جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میرزا محمد اخباری، یکی از علمای اخباری است که به‌واسطۀ آثار متعددش در انتقاد تند علیه مجتهدان شناخته شده‌است. در پژوهش حاضر، سویۀ کمتر شناخته شدۀ اندیشه و آثار میرزا محمد اخباری، که شامل گرایش‌های عرفانی اوست، بررسی گردیده و تأثیر بافت فکری زمانه، که دوران ستیز سه گفتمان اجتهادی، صوفیانه و اخباری در دهه‌های نخست سدۀ سیزدهم قمری بود، بر بُعد عرفانی اندیشۀ او واکاوی شده‌است. پرسش‌های پژوهش حاضر چنین‌اند: ارتباط میرزا محمد اخباری با تصوف و عرفان در آثار و زندگی‌ وی چه نمودهایی داشته‌است؟ تا چه اندازه‌ای از اخباری‌گری تأثیر پذیرفته‌است؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که مواضع میرزا محمد اخباری دربارۀ عرفان و تصوف، از ادبیات تندش در برابر مجتهدان تأثیر پذیرفته‌است. میرزا محمد اخباری با استفاده از دوگانۀ عرفان/تصوف، از عرفان دفاع و از تصوف انتقاد می‌کند. او رساله‌هایی در حکمت عرفانی نگاشته و با برخی از صوفیه در ارتباط بوده‌است. میرزا محمّد، متصوفه را به مجتهدان و عارفان را به اخباریان تشبیه کرده و صوفی و مجتهد را به جهت بدعت‌گزاری و وابستگی به اهل سنت مشابه هم فرض کرده‌است. در عین حال، او با توسعه دامنۀ مصادیق عارف و دفاع از شخصیت‌های صوفی، که مورد نکوهش علما بوده‌اند، عملاً در جدال مجتهدان و صوفیه، جانب صوفیه را گرفته‌است.