداخته است و در این راستا کتاب را در 12 بخش با موضوعاتی از این قبیل فراهم آورده است: مطهری و عقلانیت؛ مطهری و پرسشگری؛ معنویت از دیدگاه مطهری؛ نتایج سیاسی خاتمیت: نفی دو گفتمان و طرح یک نظریه و مطهری و تعلیم و تربیت.

کتاب حاضر، مشتمل بر پنج بخش اصلي است که هرکدام به‌نوبه خود تا آنجا که لازم است در راستا با مسئله مهم خاتميت توضيح و اشاره همراه آورده‌اند. در بخش اول که شناختي گذرا به مسئله خاتميت است بيشتر سعي شده که مطالب پس از انجام و هماهنگي لازم به‌طور مقدماتي و صرفاً براي آگاهي و بلکه آماده‌سازي ذهن خواننده فراهم شود. در بخش دوم سعي شده به مطالب به ديد تخصصي نگاه کرد. در بخش سوم خاتميت در آيات و روايات است که پس از توجيه جهاني و جاودانه بودن شريعت اسلام، به‌وسيله آيات و قرآن و روايات وارده از معصومين و کتب آسماني پيشين مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. بخش چهارم، نگاهي گذرا به شخصيت رسول خاتم حضرت محمد (ص) و خاتميت ايشان است. بخش پنجم پيرامون آثار خاتميت است که مهم‌ترين نکته در آن پرداختن به مسئله مهم امامت است که تنها در دين اسلام به آن اشاره شده است.

بازاندیشی در موضوع «امامت» در مذهب تشیع و تبیین ارتباط آن با «خاتمیت» است. بر اساس این نوشتار حساسیت و اهمیت اصل امامت در طول تاریخ همواره سوالاتی را در خصوص این اصل برانگیخته و متکلمان شیعه آن‌ها را بی‌پاسخ نگذاشته‌اند. اثر حاضر قصد دارد تا موضوع ارتباط اصل امامت با خاتمیت پیامبر به صورت ریشه‌ای پاسخ گوید، در همین راستا ابتدا به فلسفه امامت و تبیین خاتمیت، سپس به ارتباط آن دو با یکدیگر پرداخته و خواننده را به این نتیجه رهنمون ساخته که نه تنها اصل امامت هیچ منافاتی با خاتمیت ندارد بلکه لازمه آن نیز می‌باشد. در پایان نیز کتاب در فرآیند تکامل اثر سیدحسین مدرسی طباطبایی به نقد و ارزیابی گرفته شده است.

رویکردی عقلی و نقلی در مورد اثبات خاتمیت و نقد و بررسی برخی از دیدگاه‌های مطرح شده در این زمینه است. در نوشتار حاضر ضمن بیان مفهوم خاتمیت و اقسام آن، ارتباط خاتمیت با عالم غیب تبیین گردیده و برخی از دیدگاه‌های جدید در این زمینه مانند دیدگاه‌های افرادی چون اقبال لاهوری، مهدی بازرگان، احمد الغامدی، علی شریعتی و عبدالکریم سروش در مورد ماهیت مسأله خاتمیت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در ادامه نگارنده تحلیلی از دیدگاه سنتی و متداول از خاتمیت ارایه نموده و عناصر مهم تشکیل‌دهنده آن، نقش امت دین خاتم، ویژگی‌های دین خاتم، ادله عقلی و نقلی مبتنی بر خاتمیت و جاودانگی دین اسلام و شبهات مهم مطرح شده در این زمینه را بیان کرده و تحلیل از نسخ شریعت و ضرورت ادامه نبوت در قالب امامت ارایه نموده است.

انسان زيستي در گرو معنا زيستي و آن هم به شرط آزادانديشي معنا و مفهوم يافته و فعليت پيدا مي‌كند. بنابراين باسته حركت انساني و حيات ايماني آن است كه ظرفيت برخورد با واقعيت‌هاي عيني در جان و جهان انسان همواره افزايش يابد. به گونه‌اي كه توان مواجهه معقول و منطقي با آرا و ايده‌ها و نيز با انتظارات، مطالبات و توقعات رشد يافته و توسعه پيدا كند. نگارنده در اثر پيش رو موضوع نبوت و خاتميت را از منظرهاي گوناگون مورد مطالعه قرار داده است.

در کتاب حاضر، به مسائل جدید کلامی در رابطه با موضوع مهدویت پرداخته شده است. ابتدا فهرست مسائل جدید کلامی دین‌پژوهی مرتبط با مباحث مهدویت ارائه شده و واژه‌های امامت، مهدویت و علم کلام مفهوم‌یابی شده است. در ادامه مسائل جدید کلام در رابطه با امامت و مهدویت بیان شده است. سپس خاتمیت مفهوم‌یابی شده و ضرورت بحث خاتمیت گفته شده است. دلایل نقلی و عقلی اثبات خاتمیت، منکران خاتمیت، راز و فلسفه خاتمیت نیز از دیگر مباحث مطرح شده در این اثر است.

نگارنده در این کتاب سه مبحث "خاتمیت"، "امامت" و "مهدویت" را با استناد به آیات و روایات بررسی کرده و بدین منظور مباحثی از این دست را مطرح ساخته است: معناشناسی امام و امامت، ضرورت امامت، شرایط و ویژگی‌های امام، ضرورت وجود منجی و موعود نهایی، راز غیبت، طول عمر امام زمان (عج)، ویژگی‌های عصر حضور، و فضیلت انتظار فرج.

مسئله خاتمیت یکی از مهم‌ترین مسائل کلامی است که هم در کلام قدیم و هم در کلام جدید مطرح شده است. در کتاب حاضر تلاش شده تا مسئله خاتمیت از زوایای مختلف مورد واکاوی قرار گیرد. در جلد نخست این مجموعه، به شرح معنای خاتمیت، ادلّه خاتمیت، شبهات درون دینی و برون دینی خاتمیت و ... پرداخته‌شده و در جلد دوم، پس از بررسی معنای امام و شرایط وی، نقش امامان معصوم در خاتمیت، تثبیت وحی و تحریف ناپذیری آن، رشد و بلوغ فکری بشر، اهمیت و ضرورت اجتهاد، نیازمندی‌های انسان و ویژگی‌های وی و ... مورد بررسی قرارگرفته است. در این اثر همچنین به کیفیت انطباق قوانین اسلامی بر نیازهای ثابت و متغیر انسانی و نقش اجتهاد دراین‌باره پرداخته شده است.

پژوهش‌ حاضر با موضوع "خاتمیت"، مباحثی از این دست را شامل می‌شود: تحقیق درباره‌ی واژه‌ی خاتم، تفاوت رسول و نبی، خاتمین در سنت، خاتمیت در ادبیات، خاتمیت در آیه‌ی پنجم سوره‌ی سجده، و استمرار فیض‌الهی بر جویندگان حق و پویندگان راه کمال. به تصریح نگارنده: همان‌طور که آیه‌ی چهلم سوره‌ی مبارکه‌ی احزاب، ختم نبوت و رسالت را به وجود خاتم النبیین (ع) اعلام می‌دارد، جالب است که آیه‌ی چهل و سوم همین سوره، استمرار فیض خدای رحمان را بشارت می‌دهد. بر پایان گرفتن بعثت رسولان و ختم نبوت به وجود مقدس حضرت ختمی مرتبت محمد (ص) ایراد گرفته و گفته‌اند: قول به خاتمیت و اعتقاد به انقطاع وحی تشریعی و بسته شدن باب نبوت، با فیاض بودن پروردگار منافات دارد و آیا پس از حضرت محمد (ص) شایستگی و لیاقت و استعداد در هیچ فرد انسانی باقی نماده که بتواند با غیب جهان مرتبط گردد و بعضی از حجاب‌ها از برابر دیده‌اش برداشته شود؟ در پاسخ به این سوال می‌گوییم: نه فیض الهی منقطع گشته و نه قابلیت و استعداد از انسان‌ها گرفته شده است. بلکه به عکس ما ادامه‌ی فیض را در گردش مستمر نظام هستی می‌بینیم که از ثری تا ثریا، از خاک تا افلاک و کهکشان‌ها همه‌چیز حرکت و تداوم گرفتن فیض از مبدا خود هستند. جز این که هرچیز تقدیر و اندازه‌ای دارد که احراز آن حد و اندازه و قدر، کمال آن‌چیز محسوب می‌شود و بیرون شدن از آن اندازه با حکمت و نظم و تدبیر، منافات دارد".