جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایمانوئل والرشتاین جامعه شناس و متفکر بزرگ چپگرا و از بزرگ‌ترین متفکران سوسیالیست قرن ۲۱ بود. او واضع نظریه «نظام جهانی» بود. وی متولد شهر نیویورک بود و تمام تحصیلات خود را در دانشگاه کلمبیا طی کرده و کتاب معروف وی نظام نوین جهانی است که به ۹ زبان زنده برگردانده شده و در سال ۱۹۷۵ جایزه معتبر جامعه شناسی آمریکا موسوم به «جایزه سوروکین» را دریافت کرد. وی استاد دانشگاه ییل آمریکا بود و چند سال پیش نیز سفری به ایران داشت. این اندیشمند، روز گذشته در سن ۸۹ سالگی درگذشت. تنی چند از اساتید دانشگاه به مناسبت درگذشت این نظریه پرداز معروف روابط بین الملل مطالی نگاشته اند که در ادامه می‌خوانیم؛

جهانی شدن یکی از مفاهیم کلیدی در علوم سیاسی و جامعه شناسی است که توانسته خود را تبدیل به یکی از گفتمان های اصلی در ادبیات این دو حوزه علمی کند، به گونه ای که عده ای از متفکران از آن با عنوان گفتمان جهانی شدن یاد می کنند. گفتمانی که می توان نسبت خیلی از مفاهیم موجود در اندیشه سیاسی را با آن سنجید. یکی از این مفاهیم، عدالت است. عدالت با هر تعریفی که داشته باشد، نقطه آغاز بحث در باب جهانی شدن است. اینکه آیا اصولاً می توان ذیل گفتمان جهانی شدن انتظار تحقق عدالت داشت یا خیر؟ یا به عبارت بهتر نسبت میان عدالت و جهانی شدن چیست؟ این مقاله برای پاسخ اندیشه ای به سؤال مزبور به بررسی دیدگاه های دو نفر از متفکران حوزه جهانی شدن یعنی «آنتونی گیدنز» و «امانوئل والرشتاین» پرداخته و به این فرض رسیده که اساساً گیدنز با بینشی کانتی معتقد است که عدالت، ذاتی جهانی شدن است و در عصر مزبور تنها می توان از طریق ایجاد یک جامعه مدنی جهانی به آن دست یافت، در حالی که والرشتاین این مدعا را رد می کند و عدالت در عصر جهانی شدن را تحت الشعاع نظام سرمایه داری قرار می دهد. ضمن اینکه روش و رویکرد مورد استفاده در این مقاله، روش و رویکرد مقایسه ای است.

نهم شهریورماه سال جاری ایمانوئل والرشتاین(1930-2019) نظریه‎پرداز آمریکایی در حوزه علوم اجتماعی درگذشت. والرشتاین برای جامعه علمی ایران ناشناخته نبود، شماری از آثارش چون جلد نخست نظام جهانی مدرن(ترجمه سناءالدین سراجی)، علوم اجتماعی نیندیشیدنی(ترجمه احمد نادری)، سرمایه داری تاریخی(ترجمه یوسف نراقی) و سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی(ترجم پیروز ایزدی) به فارسی منتشر شده اند و گذشته از آن خودش هم یک بار در زمستان 1392 به دعوت انجمن جامعه شناسی به ایران آمد. نظرات والرشتاین هم به لحاظ محتوایی یعنی جایی که از شکل گیری نظام سرمایه داری به عنوان یک «نظام-جهان»(world system) در اروپا و غرب بحث می کند و تاثیر آن را در سایر جهان تفصیل می دهد و هم از حیث روش شناسی جامعه شناسی تاریخی بسیار ارزشمند است. عصر سه شنبه 5 آذرماه به همت گروه جامعه شناسی تاریخی انجمن جامعه شناسی نشستی در سالن کنفرانس این انجمن در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست که مدیریت و اجرای آن به عهده آتنا نیارمی بود، تقی آزاد ارمکی، شروین وکیل و خسرو خواجه نوری به بحث از اندیشه های والرشتاین و نسبت آن با جامعه ایران پرداختند. نکته قابل توجه در این نشست، بحث انتقادی بود که خسرو خواجه نوری به نظام دانشگاهی ایران مطرح کرد و پاسخ تند و تیزی که تقی آزاد ارمکی به آن داد، بحثی داغ که نشان گر رویارویی دو گروه معرفتی علوم انسانی در ایران یعنی تاریخ و جامعه شناسی است و شایسته است درباره آن مباحث بیشتری در بگیرد. نظر به اهمیت این بحث، ضمن ارائه گزارشی از سخنرانی این سه استاد، پاسخ های آزاد ارمکی به خواجه نوری را نیز گزارش می کنیم تا شاید به درگرفتن این مباحثه علمی و صد البته بسیار ضروری دامن بزند: