جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم «کودک بد سرپرست» از مفاهیم نوپا در عرصۀ حقوق خصوصی است. ازآنجاکه «بد سرپرستی» آثار حقوقی و کیفری‌ای مانند سلب صلاحیت یا مجازات کیفری سرپرست را به دنبال دارد، بررسی این مفهوم ضروری است. مفهوم بد سرپرستی در فقه به‌صورت مجزا موردبررسی قرار نگرفته است؛ اما از خلال مباحث فقها می ­توان این مفهوم را استنتاج نمود. این مفهوم، در ضمن کلمات امام خمینی در مباحثی مانند سلب ولایت ولی، سقوط حضانت و عدالت در ارتباط با سرپرست طفل بیان شده است. همچنین این مفهوم در حقوق با کاستی­ها و نقایصی همراه است. قانون‌گذار تنها در یک مورد این اصطلاح را تبیین نموده است. گستردگی مفهوم بد سرپرستی و رد پای آن در جای‌جای حقوق، ضرورت بحث از مفهوم بد سرپرستی را با توجه به نیازهای روزافزون جامعه در این زمینه بیش‌ازپیش نمایان می ­سازد. سؤال اصلی آن است که ضابطۀ اطلاق بد سرپرستی بر سرپرستان شرعی و قانونی کودک چیست؟ اگرچه ضابطۀ تعیین‌شده در فقه بسیار کلی است، با تطبیق این مسئله با حقوق می ­توان به تعیین برخی از مصادیق غیر حصری آن دست‌یافت؛ بنابراین ضابطۀ کلی در فقه آن است که عمل حرام مرتبط با وظایف والدین، موجب اطلاق بد سرپرستی بر او می ­گردد. اطلاق بد سرپرست لزوماً به معنای سلب ولایت از کودک نیست؛ اما به دادرس در مقام صدور حکم عادلانه، کمک شایانی می­ نماید.

قاعده‌ی احسان و ائتمان به عنوان دو قاعده‌ی مهم در اسقاط ضمان شناخته می‌شوند. اهمیت پرداخت به این دو قاعده از آن رو است که در بسیاری از ابواب فقهی برای نفی ضمان به آنها استناد می‌شود. . از خلال مباحثی که مرحوم امام خمینی در کتب فقهی خود بیان نموده‌اند اینگونه به نظر می‌رسد که موضوع قاعده احسان اذن شرع و عقلاء به اتلاف و عمل ملازم با آن است. پس هرجا که مصلحت تلف بیش از مفسده‌ی آن باشد، موضوعی برای اجرای قاعده‌ی احسان است. از آن سو موضوع قاعده‌ی ائتمان مطلق امانات شرعی و مالکی که اذن مالکی و شرعی به غیر از اتلاف و عمل ملازم با آن تعلق گرفته است. همچنین رویکرد مرحوم امام خمینی در ارتباط با نسبت این دو قاعده با ادله‌ عام ضمان آن است که خروج قاعده‌ی احسان از ادله‌ی ضمان، تخصصی و خروج قاعده ائتمان به تخصیص است. تبیین تفاوت ماهوی این دو قاعده آثاری دارد که در مقاله بدان پرداخته شده است. از جمله‌ی این آثار عدم امکان اشتراط مسئولیت و ضمان در قاعده احسان و امکان اشتراط ضمان در قاعده ائتمان است.